تحلیل جامعه‎شناختی عدالت فضایی کاربری‎های مذهبی در شهر اراک (از طریق بررسی برهم‎کنش سطح منفعت‎عمومی با نیازها و استحقاق شهروندان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه جامعه شناسی فرهنگی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

2 استاد گروه جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

چکیده

این مقاله درصدد بررسی نحوه توزیع و استقرار کاربری مذهبی به‌عنوان یکی از بسترهای شکل‎گیری کنش‎ها و ارتباطات مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در شهر است تا براساس آن، به بررسی میزان ارتباط و انطباق این کاربری‎ها با نیازها و استحقاق مذهبی شهروندان ساکن در مناطق شهر اراک بپردازد. روش مطالعه ترکیبی است که در مرحله اول جمع‎آوری اطلاعات مربوط به مطالعات کالبدی با تحلیل ثانویه انجام و پس از آن مکانی و در مرحله بعد به جمع‎آوری داده‎ها با ابزار پرسشنامه و نمونه‎گیری متناسب با حجم صورت پذیرفته است. از مهم‌ترین نتایج می‎توان به کاستی مسئله‎مند و تفاوت معنادار نحوه استقرار امکانات مذهبی و میزان برخوردای از آن در مناطق شهر اراک اشاره کرد که نشان‎دهنده شکاف و نابرابری‎های محسوس در تخصیص و توزیع امکانات و خدمات مذبور می‎باشد، همچنین با در نظر گرفتن عامل سرانه، سرانه استاندارد و شعاع عملکردی کاربری‎های مذهبی، می‎توان از وضعیت نابرابری و محرومیت فضایی−اجتماعی در بخش قابل توجهی از پهنه جغرافیایی و جمعیتی شهر اراک صحبت به میان آورد. می‎توان گفت که الگوی توزیع فضایی کاربری‎های مذهبی بر مبنای نیازها و استحقاق شهروندان در شهر اراک، ناکارا، نابرابر و ناعادلانه می‎باشد که نابرابری‎هایی را در سطح مناطق و در بین شهروندان ایجاد نموده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sociological Analysis of Spatial Justice of Religious Landuses in Arak (Through Examining the Overlaying of Public Benefit Level With Needs And Eligibility of Citizens)

نویسندگان [English]

  • Mehdi Mobaraki 1
  • Bagher Saroukhani 2
  • Mansour Vosooghi 2
1 Ph.D candidate, Cultural Sociology, Research Sciences Branch, Islamic Azad University, Tehran
2 Professor, Department of Sociology, Research Sciences Branch, Islamic Azad University, Tehran
چکیده [English]

This article seeks to investigate distribution and locating of religious uses as one of the platforms for formation of religious, cultural, social, economic and political actions and communications in city to examine the connection and compliance level of these uses with the religious needs and eligibility of citizens living in Arak regions. this study was based on mixed method with questionnaire tool in the first data collection stage and with a proportional sampling method. then, Physical data collected through secondary analysis were mapped. Among the most important results, we can point out the problematic deficiency and the significant difference in the level of enjoyment and the establishment of religious facilities in the regions of Arak, which shows inequalities in the allocation and distribution of these services. Also, by considering factors such as per capita, standard per capita and functional radius of religious uses, we can talk about the situation of spatial and social inequality and deprivation in a significant part of the geographical and demographic area of Arak. Finally, the pattern of spatial distribution of religious uses based on the needs and eligibility of citizens in Arak is inefficient, and unequal, which has created inequalities in regions and among citizens

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial justice
  • public interest
  • need
  • eligibility
  • religious landuses
  • Arak

مراجع

  1. احمدی شاپورآبادی، محمدعلی (بهار 1388). «نگرشی بر آمایش فرهنگی سرزمین و جایگاه آن در برنامه‌ریزی توسعه فرهنگی»، نشریه راهبرد توسعه، ش17، ص88−
  2. احمدی، علی‌محمد (1383). «نقش مسجد در اقتصاد محله»، مرکز مطالعات و تحقیقات امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
  3. بحرینی، سیدحسین (1378). تجدد، فراتجدد و پس از آن در شهرسازی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. بوازار، مارسل (1361). اسلام در جهان امروز، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  5. بهروان، حسین (1385). آمایش فرهنگی و عدالت شهری در مناطق دوازده گانه شهرداری مشهد، کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری.
  6. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1372). «بعد سیاسی مسجد از نظر قرآن»، نشریه مسجد، ش7.
  7. پوراحمد، احمد؛ حسین حاتمی‌نژاد، کرامت‌الله زیاری، حسنعلی فرجی سبکبار، و ابوذر وفایی (1393). «بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری از منظر عدالت اجتماعی (مورد مطالعه: کاشان)»: آمایش سرزمین 6(2). 179−
  8. جوان‌آراسته، حسین (1386). «کارکرد مسجد در حکومت نبوی»، حکومت اسلامی، ش21.
  9. حجتی، محمدباقر (1374). «مسجد مکانی به قدمت تاریخ انسان»، نشریه مسجد.
  10. حیدریان، مسعود (1389). «تحلیلی بر نابرابری در توزیع خدمات فرهنگی با رویکرد عدالت اجتماعی با استفاده ازGIS: نمونه موردی شهر زنجان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان.
  11. داداش‌پور، هاشم؛ ب علیزاده و ف رستمی (1394).«جایگاه عدالت فضایی در نظام برنامه ریزی شهری ایران»، فصلنامه راهبرد توسعه 181−
  12. داداش‌پور، هاشم؛ فرامرز رستمی و بهرام علیزاده (1393). «بررسی و تحلیل توزیع عادلانه خدمات شهری و الگوی پراکنش فضایی آنها در شهر همدان». فصلنامه مطالعات شهری
  13. رابرتسون، رولند (1385). تئوری‌های اجتماعی و فرهنگ جهانی، ترجمه: کمال پولادی، تهران: نشر ثالث.
  14. راولز، جان (1385). عدالت به مثابه انصاف: یک بازگویی، تهران: ققنوس.
  15. رحیمی‌سجاسی، داوود (1400). «آسیب‌های اجتماعی مسجد برآیند شکاف مسجد و جامعه»، اسلام و مطالعات اجتماعی 7−
  16. رستمی، فرامرز (1389). «بررسی و تحلیل نحوه توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت فضایی با مطالعه موردی شهر یاسوج»، پایانامه کارشناسی ارشد شهرسازی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  17. رفیعیان، مجتبی؛ ایرج قاسمی، کمال نوذری (1398). صورت‌بندی جدید از مفهوم گفتمان عدالت فضایی چارچوبی برای تحلیل شهر تهران، دانش شهرسازی 3(3).
  18. روستایی، شهریور؛ الی‌ناز بابایی و زهرا کاملی‌فر (1392). «ارزیابی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری، مطالعه موردی کلان شهر تبریز»، آمایش جغرافیایی فضا 3(10)، ص81−100
  19. رهنمایی، محمدتقی و پروانه شاه‎حسینی (1387). فرایند برنامه‎ریزی شهری ایران. تهران: انتشارات سمت.
  20. ریاضی، سیدابوالحسن (پاییز 1395). «حریم اجتماعی و فرهنگی شهر تهران؛ فقدان عدالت اجتماعی و نابرابری فضایی»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال دوازدهم، ش44، ص۳۹−۷۵.
  21. زبردست، اسفندیار (1383). اندازه شهر، تهران: مرکز مطالعات شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی.
  22. ساسانپور، فرزانه؛ نادر تابعی؛ ثروت‌الله مرادی و چیا نیازی (1393). «بررسی و تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در مناطق شهری با رویکرد توسعه پایدار (مورد مطالعه:مناطق حوزه جنوبی تهران)»، جغرافیا و مطالعات محیطی 3(9)، ص37−
  23. سعیدی‌رضوانی، نوید؛ و زهره داوودپور (1389). تدقیق تعاریف و مفاهیم کاربری‌های شهری و تعیین سرانه، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری؛ وزارت مسکن و شهرسازی.
  24. شاهیوندی، احمد؛ محمود قلعه‌نویی و مریم علی‌پور اصفهانی (1393). «بررسی ویژگی‌های کالبدی و اثرگذاری آن بر سرزندگی و زیست پذیری محله های قدیم شهری: نمونه موردی محله سنبلستان اصفهان». مرمت و معماری ایران 9: 13−
  25. شریعتمداری، سیدحامد و سعید روستاآزاد (1400). «کارویژه های مسجد برای سالم سازی محیط پیرامون». اسلام و مطالعات اجتماعی، سال هشتم، ش4 (پیاپی 32)، ص185−207.
  26. شلبی، احمد (1361). تاریخ آموزش در اسلام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  27. صدر، سیدمحمدباقر (1375). اقتصاد برتر، با ترجمه علی اکبر سیبویه.
  28. عریان، مرضیه (1374)، تاریخچه مسجد، نشر مسجد.
  29. غفاری، غلامرضا (1395). پیمایش ملی سنجش سرمایه اجتماعی کشور. تهران: وزارت کشور−شورای اجتماعی کشور.
  30. غفاری، غلامرضا (1394). پیمایش ملی سنجش سرمایه اجتماعی کشور (موج دوم)، تهران: وزارت کشور−دفتر طرح‌های ملی.
  31. قنبری‌نیک، محسن (1400). «تحلیلی بر علل تغییر جایگاه و کاهش کارکردهای اجتماعی مسجد در جامعه کنونی»، اسلام و مطالعات اجتماعی 8 (ش4 (پیاپی32))، 27−
  32. لب‌خندق، محسن و سیدمحمد هاشمیان، (1392). «درآمدی بر صورت‌بندی جایگاه مسجد در سیاست جمهوری اسلامی ایران بر پایه تطورات کاربردی مساجد در گذ تاریخ». اسلام و مطالعات اجتماعی 135−
  33. مبارکی، مهدی؛ باقر ساروخانی و منصور وثوقی (1400). «دیالکتیک اجتماعی فضا و فرهنگ؛ بازشناسی و تبیین جامعه شناختی توزیع فضایی فرهنگ در شهر اراک». مطالعات جامعه‌شناختی شهری، ش38.
  34. مبارکی، مهدی و زهره شهبازی (1393). بررسی وضعیت شاخص‌های توسعه اجتماعی در شهرستان‌های استان مرکزی، اراک: استانداری مرکزی.
  35. مبلغی، احمد (1376). «فقه مسجد»، فرهنگ کوثر، ش10.
  36. مجلسی، محمدباقر (1362). بحار الانوار، تهران: دارالمکتب الاسلامیه.
  37. مرصوصی، نفیسه (1383). «توسعه‌یافتگی و عدالت اجتماعی شهر تهران»، پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار (پژوهشهای اقتصادی) 4(14): ص19−
  38. مسایلی، صدیقه و سیدمحسن حبیبی (1379). سرانه کاربریهای شهری، انتشارات آبتین قلم.
  39. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1371). «مسجد یا زمینه تکامل»، نشریه مسجد، ش4.
  40. مصطفوی، نجمه (1398). «ارزیابی تاب‎آوری مناطق شهری کلانشهر اراک»، جهاد دانشگاهی استان مرکزی.
  41. مطهری، مرتضی (1361). عدل الهی، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. موسوی خمینی، روح‌الله (بی تا). نرم‌افزار صحیفه امام، نسخه 3، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامe.
  43. نقی‌زاده، حسین (1386). «بررسی کارکردهای مسجد»، نشریه مبلغان، ش96.
  44. نوری همدانی، حسین (1371). «نقش مسجد در اسلام»، نشریه مسجد، ش4.
  45. الویری، محسن (1386). «مسجد ارتباطات و توسعه پایدار»، نامه صادق، ش31.
  46. هاروی، دیوید (1376). عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
  47. یغفوری، حسین و سجاد قاسمی (1396). «بررسی عدالت فضایی در توزیع خدمات با تأکید بر مدیریت شهری، مطالعه موردی منطقه 19 تهران»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی 32: 112−
  48. Altarawneh, Deyala Hammad Salem. (2017), Brownfield reclamation and the mitigation of spatial injustice in Amman, Jordan. Thesis for Doctor of Philosophy. University of Birmingham.
  49. Amer, S.(2007), Towards spatial justice in urban health services planning: a spatial−analytical approach using Dar es Salssm, Tanzania as a case study. International Inst. for Aerospace Survey and Earth Sciences −ITC, Enschede.
  50. Bertram, Christine & Rehdanz, Katrin. (2015), "Preferences for cultural urban ecosystem services: Comparing attitudes, perception, and use".
  51. Bromberg, A. (2007), "Why Spatial Justice?" Critical Planning,
  52. Case, Cheryl & Hawthorne, Timothy L. (2013), Served or unserved? A site suitability analysis of social services in Atlanta, Georgia using Geographic Information Systems. Applied Geography Volume 38, pp 96−
  53. Dikec, M. (2001), "Justice and the Spatial Imagination,." Enviromental Planing 33: 1785−
  54. Fainstein, susan. (2005), "Planing Theory and the City." Journal of planing education and research
  55. Heyman, Herbert H, and Edward M Kaitz. (1971), Urban Planing For Social Wellfae: A Model Cities Approach, Praeger Special in U.S Economic and Social Development. Praeger Publishers.oward, Sandra LaVerne. (2008), Urban Mixed Use Development: The Socially Responsible Allocation of Space. University of Colorado Denver.
  56. Littman, T. (2005), Land Use Impacts on Transport: How LandUse Factors Affect. Victoria Transport Policy Institute,www.vtpi.org.
  57. Marcuse, Peter. (2009), "Searching for the just city: debates in urban theory and practice,Routledge."
  58. Prange, Julia. (2009). Spatial justice: A new frontier in planning for just, sustainable communities. Master of Arts in Urban and Environmental Policy and Planning. Tufts University ProQuest Dissertations  1463905.
  59. Rosenstein, Carole. (2011), Cultural development and city neighborhoods. Energy Policy(2). 9−
  60. Soja, Edward. (2009). The City and Spatial Justice. https://www.jssj.org/wp-content/uploads/2012/12/JSSJ1-1en4.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار