مرور نظام‎مند و فراتحلیل مطالعات دربارۀ اعتیاد به اینترنت با رویکرد شناسایی پیشایندها و پیامدهای اعتقادی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه روان‎شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

2 رئیس مرکز رصد فضای مجازی معاونت فرهنگی و اجتماعی فراجا، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تعیین اندازه اثر پیشایندها و پیامدهای اعتقادی اعتیاد به اینترنت براساس پژوهش‎های داخل کشور به‎وسیله یک روند تحقیقی فراتحلیل است. 24 پژوهش مرتبط انتخاب شدند که در سال‎های 1380−1400 و با هدف ارزیابی پیشایندها و پیامدهای اعتقادی اعتیاد به اینترنت انجام شده و در فصلنامه‎های معتبر داخلی و ایرانداک به چاپ رسیده‎‎ بودند. تعداد 16 متغیر مستقل و 15 متغیر وابسته مختلف شناسایی شد. پژوهش‎های منتخب به روش پیمایشی و به‎‎کارگیری ابزار پیمایش در جوامع آماری متفاوت و برحسب سنجه‎های پایا به انجام رسیده‎‎اند.
میزان دینداری (ES، 63/0−)، سبک زندگی اسلامی (ES 45/0,−) و هوش معنوی (ES 44/0,−) به‎ترتیب قوی‎ترین پیشایندها و باورهای مذهبی (ES 31/0,−)، نگرش و التزام عملی نسبت به نماز (ES 31/0,−) و میزان دینداری (ES 26/0,−) به‎ترتیب قوی‎ترین پیامدهای اعتقادی شناسایی شدند. با توجه به ناهمگنی در مطالعات، اندازه اثر روش نمونه‎گیری گلوله‎برفی در پژوهش‎های مربوط به پیشایندها و روش نمونه‎گیری دردسترس در پژوهش‎های مربوط به پیامدها بیشتر از دیگر روش‎های نمونه‎گیری بود.
اعتیاد به اینترنت باعث کاهش باورهای مذهبی، نگرش و التزام عملی نسبت به نماز و میزان دینداری می‎شود و از سبک زندگی اسلامی و هوش معنوی تأثیر می‎پذیرد. در همین راستا پیشنهاد می‎شود میزان استفاده از اینترنت و شبکه‎های اجتماعی مجازی مدیریت و سواد رسانه‎ای افراد ارتقاء داده شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Systematic review and meta-analysis of studies on Internet addiction with the approach of identifying its religious antecedents and consequences

نویسندگان [English]

  • Houshang Garavand 1
  • Mohammad Reza Nazari 2
1 Assistant Professor, Department of Psychology, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khorramabad, Iran
2 Head of the Virtual Space Monitoring Center of Faraja Cultural and Social Vice-Chancellor, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study was to determine the effect size of the antecedents and religious consequences of Internet addiction based on domestic research through a meta-analytical research process. Twenty four related studies were selected, which were conducted in 1380-1400 with the aim of evaluating the antecedents and religious consequences of Internet addiction and were published in domestic and Irandac authoritative quarterly journals. 16 independent variables and 15 dependent variables were identified. Selected research have been carried out with survey method and by using the questionnaire in different statistical population and based on reliable scales. The level of religiosity (ES, -0.63), Islamic lifestyle (ES, -0.45) and spiritual intelligence (ES, -0.44) respectively as the strongest antecedents and religious beliefs (ES, -0.31), attitude and Practical commitment to prayer (ES, -0.31) and degree of religiosity (ES, -0.26) were identified as the strongest consequences of belief. Due to the heterogeneity in the studies, the effect size of the snowball sampling method in the researches related to the antecedents and the available sampling method in the researches related to the consequences was higher than other sampling methods. Addiction to the Internet increases religious beliefs, attitudes and practical commitment to the appearance and level of religiosity and is influenced by Islamic lifestyle and spiritual intelligence. In this regard, it is suggested to increase the amount of use of the Internet and virtual social networks, management and media literacy of people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Internet addiction
  • meta-analysis
  • antecedents and consequences

مراجع

  1. آذربایجانی، مسعود (1385)، روان‎شناسی اجتماعی با نگرش با منابع اسلامی، تهران: سمت.
  2. آذری، طیبه (1396)، «رابطه اعتیاد به اینترنت با اضطراب امتحان، فرسودگی تحصیلی و باورهای مذهبی دانش‎آموزان دختر مقطع متوسطه شهر بندر کنگ»، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر لنگه.
  3. آفتاب، رویا؛ صادق تقی‎لو، محمد کربلایی و احمد میگونی (1395)، «مدل ساختاری روابط بین ویژگی‎های شخصیت مرزی، دشواری‎های بین فردی و اعتیاد به اینترنت»، دو فصلنامه دستاوردهای روان‎شناختی، 23 (2)، 113−
  4. آهنگری، الهه؛ محمد طحان، حسین حسین‎نژاد و مریم‎بنا خطیبی (1396)، «بررسی رابطه استفاده از شبکه‎های اجتماعی تلفن همراه و میزان پایبندی به اعتقادات دینی دانش‎آموزان 12 تا 18 سال شهر کاشمر»، فصلنامه مطالعات فرهنگی−اجتماعی خراسان، 12(3)، 34−
  5. احمدپور، علی و علی رضایی‎شریف (1400)، «بررسی رابطه باورهای دینی و استفاده از شبکه‎های اجتماعی بر التزام به حجاب اسلامی»، پژوهش های اخلاقی، 12 (4)، 5−
  6. احمدی، هدی سادات؛ محمد فاطمه‎زاده، مهدیه معصوم‎بیگی و فرامرز سهرابی (1391)، «بررسی میزان شیوع اعتیاد به اینترنت و رابطه آن با ویژگی‎های جمعیت‎شناختی در بین دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه روان‎شناسی تربیتی، 8 (25)، 20−
  7. احیایی، پویان؛ آرمان احمدی و آذر قلیزاده (1394)، «تحلیل رابطه اعتیاد اینترنتی با هویت فرهنگی نوجوانان، مورد مطالعه: دانش‎آموزان مقطع متوسطه شهرستان سراب آذربایجان»، دین و ارتباطات، 22 (1)، 5-33.
  8. برات دستجردی، نگین و سمیه صیادی (1391)، «بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‎های اجتماعی بر اعتیاد به اینترنت و افسردگی در دانشجویان دانشگاه‎های پیام نور شهر اصفهان»، فصلنامه تحقیقات علوم رفتاری، 10 (5)، 331−
  9. تاجیک اسماعیلی، سمیه (1399)، «پیش‎بینی میزان دینداری دانش‎آموزان براساس وابستگی به اینترنت و باور به دنیای عادلانه»، دوفصلنامه علمی دین و ارتباطات، 27 (2)، 29-79.
  10. حامدنیا، مهرداد؛ محمدمهدی بابایی و علی خالق‎خواه (1401)، «رابطۀ بین سبک دلبستگی و ویژگی‎های شخصیتی با عتیاد به اینترنت در دانشجویان»، مطالعات فرهنگی پلیس، 9، 2 (پیاپی 33)، 1−
  11. حریری، نجلا؛ فهیمه باب‎الحوائجی و پریچهر سیدجوادی (1393)، «بررسی رابطه نگرش مذهبی و اعتیاد به اینترنت در بین جوانان مطالعه موردی: دانشجویان رشته های علوم انسانی دانشگاه خوارزمی»، مطالعات میان فرهنگی، 9 (23)، 157−
  12. حسن‎زاده، رمضان؛ عاطفه بیدختی، عباس رضایی و فاطمه رهایی (1391)، «رابطه اعتیاد به اینترنت با پیشرفت تحصیلی و ویژگی‎های شخصیتی فراگیران»، فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 3 (1)، 95−
  13. حضرت‎بگی، فاطمه؛ پرویز عسگری، بهنام مکوندی و امین کرایی (1399)، «رابطه علی راهبردهای نظم جویی فرایند هیجان و هوش معنوی با گرایش به اعتیاد به اینترنت (با نقش میانجی تحمل پریشانی)»، نشریه پژوهش پرستاری ایران، ۱۵ (۴)، ۳۳−۲۴.
  14. خانجانی، مهدی؛ فرشته قنبری و ابراهیم نعیمی (1398)، «بررسی ارتباط کارکرد خانواده سبک دلبستگی و سبک‎های تربیتی والدین با اعتیاد به اینترنت در نوجوانان»، فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 10 (37)، 121−
  15. خجسته، سعید (1397)، «رابطه اعتیاد به اینترنت با سلامت روان و سلامت معنوی دانش‎آموزان متوسطه»، مجله دانشکده پزشکی، 61 (1)، 58-68.
  16. خدایاری‎فرد، محمد؛ محسن شکوهی یکتاف و باقر غباری‎بناب (1379)، «آماده‎سازی مقیاس نگرش مذهبی دانشجویان»، مجله روان‎شناسی، 3 (15)، 2−
  17. درگاهی، حسین و منصور رضوی (1385)، «اعتیاد به اینترنت و عوامل مؤثر بر آن در ساکنان منطقه دو غرب تهران»، فصلنامه پایش، 3 (24)، 265−
  18. دریکوند، پروین؛ فاطمه پونده‎نزادان و باقر دورقی (1393)، «رابطه بین هوش معنوی و اعتیاد به اینترنت»، نخستین همایش ملی علوم تربیتی و روان‎شناسی، شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
  19. دلاور، علی (1394)، روش تحقیق در روان‎شناسی و علوم تربیتی، نشر ویرایش.
  20. رحمانی، سوده (1387)، «رابطه وابستگی به اینترنت با هیجان‎خواهی و پنج عامل بزرگ شخصیت در دانشجویان»، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان‎شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران.
  21. رحمتی، صمد (1395)، «ارتباط سرمایه روان‎شناختی و معنویت با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز»، مجله اخلاق پزشکی، 10 (38)، 7−
  22. رستمی‎نسب دولت‎آباد، زینب؛ احسان پورفاطمه، محمدخانی محی‎الدین، علی شریعتمدار طهرانی و ندا باقری‎مهیاری (1398)، «بررسی نقش سبک زندگی اسلامی در رابطۀ بین تنظیم شناختی هیجان و وابستگی به تلفن همراه در دختران نوجوان شهر کرمانشاه»، پژوهش در دین و سلامت، 5 (3)، 84−
  23. ریاضی، زهره (1398)، «پیش‎بینی اعتیاد به اینترنت براساس ارزش‎های اخلاقی و قلدری»، فصلنامه اخلاق در علوم رفتاری، 14 (2)، 203−
  24. سیدقلعه، فاطمه‎سادات؛ نرجس طالبی، محدثه خوش‎گفتار و آسیه پیرزاده (1401)، «بررسی شیوع اعتیاد به اینترنت و برخی عوامل مرتبط با آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان طی سال‎های ۹۹−۱۳۹۸»، تحقیقات نظام سلامت، ۱۸ (۱)، ۱−۷.
  25. شالچی، بهزاد و بهزاد کلاهی‎حامد (1397)، «ارتباط ساختاری شکاف میان‎نسلی با اعتیاد به اینترنت در میان نوجوانان»، فصلنامه خانواده و پژوهش، 15 (3)، 97−
  26. شکرافشان، ناهید؛ قاسم عسکری‎زاده و مسعود باقری (1396)، «رابطۀ بین هراس اجتماعی، سلامت معنوی و رضایت از زندگی با اعتیاد به اینترنت»، پژوهش‎های روان‎شناسی اجتماعی، 7 (25)، 77−
  27. صدیقی، نرجس؛ زهرا کامیاب، فرشته علی‎رضایی، زهرا قوامی، معصومه محمودی و نسرین داوری دولت‎آبادی (1400)، «تأثیر اعتیاد به اینترنت بر کیفیت خواب دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در سال ۱۳۹۹»، طب پیشگیری، ۸ (۳)، ۳۹−۴۷.
  28. صفا، آزاده و محمد آقاجانی (1399)، «بررسی ارتباط اعتیاد به اینترنت با نگرش و التزام عملی نسبت به نماز در دانشجویان: یک مطالعه مقطعی»، سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، ۴ (۴)، 9−
  29. صلاحیان، افشین؛ حسن غریبی، ندا ملک‎پور و نوشین صلاحیان (1394)، «بررسی نقش متغیرهای پیش‎بینی ابعاد شخصیت و سلامت روان در اعتیاد به اینترنت دانشگاه علوم پزشکی سنندج»، فصلنامه علمی پژوهشی زیست پزشکی جرجانی، 3 (2)، 36−
  30. طالقانی‎نژاد، محمدعلی؛ رحیم داوری و فرح لطفی‎کاشانی (1398)، «پیش‎بینی گرایش به سوءمصرف مواد و اعتیاد به اینترنت براساس حمایت اجتماعی ادراک شده و سبک‎های کنارآمدن با استرس با میانجی‎گری هوش هیجانی در دانش آموزان»، فصلنامه پژوهش‎های روان‎شناسی اجتماعی، 9 (35)، 107−
  31. عبدی، مجتبی؛ سمانه رفیعی، الهام اسدی، متینه پوررحیمی و هادی جلیلوند (1397)، «مطالعه ارتباط اعتیاد به اینترنت با سبک زندگی در دانشجویان پرستاری و مامائی»، تصویر سلامت، 9 (4)، 252-258.
  32. عشایری، طاها؛ طاهره جهان‎پرور، مریم امین و مسلم سوری (1400)، «فراتحلیل پژوهش‎های اعتیاد به اینترنت: بازه زمانی 1400−1380»، مطالعات فرهنگ ارتباطات، 23 (59)، 80−
  33. فرهادی، هادی و سمانه رضایی (1397)، «بررسی اثربخشی کیفیت زندگی درمانی بر احساس تنهایی و عزت نفس دانش‎آموزان دختر دوره متوسطه دوم دارای اعتیاد به اینترنت»، فصلنامه دانش و پژوهش در روان‎شناسی کاربردی، 19 (1)، 37−
  34. گراوند، هوشنگ و علی دلاور (1399)، «فرامطالعه پژوهش‎های عوامل مؤثر بر سرقت در طول سال‎های 85 تا 96 در کلانشهر تهران و راهکارهای مقابله با آن»، فصلنامه علوم اجتماعی، 27 (89)، 1−
  35. ملکیان، نازنین و حسن جوکار قمی (1399)، «رابطه کاکردهای شبکه های اجتماعی مجازی و دین‎گریزی»، تغییرات اجتماعی- فرهنگی، 17 (64)، 164-179.
  36. موسوی، سیدولی الله (1399)، «شیوع اعتیاد به اینترنت و وضعیت استفاده از شبکه‎های اجتماعی مجازی در نوجوانان و جوانان ایرانی»، نشریه طب نظامی، 3، 1−
  37. مهرشاد، احمد؛ علی ربانی خوراسگانی، عبدالحسین کلانتری و محمدمهدی ذوالفقاری‎زاده (1399)، «مرور نظام‎مند مقالات علمی شبکه‎های اجتماعی؛ مورد مطالعه: اصفهان»، جامعه‎شناسی کاربردی، 31 (2)، 23−
  38. میرزائیان، بهرام؛ فرشته باعزت و خاکپور (1390)، «اعتیاد به اینترنت در بین دانشجویان و تأثیر آن بر سلامت روان»، مجله فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 2(1)، 160−
  39. میرفردی، اصغر؛ مریم مختاری و ولی‎نژاد (1396)، «میزان دینداری و ارتباط آن با استفاده از شبکه‎های اجتماعی اینترنتی»، جامعه‎شناسی کاربردی، 28 (2)، 1−
  40. هدایتی، عزیز؛ یوسف زینی‎وند و صمد رسول‎زاده اقدم (1395)، «آسیب‎شناسی شبکه‎های اجتماعی مجازی موبایل محور در زمینه تربیت دینی (مورد مطالعه: دانش‎آموزان مقطع متوسطه شهر تبریز)»، مجله مطالعات جامعه‎شناسی، 9 (31)، 23-45.
  41. هومن، حیدرعلی (1393)، راهنمای عملی فراتحلیل در پژوهش عملی، تهران: سمت.
  42. یعقوبی، ابوالقاسم؛ حسین محققی و فاطمه زاهدی (1395)، «بررسی نقش واسطه‎ای احساس غربت در رابطۀ بین اعتیاد به اینترنت و امنیت روانی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی همدان»، مطالعات فرهنگی پلیس، 3، 4 (پیاپی 11)، 113−
  43. Knabb, J. J., & Pelletier, J. (2014), "The relationship between problematic Internet use, God attachment, and psychological functioning among adults at a Christian university", Mental Health, Religion & Culture, 17(3), 239−
  44. Koo, H. J., & Kwon, J. H. (2014), "Risk and protective factors of internet addiction: A meta−analysis of empirical studies in Korea", Yonsei medical journal, 55(6), 1691−
  45. Li, Q., Dai, W., Zhong, Y., Wang, L., Dai, B., & Liu, X. (2019), "The mediating role of coping styles on impulsivity, behavioral inhibition/approach system, and internet addiction in adolescents from a gender perspective", Frontiers in psychology, 10, 2402.
  46. Liu D., & Baumeister R. F. (2016), "Social networking online and personality of self−worth: A meta−analysis", Journal of Research in Personality, 64, 79–89.
  47. Lopez−Fernandez, O., González−Bueso, V., Montero, E., Santamaría, J. J., & Merino, L. (2016), "Validation in clinical population of the Problematic Internet Entertainment Use Scale for Adults (PIEUSAd)", Cuadernos de Medicina Psicosomática y Psiquiatría de Enlace, (117), 61−
  48. Orzack, M. H. (1999), The Computer Addiction Service at Mclean Hospital. World Wide Web. htty://www. mclean. harvard. edu/broucheres/br_compu_outpt. htm.
  49. Short, M. B., Kasper, T. E., & Wetterneck, C. T. (2015), "The relationship between religiosity and internet pornography use", Journal of Religion and Health, 54, 571−
  50. Waldo, A. D. (2014), "Correlates of internet addiction among adolescents", Psychology, 5(18), 1999.
  51. Young, K. S. (2004), "Internet addiction: A new clinical phenomenon and its consequences", American behavioral scientist, 48(4), 402−
  52. Yu, L., & Shek, D. T. L. (2018), "Testing longitudinal relationships between Internet addiction and well−being in Hong Kong adolescents: cross−lagged analyses based on three waves of data", Child indicators research, 11, 1545−

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار