بازخوانی مبانی و پیامدهای «عرفان اجتماعی» براساس منطق اسفار اربعه عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، فرهنگ و تمدن، دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

این مقاله درصدد روشن‎تر نمودن مبانی و نحوه ظهور «عرفان اجتماعی» براساس منطق اسفار اربعه عرفانی است. برای این کار ابتدا گزارشی کوتاه از معنای اسفار اربعه ارائه و سپس با روشی تحلیلی−فلسفی و نه تاریخی رابطه منازل این منطق سلوکی با حیات اجتماعی بررسی می‎شود. وجه اهمیت این پژوهش نیز بررسی نحوه تلاقی دو حوزه موضوعی مهم و سابقه‎دار در سنت اسلامی یعنی عرفان و اجتماع است.
نتیجه پژوهش آن ا‎ست که عرفان اجتماعی به‎جز در سفر دوم −که کثرت در حجاب می‎رود− در سفر‎های اول و سوم و چهارم از منطق اسفار اربعه می‎تواند ظهور و بروز تامی یابد؛ بلکه فراتر از یک امکان، اساساً منطق سفر سوم و چهارم از اسفار اربعه عرفانی مبنای اصلی عرفان اجتماعی است؛ زیرا این منطق نشان می‎دهد تا هنگامی که سالک مجدداً از موطن وحدت به کثرت بازنگردد و به مقام جمع میان وحدت و کثرت راه نیابد به عرفان کامل توحیدی احدی راه نیافته است و سلوک عرفانی او ناقص است. همچنین، مبانی و پیامدهای عرفان اجتماعی در سفر اول نیز به تفصیل بررسی و نشان داده شده است که پیمودن سفر اول در ذیل ولایت اجتماعی یک ولی الهی موجب ارتقاء کمی و کیفی و سرعت سلوک توحیدی می‎شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing the principles and consequences of "social mysticism" based on the logic of the four mystical journeys

نویسنده [English]

  • Ibrahim Khani
Assistant Professor, Culture and Civilization, Faculty of Islamic Studies, Culture and Communication, Imam Sadegh University, Tehran, Iran
چکیده [English]

This article aims to clarify the foundations and the way of emergence of "social mysticism" based on the logic of mystical journeys. For this purpose, first a short report on the meaning of Asfar Arbaah is presented, and then the relationship between the homes of this Seleucid logic and social life has been investigated with an analytical-philosophical and not historical method. The importance of this research is to investigate the intersection of two important and historical subject areas in the Islamic tradition, that is, mysticism and societyAnd the result of this research is that social mysticism can fully appear in the first, third, and fourth journeys of the logic of Arbaah journeys, except in the second journey - where plurality is veiled. Rather, beyond a possibility, basically the logic of the third and fourth journeys of the mystic four-fold journey is the main basis of social mysticism. Because this logic shows that as long as the seeker does not return from the homeland of unity to multiplicity, and does not reach the place of unity between unity and multiplicity, he has not reached the complete mysticism of monotheism, and his mystical path is incomplete, in addition to the foundations and consequences of social mysticism in the first journey has been investigated in detail and it has been shown that traveling the first journey under the social guardianship of a divine guardian leads to quantitative and qualitative improvement and the speed of monotheistic conduct.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social mysticism
  • four mystical journeys
  • originality of society
  • monotheism
  • unity between unity and plurality
  1. * قرآن کریم

    1. ابن عربی (بی تا)، الفتوحات المکیة، (4 جلدی)، بیروت: دار صادر.
    2. امام خمینی، روح‎الله (1376)، مصباح الهدایة إلى الخلافة و الولایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    3. امام خمینی، روح‎الله (بی تا الف)، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‎خمینی.
    4. امام خمینی، روح‎الله (بی تا ب)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‎خمینی.
    5. بحرانی، سیدهاشم (1416)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات بنیاد بعثت.
    6. پارسانیا، حمید (1386) عرفان و سیاست، قم: بوستان کتاب.
    7. پارسانیا، حمید (1391)، جهانهای اجتماعی، قم: انتشارات کتاب فردا.
    8. پارسانیا، حمید (1395)، اخلاق و عرفان، قم: کتاب فردا.
    9. تلمسانی، عفیف الدین سلیمان (1371)، شرح منازل السائرین، قـم: بـیدار.
    10. جوادی‎آملی، عبدالله (1384)، بنیان مرصوص امام خمینیe، قم: اسراء.
    11. حسن‎زاده آملی، حسن (1378)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: انتشارات وزرات ارشاد اسلامی.
    12. حسن‎زاده، داوود (1391)، تحلیل اسفار اربعه و مبانی آن در عرفان اسلامی، پایاننامه، قم: مؤسسه امام خمینی.
    13. خانی، ابراهیم (1395)، جامعهشناسی متعالیه: هستیشناسی حیاتهای اجتماعی برمبنای فلسفه و عرفان اسلامی، تهران: دانشگاه امام صادقj.
    14. خانی، ابراهیم (1397)، بازخوانی مبانی و ساختار مسئله وجودشناسی در حکمت متعالیه براساس منطق اسفار اربعه عرفانی طبق خوانش قیصری، پایاننامه دکتری، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
    15. خانی، ابراهیم (1398)، «تحلیل هستی‎شناسانه اربعین انقلاب اسلامی و ورود به گام دوم براساس حکمت صدرایی»، همایش گام دوم انقلاب اسلامی، دانشگاه امام حسینj.
    16. انصاری، خواجه‎عبدالله (1417)، منازل السائرین، تصحیح و مقدمه علی شیروانی، تهران: انتشارات دارالعلم.
    17. طوسی، خواجه نصیرالدین، ومحمدبن‎محمد (1387)، اخلاق ناصری، تهران: انتشارات بهزاد.
    18. روحانی‎نژاد، حسین (1394)، نقد عرفانهای صوفیانه، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    19. شاه آبادی، محمدعلی (1386)، رشحات البحار، تهران: پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    20. طاهرزاده، اصغر (1391)، سلوک ذیل شخصیت امام خمینیe، اصفهان: انتشارات لب المیزان.
    21. طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی‎تا)، رسائل التوحیدیة، قم.
    22. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1388)، علی و فلسفه الهی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    23. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417‎ق)، المیزان، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    24. طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی تا)، رساله لب اللباب (طبع قدیم)، مشهد.
    25. طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی تا)، مجموعة الرسائل. قم: انتشارات باقیات، چاپ اول.
    26. قـمشه‏ای، آقـا مـحمدرضا (1378)، مجموعه آثار حکیم صهبا، اصفهان: کانون پژوهش.
    27. قونوی، صدرالدین‎محمد (1375)، النفحات الإلهیة، تهران: مولی.
    28. قونوی، صدرالدین‎محمد (1381)، إعجاز البیان فى تفسیر أم القرآن، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    29. قونوی، صدرالدین محمد (1362)، رسالة النصوص، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    30. قـیصری‎، داود‎بـن‎مـحمود (1375)، شرح فصوص الحکم، بی‎‎جا‎، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    31. قیصری، داوود (1425‎ق)، شرح القیصری علی تائیة ابن الفـارض، بـیروت: دار الکتب العلمیة.
    32. قیصری، داوود (1377)، رسائل قیصری، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
    33. کاشانی، عبدالرزاق (1370)، شرح فصوص الحکم، قم: انتشارات بیدار.
    34. کاشانی، عبدالرزاق (1385)، شرح منازل السائرین‎، قم: بیدار.
    35. متولی‎امامی، سیدمحمدحسین (1398)، عرفان سیاسی و تمدن سازی اسلامی، قم: کتاب فردا.
    36. مطهری، مرتضی (1374)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
    37. ملاصدرا، محمدبن‎ابراهیم (1981‎م)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: داراحیاء التراث.
    38. یزدان‎پناه، سیدیدالله (1399)، فروغ معرفت در اسرار خلافت و ولایت، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج.