تحلیل و بررسی ابعاد تجربه‎های تاریخی از منظر نهج‎البلاغه با استفاده از روش تحلیل مضمون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

3 گروه دانشگاه اسلامی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

ماکس وبر در مطالعه ادیان جهانی، نوع‌شناسی دینی خود را تدوین و در قالب آن، دو نوع مثال اصلی را ارائه می‌کند. نخست، ریاضت‌کشی فعالانه یا زهد درون‌دنیایی است که مصداق اصلی‌اش پیروان مذهب پروتستان‌اند و دوم، عرفان مراقبه‌ای یا عرفان دنیاگریز است که مصداق اصلی‌ آن، پیروان ادیان شرق آسیا و صوفیه مسلمان هستند. وبر جهت‌گیری‌ها و اقدامات سیاسی مصادیق این دو نوع مثالی را در مسیر کسب رستگاری به ترتیب، فعالانه و منفعلانه معرفی می‌کند. تلقی وبر از دنیاگریز بودن و انفعال صوفیه در امور سیاسی در حالی است که با بررسی منابع تاریخی مرتبط با واقعیات تاریخی زندگانی و اقدامات سیاسی بزرگان خاندان صفوی در مسیر تشکیل حکومت مزبور، مواردی مغایر با آرای وبر آشکار می‌شود و مسئله نوشتار حاضر نیز از همین ناهمخوانی و ناسازگاری میان معرفت علمی و واقعیت تجربی سرچشمه می‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که مرشدان طریقت صفوی از زمان شیخ جنید تا زمان تکوین حکومت صفوی، در عین حال که مانند اقطاب پیش از خود دارای مقامات فرادنیوی بوده و به امور معنوی توجه داشته‌اند، در امور دنیوی و مشخصاً سیاسی نیز دارای نقش‌آفرینی فعالانه‌ای بوده و اقدامات فراوانی را انجام داده‌اند. درنتیجه، تصوف صوفیان صفوی، نه‌تنها موجب دنیاگریزی و انفعال سیاسی آنها نبوده است، بلکه در کنار دیگر عوامل محتمل مؤثر نقش مهمی در تشکیل حکومت مرکزی قدرتمند دیرپای صفوی به دست آنها داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Dimensions of Structures, Patterns and historical Experiences from the Perspective of Nahj al-Balaghah: A Thematic Analysis Approach

نویسندگان [English]

  • Hafizollah Fooladi 1
  • Mahdi Nasiri 2
  • Ahmad Abbasifard 3
1 Assistant Professor of Sociology at the Research Center and University
2 Sociology Department of Research Institute of Hawzeh and University
3 Department of Islamic University of Research institute of Hawzah and University
چکیده [English]

 





 

 
 
 
 

 
 





The historical sociology studies highlighted specific dimensions of the structures and patterns of social change. On their basis, groups or organizations have chosen or embarked on different paths in the history. Imam Ali (AS) introduced what happened in the past as a source of knowledge and emphasized its determining role and using it in the right path in life. This research tried to answer the question of how Imam Ali (AS) contemplated this issue and what is his social interpretation of the use of historical experiences. For this purpose, referring to direct and indirect statements related to the historical experience in Nahj al-Balaghah, initially, the extracted propositions resulted in a total of 159 initial codes constructing a network of themes. Research findings, obtained from the analysis of primary codes, indicated four main themes: a) consequences of neglecting reason, experiences, and advice; b) general historical patterns and role patterns; c) historical lessons; and d) recommendations using historical experiences that cover other major categories.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (AS)
  • Nahj al-Balaghah
  • Historical experiences
  • Historical sociology
  • thematic analysis

مراجع

  1. * قرآن.

    * نهج‎البلاغه.

    1. آبرامز، فیلیپ (1395)، جامعه‎شناسی تاریخی، ترجمه منصوره لولاآور و غلامرضا جمشیدی‌ها، تهران: دانشگاه تهران.
    2. احمدی، حسین (1379)، «فلسفه تاریخ از دیدگاه نهج‎البلاغه»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش41، ص15−
    3. استنفورد، مایکل (1393)، درآمدی بر تاریخ‌پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، چ7، تهران: دانشگاه امام صادقj و سمت.
    4. اسکاچپول، تدا (1388)، بینش و روش در جامعه‎شناسی تاریخی، ترجمه سیدهاشم آقاجری، تهران: نشر مرکز.
    5. اکبری، یونس و شهرام اردشیریان (1393)، «جامعه‎شناسی تاریخی: مفاهیم، تئوری‎ها و روش‎ها»، فصلنامه تاریخنامه خوارزمی، س1، ش3، ص1−
    6. جعفری، یعقوب (1391)، بینش تاریخی نهج‎البلاغه، قم: نشر نسیم کوثر.
    7. حسینی شیروانی، سیدمهدی (1396)، «فلسفه تاریخ در نهج‎البلاغه»، رساله دکتری، مازندران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
    8. صدیق سروستانی، رحمت‎الله (1375)، «کاربرد تحلیل محتوا در علوم اجتماعی»، نشریه نامه علوم اجتماعی، دوره 8، ش8، ص91−
    9. عابدی جعفری، حسن و دیگران (1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‎های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، س5، ش2، ص151−
    10. فردوئی، احمدشاه علی (1378)، «تاریخ و سنت‎های آن در نهج‎البلاغه»، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشکده اصول الدین.
    11. مردانی، مهدی و سمیه عابدی (1394)، «آثار تربیتی تاریخ از نگاه نهج‎البلاغه»، مجله معرفت، سال 25، ش223، ص95−
    12. محمدپور، احمد (1389)، ضد روش، منطق و طرح در روش‎شناسی کیفی، ج1، تهران: جامعه‎شناسان.
    13. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1386)، پیام امام امیرالمؤمنینj: شرح تازه و جامعی بر نهج‎البلاغه، ج3، چ3، قم: انتشارات دارالکتاب الاسلامیه.
    14. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1387)، پیام امام امیرالمؤمنینj: شرح تازه و جامعی بر نهج‎البلاغه، ج6، چ3، تهران: انتشارات دارالکتاب الاسلامیه.
    15. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1391)، پیام امام امیرالمؤمنینj: شرح تازه و جامعی بر نهج‎البلاغه، ج15، چ1، قم: انتشارات امام علی‎بن‎ابیطالبj.
    16. مکارم شیرازی، ناصر با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان (1390)، پیام امام امیرالمومنینj: شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، ج13، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    17. ملائی توانی، علیرضا (1395)، درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ، چ10، تهران: نشر نی.
    18. موسوی، سیدعبدالمناف (1394)، «بررسی تاریخ و فلسفه تاریخ در نهج‌البلاغه»، پایان نامه کارشناسی ارشد، لرستان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
    19. مهری، کریم؛ بهجت یزدخواستی و محمدحسین پناهی (بهار و تابستان 1393)، «سیاستگذاری قومی مبتنی بر دیدگاه مقام معظم رهبری: تحلیل تماتیک»، مجله مطالعات قدرت نرم، س4، ش10، ص75−
    20. میرابوالقاسمی، سیده رقیه (1384)، «فلسفه تاریخ در نهج‎البلاغه»، فصلنامه تاریخ اسلام، س6، ش21، ص5−
    21. وائلی، عبدالرحمن و سیدمحمد حدادی (1385)، «جایگاه عقل و تجربه در نهج‎البلاغه»، مجله پژوهش‎های نهج‎البلاغه، ش15 و 16، ص95−
    22. Nowell, L.S, Norris, J.M.,White, D.E., and Moules,N.J. (2017). “Thematic analysis: striving to meet the trustworthiness criteria”, International journal of qualitative method, 16: 1−
    23. Braun, V., & Clarke, V. (2019), “Reflecting on reflexive thematic analysis”. Qualitative research in sport, exercise and health, 11 (4): 589−597.
    24. Castleberry, Ashley, & Nolen, Amanda (2018). Currents in Pharmacy Teaching and Learning, https://doi.org/10.1016/j.cptl.2018.03.019.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار