الگوی ‌فرهنگ‌سازی رفتار اقتصادی−اجتماعی انفاق در رویکرد قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

2 عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

یکی از مهم‌ترین آموزه‌های اقتصادی−اجتماعی قرآن، تأکید بر انفاق و پرداخت‌های مالی واجب و مستحب به محرومان جامعه است؛ مسئله‌ای که در جامعه اسلامی امروزی با وجود فقر و فاصله طبقاتی، در حد مطلوب قرار ندارد. براساس آیات قرآنی و شواهد مسلم تاریخی در وضعیت اولیه جامعه صدر اسلام، انفاق چندان رواج نداشت، اما تدابیر فرهنگ‌سازانه قرآن و پیامبر گرامی اسلامn، این امر را با استفاده از عاملیت و ساختار/نهادها در عالی‌ترین شکل خود نهادینه کرد، به‌طوری‌که فقیری وجود نداشت تا از بیت‌المال زکات دریافت کند؛ بنابراین، الگوی فرهنگ‌سازی انفاق برگرفته از قرآن و سیره عملی پیامبر اسلامn به‌عنوان تنها الگوی راهگشا و نجات‌بخش جوامع امروز مطرح است؛ بنابراین، مسئله اصلی پژوهش، ارائۀ الگوی فرهنگ‌سازی رفتار اقتصادی−اجتماعی انفاق در رویکرد قرآنی است. مقالۀ حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی−تحلیلی و با رویکرد تفسیر موضوعی، به بررسی مبانی بینشی و انگیزشی مؤثر بر رفتار اقتصادی−اجتماعی انفاق براساس نقش عامل انسانی، ساختار/نهادها پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که الگوی فرهنگ‌سازی رفتار اقتصادی−اجتماعی انفاق از فرایند تبیین عناصر فرهنگ‌سازی، عوامل فرهنگ‌ساز و راهبردهای فرهنگ‌سازی تشکیل‌ شده است. تبیین راهبردهای فرهنگ‌سازی انفاق با استفاده از رویکرد عاملیت و ساختار/نهادها صورت گرفته است که تقویت بینشی، انگیزشی عاملان انفاق، الگونمایی انفاق‌کنندگان، آموزش و آگاهی‌بخشی، تبلیغات فرهنگی و استفاده از ظرافت‌های هنری تبلیغ، قانونگذاری و وضع حقوق اقتصادی انفاق‌ از مهم‌ترین راهبردهای قرآنی در فرهنگ‌سازی انفاق با توجه به نقش عاملیت و ساختار/نهادها هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The model of culturalization of socio-economic behavior of charity in the Quranic approach

نویسندگان [English]

  • abdul khaleq karimi 1
  • sayed reza hoseini 2
1 Imam Khomeini Education and Research Institute (RA)
2 rihu
چکیده [English]

One of the most important teachings of the Qur'an is the emphasis on obligatory and recommended almsgiving and financial payments to the deprived of society. An issue that is not desirable in our Islamic society today, despite poverty and class distance. According to Quranic verses and indisputable historical evidence, the charity was not very common in the early situation of the early Islamic society, but the cultural measures of the Qur'an and the Holy Prophet of Islam institutionalized this in the highest form by using agency and structure/institutions so that there were no poor To receive zakat from the treasury; Therefore, the model of culturalization of charity taken from the Qur'an and the practical life of the Prophet of Islam is the only model that paves the way and saves societies today. Therefore, the main issue of the research is to provide a cultural model of the behavior of charity in the Quranic approach. Using a descriptive-analytical method and a thematic interpretation approach, the article examines the insight and motivational foundations affecting the behavior of charity based on the role of the human factor, structure/institutions. The research findings show that explaining the culturalization strategies of charity has been done using the approach of agency and structure/institutions, which; Strengthening the vision, and motivation of the donors, modeling the donors, educating and informing, cultural propaganda, and the use of artistic subtleties of propaganda, legislation and setting the economic rights of charity are among the most important Qur'anic strategies in cultivating charity

کلیدواژه‌ها [English]

  • Model
  • culture building
  • socio-economic behavior of charity
  • Holy Quran
قرآن کریم.
* نهج‌البلاغه.
1. آخوندی، محمدباقر (1390)، «یگانگی یا دوگانگی عاملیت و ساختار در تفاسیر قرآن»، دو فصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، دوره 3، ش6، ص48−75.
2. اعرافی، علیرضا (1387)، فقه تربیتی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
3. باقری، خسرو (1382)، هویت علم دینی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
4. جلایی پور، حمیدرضا و جمال محمدی (1387)، نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی، نشرنی.
5. جوادی آملی، عبدالله (1392)، عقل در هندسه معرفت دینی، قم: اسراء.
6. جهانیان، ناصر (1388)، اسلام و رشد عدالت محور، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
7. حبیبی، رضا (1394)، «مبانی تعلیم و تربیت از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی»، حکمت اسرا، س7، ش3، پیاپی 25، ص67−97.
8. حکیم، ســیدمنذر ‌(١٣٨٨)، مجتمعنا فی فکر و تراث الشــهید محمدباقر الصــدر، تهران: المجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیه.
9. دیوالدر، واس (1399)، قدرت علّی ساختارهای اجتماعی، مترجم: اکبر احمدی، تهران: نشر علم.
10. رضازاده جویباری، علی و فتح‌الله نجارزادگان ‌(1397)، «راهبردها و روش‌های نهادینه‌سازی فرهنگ قرآن بر پایه گرایش فطری انسان به کمال و زیبایی»، قرآن شناخت، س10، ش2‌ (پیاپی 21).
11. زبیدی، محمد بن محمد مرتضی (۱۴۱۴)، تاج العروس من جواهر القاموس، محمد بن یعقوب فیروزآبادی و علی شیری، بیروت: دار الفکر.
12. سلیمی فر، مصطفی (1389)، مقاله؛ مقدمه‌ای بر الگوی توسعه اسلامی ایرانی، کتاب نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دبیرخانه نشست اندیشه‌های راهبردی، بی‌جا.
13. سلیمی، سیده فاطمه؛ سید عبدالله اصفهانی و فاطمه حسن‌نژاد (۱۳۹۹)، «مؤلفه‌های معنایی واژه «انفاق» در گفتمان قرآن ‌کریم با تأکید بر روابط هم‌نشینی»، پژوهش دینی، دوره ۱۹، ش۴۰، ص5−34.
14. سلیمی، هادی؛ رضا شکرانی و محسن فریور ‌(1398)، «بررسی نهادینه‌سازی اطعام مسکین در بستر تاریخی نزول قرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، س16، پاییز، ش3‌ (پیاپی 43)، ص۶۱−۹۰.
15. سینگر، پیتر ‌(2015)، دیگردوستی مؤثر، مترجم: آرمین نیاکان، تهران: انتشارات نشر نی.
16. شرف‌الدین، سید‌حسین (1389)، «بایسته‌های فرهنگ‌سازی»، دوفصلنامه مطالعات اجتماعی و رسانه، س4، ش5، ص50.
17. شفیعی سروستانی، ابراهیم ‌(1394)، «‌فرهنگ‌سازی، اولویت نخست رسانه ملی، گفتگو با دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی»، مجله مطالعات اجتماعی و رسانه بهار، س4، ش5، ص7−23.
18. شوریده‌بخت، زینب (1389)، «بررسی عقلانیت در اقتصاد ‌اسلامی ‌و تأثیر آن بر امنیت اقتصادی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد، استاد راهنما: محمدحسین حسین‌زاده بحرینی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
19. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1393ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، اسماعیلیان، قم.
20. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات.
21. طبرسی، ابوعلی ‌الفضل ‌بن ‌الحسن (1415ق)،‌ مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، اوّل.
22. طبرسی، علی بن‌حسن بن فضل‌ (۱۳74ش)، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران: عطارد.
23. عبدالله‌زاده، آرانی، رحمت‌الله؛ مجتبی بیابان پورآرانی، سمیه خاری آرانی (1398)، «بررسی «انفاق در قرآن» براساس ترتیب نزول آیات»، قرآن شناخت، س12، ش2‌ (پیاپی 23).
24. عزتی، مرتضی و پروانه نورمحمدلو (۱۳۹۱)، «برآورد اثر متغیرهای اقتصاد کلان بر انفاق»، پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، س20، ش۶۳.
25. قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، چاپ یازدهم، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
26. قرائتی، محسن (1388)، قرآن و تبلیغ، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
27. قرشی بنابی، سید علی اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، تهران: نشر دار الکتب الاسلامیه.
28. قطب، محمد (1374ش)، نبرد سنّت‌ها، چاپ اول، انتشارات: وثقی.
29. قلی‌پور، آرین (1384)، نهادها و سازمان‌ها، اکولوژی نهادی سازمان‌ها، تهران: سمت.
30. قنادان، منصور و همکاران (1388)، جامعه شناسی (مفاهیم کلیدی)، تهران: آوای نور.
31. کاظمی‌نسب، رحمان و محمدناصر داوودی (۱۳۹۹)، «نقش اجتماعی و اقتصادی انفاق از منظر قرآن کریم»، پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، س2، ش۱۴، ص12−22.
32. کلینی، ابی جعفر محمد ابن یعقوب ابن اسحاق (1407 ق)، الکافی، مصحح:‌ علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، الناشر: دار الکتب الإسلامیة، تهران.
33. گرامی، غلامحسین و نرگس جعفری (1398)، «بررسی آیات انفاق، با رویکرد انگیزشی در تفسیر المیزان»، مطالعات تفسیری، س10، ش40، ص۱۱۷−۱۲۸.
34. گرین، مگ‌ (2004)، مادر ترزا، یک زندگینامه، مترجم: رفیع رفیعی، تهران: نشر ثالث.
35. مسعودی پور، سعید؛ بهروز قاسمی و محمود محمدیان (۱۳۹۷)، «طراحی الگوی تبلیغی قرآنی در موضوع بازاریابی اجتماعی انفاق»، اندیشه مدیریت راهبردی، س12، ش۱‌ (پیاپی ۲۳)، ص5−48.
36. مسعودی‌پور، سعید و بهرام خیری (1393)، «جاذبه های تبلیغاتی مطلوب در بازاریابی اجتماعی انفاق براساس آموزه‌های قرآنی»، نشریه اندیشه مدیریت راهبردی، ش1، ص67−97.
37. مصباحی مقدم، غلامرضا (1389)، مقاله؛ گامی به سوی تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، کتاب نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دبیرخانه نشست اندیشه‌های راهبردی، بی‌جا.
38. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
39. میرمعزی، سید حسین (1389)، الگوی پیشرفت و اسلامی سازی علوم انسانی‌، بازیابی در 8/9/1393، از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و‌ نشر آثار حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای.
40. نصیری‌زاده، حمیدرضا و سعیده سعیدی‌نیا (1393)، «بازار اسلامی: مولود نظام اقتصادی صدر اسلام»، سیاست‌گذاری اقتصادی، ش11، ص149−168.
41. نظری، حسن‌آقا (١٣٩٢‌)، «روش‌شناسی فقه نظریات اقتصادی از منظر شهید‌ ‌صدر»‌، معرفت‌ ‌اقتصادی، ش2.