همزیستی اخلاقی همسایگان؛ یک راهکار اسلامی برای کاهش بی‌تفاوتی اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه قرآن و حدیث ودانش آموختۀسطح عالی حوزۀعلمیۀ قم

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

بی‌تفاوتی اجتماعی، یکی از عناصر نامطلوب فرهنگ جامعۀ مُدرن است که از منظر جامعه‌شناختی، یکی از مهم‌ترین ناهنجاری‌ها و از جمله موانع بزرگ در برابر توسعۀ ارتباطات انسانی قلمداد شده است و امروزه دامنۀ آن به تعاملات همسایگان در محله‌ها و مجتمع‌های آپارتمانی نیز رسیده است.
کاهش بی‌تفاوتی و یا دست‌کم، پیشگیری از گسترش دامنۀ آن، افزون بر وضع قوانین حقوقیِ کارآمد، نیازمند به راهبردها و راهکارهای اخلاقی است. از این‌رو هدف نوشتۀ پیش رو، ارائۀ پیشنهادی کاربردی براساس رهیافت اسلامی جهت کاهش بی‌تفاوتی اجتماعی در جامعه است.
پژوهش حاضر، با روش إسنادی و رویکرد توصیفی−تحلیلی ضمن بیان دیدگاه آموزه‌های اسلامی دربارۀ بی‌تفاوتی، به تبیین ضرورت همزیستی اخلاقی همسایگان در روابط روزمره و بررسی ظرفیت‌های آن در پیشگیری و رفع عارضۀ بی‌تفاوتی اجتماعی می‌پردازد و بر این نتیجه تأکید دارد که؛ حضور اخلاق اسلامی در روابط همسایگان با یکدیگر می‌تواند متغیرهای مؤثر بر بی‌تفاوتی اجتماعی از قبیل: گسترش کُنِش‌های مبتنی بر فردگرایی افراطی و خودخواهانه، محاسبۀ افراطی هزینه−پاداش، فقدان درونی‌سازی مسئولیت‌پذیری را کاهش داده و به تدریج آنها را از میان بردارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Moral Coexistence of Neighbors: An Islamic Solution for Social Indifference

نویسندگان [English]

  • Ali Malakoutinia 1
  • Mohamadtaghi Sobhaninia 2
1 Ph.D. Student in Quran and Hadith University l Graduate from Qom Seminary
2 Assistant Professor, Faculty member of Quran and Hadith University
چکیده [English]

Social indifference is one of the unwanted aspects of modern society. Sociologically, it is a main form of anomaly and a barrier to the improvement of human relationships that has influenced neighbors’ relationships in community level.
Reducing social indifference or, at least, preventing the extension of its scope, other than legal measures, requires moral solutions. Consequently, the present essay aims at introducing a functional solution based on Islamic approaches for reducing social indifference.
Here, documentary method and descriptive, analytical approach are adopted to present the Islamic view toward social indifference, and to highlight the necessity of moral coexistence among neighbors in everyday relationships, and finally to understand its capacities in preventing or reducing social indifference. The findings indicate that the presence of Islamic morality in neighbors’ relationships can prevent from, reduce, and eliminate variables that result in social indifference such as: radical individualist/egoistic behaviors, radical emphasis on reward-cost equation, and the absence of internalizing responsibility

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral coexistence
  • neighbors’ morality
  • social morality
  • social indifference
  • urban sociology

مراجع

  1. قرآن کریم.

    * امام سجادg (1381)، صحیفۀ کاملۀ سجادیه، ترجمۀ محسن غرویان و عبدالجواد ابراهیمی، چاپ دهم، قم: الهادی.

    1. آربلاستر، آنتونی (1367)، ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

    2. آذربایجانی، مسعود و دیگران (1382)، روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، چاپ اول، تهران: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه و سازمان سمت.

    3. ابن‌فارس، احمد (بی‌تا)، معجم مقاییس اللغۀ (6 جلدی)، محقق/ مصحح: عبدالسلام محمد هارون، چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

    4. ارونسون، الیوت (1386)، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شکرکن، چاپ سوم، تهران: انتشارات رشد.

    5. افلاطون (1360)، جمهور، ترجمۀ فؤاد روحانی، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

    6. بریجانیان، ماری (1371)، فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

    7. بریزی، عقیل (1393)، تبیین جامعه‌شناختی بی‌تفاوتی اجتماعی شهروندان زرین‌دشت فارس (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد)، تهران: دانشگاه تربیت معلم (دانشکده علوم انسانی).

    8. بیرو، آلن (1380)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمۀ باقر ساروخانی، چاپ چهارم، تهران: کیهان.

    9. تمیمی آمدی، عبدالواحد (1366ش)، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

    1. 10.  جوادی آملی، عبدالله (1381)، شریعت در آینۀ معرفت، چاپ سوم، قم: اسراء.
    2. 11.  ــــــــــ (1388)، تسنیم؛ تفسیر قرآن کریم، قم: نشر اسراء.
    3. 12.  جوهری، اسماعیل بن حماد (بی‌تا)، الصحاح، محقق/ مصحح: احمد عبدالغفور عطار، چاپ اول، بیروت: دارالعلم للملایین.
    4. 13.  چلبی، مسعود (1375)، جامعه‌شناسی نظم، تهران: نشر نی.
    5. 14.  حُرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، 30 جلدی، چاپ اول، قم: مؤسسة آل‌البیتb.
    6. 15.  راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374)، مفردات الفاظ القرآن، 4 جلدی، ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی حسینی، تهران: نشر مرتضوی.
    7. 16.  روشبلاو، آن ماری و ادیل بورونیون (1371)، روان‌شناسی اجتماعی (مقدمه‌ای بر نظریه‌ها، آیین‌ها در روان‌شناسی اجتماعی)، سیدمحمد دادگران، چاپ دوم، تهران: مروارید.
    8. 17.  ساروخانی، باقر (1376)، درآمدی بر دایرة المعارف علوم اجتماعی، جلد اول، تهران: کیهان.

    18. سرعلی، رضا (1395)، «همسایگی و همسایه بودن»، در: مجلۀ صفّه، دورۀ 26، شمارۀ 1، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

    19. شارع‌پور، محمود (1395)، جامعه‌شناسی شهری، چاپ نهم، تهران: انتشارات سازمان سمت.

    1. 20.  شریف الرضى، محمد بن حسین (1414ق)، نهج‌البلاغة (للصبحی صالح)، 1 جلد، چاپ اول، قم: انتشارات هجرت.
    2. 21.  شهید ثانی، زین‌الدین بی علی (بی‌تا)، مُسکّن الفؤاد عند فقد الأحبّة و الأولاد، چاپ اول، قم: نشر بصیرتی.
    3. 22.  صادقی، هادی و محمدامین خوانساری (1395)، «دیگرگروی اخلاقی: منظری قرآنی»، در: فصلنامۀ پژوهشنامۀ اخلاق، سال نهم، شمارۀ 32. 
    4. 23.  صدوق قمی، محمد بن علی −ابن‌بابویه− (1406ق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، چاپ دوم، قم: دارالشریف الرضی للنشر.
    5. 24.  ــــــــــ (1378ق)، عیونأخبارالرضاg، چاپ اول، تهران: نشر جهان.
    6. 25.  طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374ق)، ترجمۀ تفسیر المیزان، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین.
    7. 26.  طریحی، فخرالدین بن محمد (1408)، مجمع‌البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، چاپ دوم، (بی‌جا)، مکتبةالنشر الثقافةالاسلامیة.
    8. 27.  طوسی، محمد بن حسن (1411)، مصباح المتهجد، چاپ اول، بیروت: مؤسسۀ فقه.
    9. 28.  عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، چاپ اول، تهران: نشر اشجع.
    10. 29.  فارابی، ابونصر محمد (1366)، السیاسة المدنیة، چاپ اول، تهران: انتشارات الزهرا.
    11. 30.  فاطمی، کریمی (1364)، «لغات و اصطلاحات روان‌شناسی»، نشریۀ شمارۀ 26، مدرسه عالی دختران.
    12. 31.  قاضی‌زاده، هورامان و مسعود کیان‌پور (1394)، «بررسی بی‌تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان (مورد مطالعه: دانشگاه اصفهان)»، در مجلۀ: پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال چهارم، شمارۀ 9.
    13. 32.  کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1429ق)، الکافی، 15 جلد، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
    14. 33.  کوفى اهوازى، حسین بن سعید (1402ق)، الزهد، 1 جلد، چاپ دوم، قم: المطبعة العلمیة.
    15. 34.  کلانتری، صمد و همکاران (1386)، «بررسی بی‌تفاوتی و نوع‌دوستی در جامعۀ شهری ایران و عوامل مؤثر بر آن»، در: مجلۀ دانشور رفتار، دورۀ چهاردهم، شمارۀ 22.
    16. 35.  کوزر، لوئیس آلفرد (1393)، زندگی و اندیشۀ بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمۀ محسن ثلاثی، چاپ نوزدهم، تهران: نشر علمی.
    17. 36.  مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالأنوار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

    37. مجیدی، امیر (1390)، بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مرتبط با بی‌تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه کردستان و دانشگاه پیام نور مرکز سنندج، (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد)، تهران: دانشگاه پیام نور (دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی).

    1. 38.  محسنی تبریزی، علیرضا و مجتبی صداقتی فرد (1390)، «پژوهشی دربارۀ بی‌تفاوتی اجتماعی در ایران، مورد پژوهش: شهروندان تهرانی»، در: مجلۀ جامعه‌شناسی کاربردی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 3.
    2. 39.  معین، محمد (1385)، فرهنگ فارسی، مجموعه یک جلدی، چاپ دوم، تهران: راه رشد.
    3. 40.  ملکوتی‌نیا، علی (1392)، اخلاق همسایگی در آموزه‌های قرآن و اهل‌بیتb (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
    4. 41.  ــــــــــ (1393 الف)، «نقش خیرخواهی در بهبود روابط همسایگی»، در: حیات طیبه (مقالات برگزیده همایش ملی راهکارهای تحقق سبک زندگی اسلامی)، دانشگاه پیام نور واحد خراسان شمالی.
    5. 42.  ــــــــــ (1393 ب)، «رهیافت اخلاقی به بی‌تفاوتی در روابط اجتماعی همسایگان»، در: فصلنامۀ اسلام و مطالعات اجتماعی، سال دوم، شمارۀ 7.
    6. 43.  نادری، حمدالله و همکاران (1388)، «الگوسازی ساختاری رابطۀ بین بیگانگی و بی‌تفاوتی»، در: مجلۀ علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 6.
    7. 44.  نراقی، محمدمهدی (1427ق)، جامع‌السعادات، تعلیق سیدمحمد کلانتر، چاپ اول، بیروت: مؤسسۀ اعلمی.
    8. 45.  نوابخش، مهرداد و جابر میرزاپوری ولوکلا (1394)، «تحلیل جامعه‌شناختی تأثیر بی‌هنجاری بر بی‌تفاوتی اجتماعی (مورد مطالعه: شهر بابل)»، در: مجله مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، سال هفتم، شمارۀ 3.
    9. 46.  نوابخش، مهرداد و مریم رفیعی‌پور (1387)، «بررسی جامعه‌شناختی روابط همسایگی در مجتمع‌های مسکونی شهر تهران» (مطالعۀ موردی منطقۀ دو شهرداری)، در: مجلۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، سال اول، شمارۀ 1.
    10. 47.  نوری، میرزاحسین بن محمدتقی (1408ق)، مستدرک‌الوسائل، 28 جلدی، چاپ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیتb.
    11. 48.  یزدان‌پناه، لیلا (1386)، «موانع مشارکت اجتماعی شهروندان تهرانی»، در: فصلنامۀ رفاه اجتماعی، سال هفتم، شمارۀ 26.
    12. 49.  یوسفی، علی و محسن نوغانی و مهلا حجازی (1388)، «انسجام در شبکه‌های همسایگی شهر مشهد»، در: مجله جامعه‌شناسی ایران، دورۀ دهم، شمارۀ 1.
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
دوره 11، شماره 21 - شماره پیاپی 21
شماره 21 بهار و تابستان 98 می باشد
شهریور 1398
صفحه 111-134

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار