دین و واگرایی اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت‌علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

عناصِر دینی هر فرهنگ ممکن است همبستگی‌ یا برعکس، واگرایی ‌اجتماعی را تسهیل کند. جامعه‌شناسان به اثر همبستگی‌آفرین دین بیشتر توجه کرده‌اند. اما مقاله حاضر به اثر واگرایانۀ دین پرداخته ‌است. برای این کار، از روش تحلیلی ـ انتقادی استفاده و این نتایج حاصل شد: گاهی محتوای دین، پیروان را به جبهه‌بندی با دیگران فرامی‌خواند و در مواردی به‌گونه‌ای است که در صورت پیروی، چنین اثری ایجاد می‌کند. محتوای ادیان به هر سه حیطۀ شناختی، هیجانی و روان ـ حرکتی مربوط است و بدین‌ ترتیب موضوع واگرایی‌ اجتماعیِ ناشی از ادیان، می‌تواند مربوط به یکی از این قلمروها باشد. یک تقسیم مهم، شکاف‌های اجتماعیِ میان پیروان و ناپیروان یک دین، در مقابل واگرایی‌های درونیِ میان پیروان است. پیروان یک دین، خود به دیندارانی با سنخ‌ها و درجات مختلف دینداری تقسیم می‌شوند. در میان پیروان، براساس تفاسیر نسل دوم به بعد، مذاهب و فِرَقِ گوناگونی پدید می‌آید. تمایزگذاری میان انسان‌ها، گاهی از سوی خودِ دین جعل شده‌است و گاهی امری اجتماعاً برساختی است. میزان و نوع تأثیراتِ واگرایی‌های اجتماعیِ متأثر از دین، بسیار تحت تأثیر کمیت و کیفیت گروندگان و پیروان یک دین است. دستورات و توصیه‌های هر دین به پیروان برای نوع تعامل با سایر انسان‌ها و همچنین نوعِ تفسیر و گزینش‌ها از دین نیز عامل مهمی در میزان، نوع و آثار واگرایی اجتماعی است. واگرایی‌های اجتماعی متأثر از دین مصادیقی همچون باورها، ارزش‌ها، نمادها، هنجارها و عواطفِ تمایزآفرین با بیگانگان دارد و نمونۀ بارز آن ایجاد مذاهب و فِرق است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religion and Social Divergence

نویسندگان [English]

  • Gholamreza Sedighouraee 1
  • Ahmad Farzaneh 2
1 Assistant Professor of Sociology Department, Ferdowsi University of Mashhad
2 Ph.D. Student in Cultural Sociology, Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

 
The religious elements of every culture may facilitate either social solidarity or social divergence. Sociologists have mainly paid attention to the solidifying function of religions. The current article, on the contrary, considers religions’s diverging function. For the purpose, we have used the critical-analytical method. The findings indicate that sometimes, religions call for delineating with others and at other times, it inevitably leads to such delineations without directly demanding it. Religions’s content includes all three areas of cognitive, emotional, and psycho-behavioral. Therefore, religions’s diverging influences might be pertinent to either of the three. A significant differentiation can be made between the followers of a given religion and others, while another could be internal among the followers. The followers are of various levels and sorts of religiosity. Among them, according to the second generation’s understanding, many sects and denominations take shape. The differentiation between people is sometimes defined by religions themselves and sometimes they are socially constructed. The degree and type of religion-based divergence and its effects is highly determined by the qualities and the number of followers. On the other hand, the religion’s rules and prescriptions regards with followers’s communication patterns, also the followers’ interpretations and selective understanding of these rulings, are defining in the degree, type, and effects of social divergence. Social divergence inspired by religions are manifested in differentiating beliefs, values, symbols, norms, and emotions, the most obvious outcome of which is the formation of sects and denominations

کلیدواژه‌ها [English]

  • : religion
  • denomination/sect
  • social divergence
  • social division
  • differentiation
1. آرون، ر. (1366)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی (ج2)، (ب. پرهام، مترجم) تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
2. آگبرن، و. ف. و نیم کوف، م. ف. (1353)، زمینه جامعه‌شناسی، (ا. آریان پور، مترجم) تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.
3. آوتویت، و. و باتامور، ت. (1392)، فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، (م. هاشمی، تدوین، و ح. چاوشیان، مترجم) تهران: نشر نی.
4. افضلی، ر. و محمدجانی، م. (1387)، «همگرایی و واگرایی سیاسی در حوزه کاسپین و حوزه‌های پیرامونی آن»، فصلنامه مطالعات سیاسی، ص121−134.
5. برگر، پ. و لاکمن، ت. (1387)، ساخت اجتماعی واقعیت (رساله‌ای در جامعه‌شناسی شناخت)، (ف. مجیدی، مترجم) تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
6. بشیریه، ح. (1387)، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: نشر نی.
7. بودون، ر. و بوریکو، ف. (1385)، فرهنگ جامعه‌شناسی انتقادی، (ع. نیک گهر، مترجم) تهران: فرهنگ معاصر.
8. جعفری، ی. (1376)، تفسیر کوثر (ج5)، قم: مؤسسه انتشارات هجرت.
9. جوادی آملی، ع. (1372)، شریعت در آینه معرفت، قم: مؤسسه فرهنگی رجاء.
10. خداپرستی، ف. (1395)، فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی،شیراز: دانشنامۀ فارس، بازیابی از دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی (دادگان).
11. خمینی، س. (1389)، فرهنگ جامع فرق اسلامی، تهران: انتشارات اطلاعات.
12. دورکیم، ا. (1387)، دربارۀ تقسیم کار اجتماعی، (ب. پرهام، مترجم) تهران: نشر مرکز.
13. روشه، گ. (1370)، کنش اجتماعی،(ه. زنجانی‌زاده، مترجم) مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
14. روشه، گ. (1387)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی عمومی (کنش و سازمان اجتماعی)، (ه. زنجانی‌زاده، مترجم) تهران: سمت.
15. ریویر، ک. (1381)، درآمدی بر انسان شناسی، (ن. فکوهی، مترجم) تهران: نشر نی.
16. سجادى، س. (1380)، فرهنگ معارف اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
17. سیدمن، ا. (1391)، کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، (ه. جلیلی، مترجم) تهران: نشر نی.
18. صدیق اورعی، غ. (1379)، «تعارض‌های فرهنگی و وفاق اجتماعی»، فرهنگ عمومی و وفاق اجتماعی.
19. صدیق اورعی، غ. (پیش از چاپ)، مبانی جامعه‌شناسی (مفاهیم و گزاره‌های پایه).
20. طباطبایی، س. (1387)، اصول فلسفه رئالیسم، (س. خسروشاهی، تدوین) قم: مؤسسه بوستان کتاب.
21. طباطبایی، س. (1389)، اصول فلسفۀ رئالیسم، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
22. طباطبایی، م. (1387)، تعالیم اسلام، قم: بوستان کتاب قم.
23. طباطبایی، م. (1388)، شیعه در اسلام، قم: بوستان کتاب قم.
24. عمید، ح. (1389)، فرهنگ لغت عمید، بازیابی از https://goo.gl/rqbyvn
25. فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان (1395)، بازیابی از واژه‌یاب: http://www.vajehyab.com.
26. کریستی، م. (1393)، جامعه‌شناسی دین: از دین مدنی تا دین سیاسی: تلاقی فرهنگ، دین و سیاست، (م. صداقتی فرد، و ف. ابی‌زاده، مترجم) تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
27. کلمن، ج. (1390)، بنیادهای نظریه اجتماعی،تهران: نشر نی.
28. کوزر، ل. (1385)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی، (م. ثلاثی، مترجم) تهران: انتشارات علمی.
29. کولایی، ا. (1379)، «تحول در نظریه‌های همگرایی»، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، ص155−194.
30. محمدی، ی. (1344)، «همگرایی و سیر تطور و تکامل آن (1)»، درس‌هایی از مکتب اسلام، ص44−57.
31. مصباح یزدی، م. (1370)، آموزش عقاید، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
32. مصباح یزدی، م. (1391)، «دین و فرهنگ پرسش‌ها و پاسخ‌ها»، در پرسشها و پـاسخها، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
33. مطهری، م. (1381)، انسان و ایمان (مجموعه آثار، ج2 تهران: انتشارات صدرا.
34. مهریزى، م. (1375)، «روابط اقتصادى مسلمانان با کافران»، کاوشی نو در فقه اسلامی، ص295−324.
35. نواح، ع. (1384)، پیشگفتار کتاب نظریۀ تقابلهای اجتماعی (کوزر، لوئیس)، اهواز: نشر رسش.
36. Bellah، R. N. (1967), Civil religion in America. Daedalus, 1-21.