فرهنگ از منظر عرفان اسلامی (فرهنگ؛ تجلی ارتباط درون‌فردی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته خارج فقه و فلسفه حوزۀ علمیه قم

چکیده

فرهنگ چیست؟ مؤلفه‌های آن کدام است؟ خاستگاه فرهنگ چیست؟ اینها و پرسش‌هایی از این دست، تأملات فلسفی در شناخت فرهنگ را تشکیل می‌دهند که در محافل علمی معاصر جدی انگاشته شده‌اند. از طرف دیگر، هر فرهنگی محمول ارتباط است و بدون ارتباط اصلاً فرهنگ وجود ندارد. در ضلع سوم، ارتباط درون‌فردی مبنای انواع ارتباطات انسانی است. بدین‌سان تبیین خاستگاه فرهنگ با عزیمت از ارتباطات درون‌فردی، مسئله‌ای مهم می‌نماید که پرسشی این چنین را در پیش روی محققان می‌نهد: رابطۀ فرهنگ با ارتباطات درون‌فردی چیست؟ در راستای تبیین این مسئله، پژوهۀ فرارو با روش تحلیل اسنادی، آموزه‌های عرفان اسلامی را دست‌مایه قرار داده است تا فرهنگ را از منظر ارتباط درون‌فردی و با رویکرد عرفان اسلامی بکاود. نتیجه نشان داده است فرهنگ به‌عنوان یکی از محصولات انسان در قوس صعود، فرآوردۀ ارتباط انسان با نفس مطمئنه یا اماره است که اولی را فرهنگ طیب و دومی را فرهنگ خبیث می‌نامند و در صورت اول، نفس اماره عامل اخلال‌گر است و در صورت دوم، نفس لوامه عامل مانع است؛ همان‌طور‌که این دو فرهنگ هریک دارای ماهیتی تشکیکی (طیف‌وار) هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Culture in the View of Islamic Mysticism: Culture as the Manifestation of Individual’s Introversive Relationship

نویسنده [English]

  • Mostafa Hamedani
Graduated Student of Philosophy and Islamic Jurisprudence, Qom Islamic Seminary
چکیده [English]

What is culture? What are its principles? What are its origins? These and similar questions comprise philosophical contemplations in the understanding of culture elaborated in the contemporary scientific circles. On the other hand, culture is embodied in relationship and it could not thrive outside of it. In a third dimension, introversive relationship is the basis for a variety of human relations. As such, the explanation of the origins of culture from the point of departure of introversive relationship appears like an important issue that suggests questions like this: what is the relationship between culture and introversive interaction? In explaining this problematic, the current research uses documentary method and avails the teachings of Islamic mysticism in order to view culture from the perspective pf introversive relationship and Islamic mysticism. The results show that culture as a human phenomenon in the ascending arc, is the result of human interaction with either his rational self (mutmainnah) or carnal self (ammarah), the former known as the pure culture and the latter as the despicable culture, and in the first case, the carnal self is the disrupting agent and in the second, the moral self (lawwamah) is the confining element; as the two cultures are gradational in nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • culture
  • human interaction
  • introversive relationship
  • rational self
  • carnal self
  • moral self
  1. * قرآن کریم

    1. آشتیانی، سید‌جلال‌الدین (1370ش)، مقدمه بر نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
    2. آمدى، عبد‌الواحد بن محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار‌الکتاب الإسلامی.
    3. ابن‌سینا (1404ق‌الف)، التعلیقات، بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى.
    4. ابن‌سینا (1404ق‌ب)‌، الشفاء (الطبیعیات)، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشى.
    5. ابن‌سینا (‌1363ش)، المبدأ و المعاد، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى.
    6. ابن‌ترکه، صائن‌الدین (‌1381ش)، تمهید‌القواعد، قم: الف لام میم.
    7. ابن‌طاووس، على بن موسى (1409‌ق)، إقبال الأعمال، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    8. ابن‌فناری، حمزه (2010م)، مصباح‌الأنس، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    9. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    10. امام خمینى‌، سیدروح‌الله (1416ق)، شرح دعاء السحر، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىe.
    11. امام خمینى، سید‌روح‌الله (1386ش)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىe.
    12. برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371‌ق)، المحاسن، 2 جلد، قم: دار‌الکتب الإسلامیة.
    13. پارسانیا، حمید و مهدی سلطانی (زمستان 1390)، «بازخوانی جهان‌های اجتماعی جامعه‌شناسی پدیده‌شناختی براساس حکمت متعالیه»‌، فصلنامه علمیپژوهشی معرفت فرهنگی اجتماعی، ص107−128.
    14. جوادی آملی، عبدالله (1372ش)، تحریر تمهید القواعد، تهران: الزهراء.
    15. دیلمى، حسن بن محمد (1412ق)، إرشاد القلوب، قم: الشریف الرضی.
    16. سهروردى، شهاب‌الدین (1375ش)، رسائل شیخ اشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
    17. شاه آبادى، محمد‌على (1386ش)، رشحات البحار، تهران: پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامى.
    18. شبسترى، شیخ محمود (1382ش)، گلشن راز، کرمان: انتشارات خدمات فرهنگى کرمان.
    19. صداقت‌زاده، میثم (بهار 1394)، «بازسازی مفهوم فرهنگ براساس مبانی حکمت متعالیه»، فصلنامه علمیپژوهشی معرفت فرهنگی، سال ششم، شماره دوم، پیاپی 22، ص5−22.
    20. صدر‌المتألهین (1981م)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، 9 جلد، بیروت: دار احیاء التراث.
    21. صدر‌المتألهین (1363ش)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
    22. صدوق، محمد بن على (1406ق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دارالشریف الرضی للنشر.
    23. صدوق، محمد بن على (1413ق)، من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    24. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    25. طباطبایى، محمدحسین [بی‌تا]، الرسائل التوحیدیة، بیروت: مؤسسه النعمان.
    26. طباطبایی، سیدمحمدحسین و على سعادت‌پرور (1383‌ش)، (تقریر و اضافات)، راز دل، تهران: احیاء کتاب.
    27. عسکری خانقاه، اصغر و محمد شریف کمالی (1384ش)، انسان‌شناسی عمومی، تهران: انتشارات سمت.
    28. عیاشى، محمد بن مسعود (1380ق)، تفسیر العیّاشی، تهران: المطبعة العلمیة.
    29. عین‌ القضات همدانى (1341ش)، تمهیدات، تهران: دانشگاه تهران.
    30. فارابى، ابو‌نصر (1413ق)، الاعمال الفلسفیة، بیروت: دار‌المناهل.
    31. فرهنگی، علی‌اکبر (1374ش)، ارتباطات انسانی، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
    32. فیاض، ابراهیم (1389ش)، تعامل دین، فرهنگ و ارتباطات، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
    33. فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضى (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علىg.
    34. فیومى، احمد بن محمد [بی‌تا]، المصباح المنیر، قم: منشورات دار‌الرضی.
    35. قمى، على بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
    36. قیصرى، داود (1375ش)، شرح فصوص‌الحکم، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
    37. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    38. گیدنز، آنتونی (1377ش)، جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی.
    39. ‌مایرز، گیل. ای. و میشله تی. مایرز (1383ش)، پویایی ارتباطات انسانی، مترجم: حوا صابر آملی، تهران: نشر دانشکده صدا و سیما.
    40. مجلسی علامه محمدباقر (1404ق)، بحار‌الأنوار، لبنان: مؤسسة الوفاء بیروت.
    41. محسنیان‌راد، مهدی (1393ش)، ارتباط‌شناسی، تهران: انتشارات سروش.
    42. مصباح، محمد‌تقی (1388ش)، اخلاق در قرآن، قم: مؤسسه امام خمینیe.
    43. مطهرى، مرتضی (1380ش)، مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
    44. مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الإختصاص، قم: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
    45. نراقى، محمدمهدى [بی‌تا]، جامع السعادات، بیروت: مؤسسة الأعلمى للمطبوعات.

    46.‌‌‌‌‌‌1Berko, R.‌M., Aitken, J.‌E., & Wolvin, A. D (2010), ICOMM: Interpersonal concepts and competencies, Rowman & Littlefield.