نظریۀ معنا، مطالعۀ تطبیقی پرس و علّامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد تبلیغ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم

2 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

3 دانشیار موسسه امام خمینی قم

4 دانشجوی دکتری سیاست‌گزاری فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم (ع)

چکیده

«معنا» از پردامنه‌ترین موضوعات علوم اجتماعی مدرن و پست‌مدرن است. یکی از بدیع‌ترین و جامع‌ترین تفسیر‌ها دربارۀ معنا را چارلز ساندرز پرس در زمان حیات خود ارائه نموده است. این مقاله می‌کوشد به بررسی ویژگی‌های نشانه‌شناسی پرس، ازجمله فرایند نشانگی، تولید معنا، کاربرد نشانه‌ها، دلالت و نگاه عملی به نشانه و ساخت معنا بپردازد. از آنجایی که، نظریۀ نشانه‌شناختی پرس در بعد معرفت‌شناختی و وجودشناختی، بر تحلیل تفکّر و ساخت معنا استوار شده است، به نظر وی، جهان و هر آنچه در آن است، از منظر نشانه و معنا شناخته می‌شود، و برداشت وی از نشانه، در نگرش او به جهان، تعیین‌کننده است.
زیربنای نشانه‌ای پرس تمایز پیچیده از مقوله‌هاست. پرس نشانه را در ارتباط با این سه مقوله تعریف کرده و آن را در فرایندی سه‌گانه به نام دلالت نشانه‌ای قرار می‌دهد. به نظر پرس، دلالت بر سه رکنِ نشانه، تعبیر (تفسیر) و شئ تکیه می‌کند و بر پایۀ سه طرف استوار شده است و نظریه معنایش از فرایند این سه رکن ایجاد می‌شود.
پرس از جمله منتقدان و فیلسوفان مغرب زمین است که به نظریۀ معنا اهتمام نشان داده است و این نظریه را در فرایند نشانه‌شناختی خود مطرح کرده است. در میان فیلسوفان مسلمان، علامه طباطباییe نیز در این باب مطالبی ارائه کرده است. در این مقاله تلاش می‌شود با طرح نظریۀ معنا از منظر ایشان، امکان مقایسه نظریه معنای پرس با نظریه معنای علامه طباطباییe، فراهم گردد.
نظریه معنا نزد علامه در معرفت حضوری و حصولی و در امتداد مباحث اعتباریات ایشان طرح می‌گردد. در نظر ایشان، نظام اعتباری انسانی و معنا قائم به یک نظام طبیعی و حقیقی است؛ که به حسب باطن و در حقیقت با نظام طبیعی و حقیقی به سر می‌برد؛ زیرا در نظر وی هر اعتباری ناگزیر یک تکیه‌گاه حقیقی دارد و نظام اعتباری انسانی تنها در ظرف اجتماع و تمدن موجود می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Theory of Meaning: A Comparative Study of Pierce and Allameh Tabatabaei

نویسندگان [English]

  • Arezoo Nikooyean 1
  • Hamid Parsania 2
  • Sayed Hosein Sharafuddin 3
  • Hossein Parkan 4
1 MA Student in Advertisement and Communication, Baqir-AL-Uloom University
2 Associate Professor, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
3 Associate Professor, Sociology Department, Imam Khomeini Institute
4 Ph.D. Student in Cultural Policy-making, Baqir-AL-Uloom University
چکیده [English]

Meaning is one of the most extensive subjects in modern and post-modern social sciences. One of the most innovative and encompassing analysis on meaning is presented by Charles Sanders Pierce. The present article attempts to use documentary method to investigate Pierce’ semiotics including the process of signification, meaning production, signification function, signification, and the practical view of sign and meaning production. Pierce takes the sign as the sinew of the whole thought and thereby, the being of science and even the human communication as dependent on the sign and the signifying relationships. Among the Muslim philosophers Allameh Tabatabaei has ideas in this relation too. His theory of meaning is presented in line with his discussion on intuitive versus empirical knowledge and as part of his conventional perceptions (etebariat). The present article attempts to introduce the theory of meaning in the view of Allameh in order to make a comparison between Pierce and Allameh’s theories of meaning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • meaning
  • semiotics
  • Allameh Tabatabaei
  • Pierce
  • pragmatism
  • conventional perceptions
  1. اسکفلر، اسرائیل (1377)، چهارپراگماتیست، ترجمه: محسن حکیمی، نشر مرکز، چاپ اول.
  2. اسکیدمور، ویلیام (1372)، تفکر نظری در جامعه‌شناسی، ترجمان: علی‌محمد حاضری، سعید سبزیان، احمد رجب‌زاده، محمد مقدس، علی هاشمی گیلانی، فاضل تونی، محمدحسین (1386)، منطق، تهران: مولی.
  3. پاکتچی، احمد (1389)، «آشنایی با مکاتب معاصر معناشناسی»، نامه پژوهش فرهنگی، سال نهم، شماره سوم، ص91.
  4. جوادی آملی، عبدالله (1372)، تحریر تمهید القواعد، صائن‌ الدین علی بن محمد الترکه، ویراستار: حجت‌الاسلام حمید پارسانیا، بی‌جا: انتشارات الزهراء.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1393)، تحریر رساله الولایه شمس الوحی تبریزی سیدمحمدحسین طباطبایی، حمیدرضا ابراهیمی (تحقیق و تدوین)، قم: اسراء، ج1.
  6. رضایی‌راد (1381)، محمد، نشانه‌شناسی سانسور سکوت سخن، چاپ اول، تهران: انتشارات طرح نو.
  7. رضوی‌فر، آملی و حسین غفاری (1390)، «نشانه‌شناسی پرس در پرتو فلسفه، معرفت‌شناسی و نگرش وی به پراگماتیسم»، نشریه فلسفه، شماره 2، پاییز و زمستان.
  8. سجودی، فرزان (1386)، دلالت از سوسور تا دریدا، مقالات هم‌اندیشی بارت و دریدا، به کوشش: امیرعلی نجومیان، تهران: فرهنگستان هنر، 1386.
  9. صدر، سیدمحمدباقر (1394)، علم الاصول، مترجم حامد دلاوری، مجمع الفکر الاسلامی، قم، ص73.
  10. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1387)، اصول فلسفه وروش رئالیسم، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
  11. طباطبایی، محمدحسین (1380)، بدایة الحکمة، ترجمه علی شیروانی، مؤسسه انتشارات دارالعلم. قم: چاپ ششم.
  12. طباطبایی، محمدحسین (1404)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  13. فیاضی، غلامرضا (1386)، درآمدی بر معرفت‌شناسی، تدوین و نگارش: مرتضی رضایی و احمدحسین شریفی، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینیe.
  14. کیاشمشکی، ابوالفضل (1391)، نسبت نظریات معنا با واقع‌گرایی با تأکید بر نظریه معنا نزد علامه طباطبایی، ذهن.
  15. لچت، جان (1377)، پنجاه متفکر بزرگ معاصر، ترجمه محسن حکیمی، تهران: ناشر خجسته.
  16. محمدپور (1389)، احمد، روش در روش، انتشارات جامعه‌شناسان.
  17. مصباح یزدی، محمدتقی (1389)، جستارهایی در فلسفه علوم انسانی از دیدگاه حضرت علامه آیت‌الله مصباح یزدی، دبیرخانه همایش مبانی فلسفی علوم انسانی، قم: مؤسسه انتشارات آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
  18. مهدی‌زاده، محمد (1391)، نظریه‌های رسانه اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، همشهری، چاپ دوم.
  19. نرسیسیانس، املیا (1387)، انسان، نشانه، فرهنگ، ویراستار علیرضا حسن‌زاده، نشر افکار، چاپ اول.
  20. واعظی، احمد، بازتاب هستی‌شناسی معنا در معرفت دینی، فصلنامه آیین حکمت، سال اول، زمستان 1388، شماره 2.
  21. یانکرایپ (1378)، نظریۀ اجتماعی مدرن، عباس مخبر، چاپ سوم، تهران: آگاه.
    1. Bergman, Mats, Peirce's philosophy of communication, continuum, 2009
    2. Bob, Hale, Wright, Crispin, A companion to the philosophy of language, Blackwell, 1997.
    3. Potter, Vincent G.; Colapietro, Vincent Michael, Peirce's Philosophical Perspectives American Philosophy, Fordham University Press, 1996.
    4. Short, T.L, Peirce's Theory of sign, Cambridge Press University, 2007.
    5. http://politicalthought.blogfa.com/post-327.aspx