تحلیل جامعه‌‌شناختی بازخوانی علم دینی با رویکرد روشی پارسانیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانش‌آموخته جامعة المصطفی العالمیه و دانشجوی دکترای جامعه‌‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

مباحث علم دینی و بازگشت به دانش بومی، همواره از دغدغه‌‌های متفکران مسلمان بوده است؛ اما مبانی و رویکردی که در بازاندیشی و روش علم دینی دنبال می‌‌شود، مورد اختلاف اندیشمندان اسلامی است. در این مقاله، به‌طور مختصر، به رویکرد و روش تهذیبی، تأسیسی، حداکثری، بازسازی علم مدرن و بازخوانی علم دینی اشاره شده است. براساس اندیشه متفکران مسلمان، علم مبدأ هستی‌شناسانه‌ و معرفت‌‌شناسانه دارد. در صورتی علم، دینی می‌‌شود که براساس مبانی هستی‌‌شناسی، معرفت‌‌شناسی و انسان‌‌شناسی دینی به جهان خلقت بنگرد. علم دینی بر اصل وجودشناسانه تکیه زده است که از ابزار حس شهودی، عقل و وحی تغذیه می‌‌کند. آنچه مبانی علم دینی را بااهمیت می‌‌کند، برجستگی نقش عقل، جهان غیب و وحی در آن است. عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری دانش بومی دربرگیرنده عالم غیب، نوع غایت‌‌نگری، علل اجتماعی _ فرهنگی، تعلیم و تربیت، فضای سیاسی _ اجتماعی، صفات نفسانی، جهان‌‌بینی و اراده افراد است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تحلیل جامعه‌‌شناختی بازخوانی علم دینی با رویکرد روشی پارسانیا

نویسندگان [English]

  • Soheyla Sadeghi 1
  • Roohollah Rezvani 2
1 Associate Professor, Faculty member of Department of Social Science, Tehran University
2 Graduated from Jameat-AL-Mustafa l PhD student in Sociology, Tehran University
چکیده [English]

مباحث علم دینی و بازگشت به دانش بومی، همواره از دغدغه‌‌های متفکران مسلمان بوده است؛ اما مبانی و رویکردی که در بازاندیشی و روش علم دینی دنبال می‌‌شود، مورد اختلاف اندیشمندان اسلامی است. در این مقاله، به‌طور مختصر، به رویکرد و روش تهذیبی، تأسیسی، حداکثری، بازسازی علم مدرن و بازخوانی علم دینی اشاره شده است. براساس اندیشه متفکران مسلمان، علم مبدأ هستی‌شناسانه‌ و معرفت‌‌شناسانه دارد. در صورتی علم، دینی می‌‌شود که براساس مبانی هستی‌‌شناسی، معرفت‌‌شناسی و انسان‌‌شناسی دینی به جهان خلقت بنگرد. علم دینی بر اصل وجودشناسانه تکیه زده است که از ابزار حس شهودی، عقل و وحی تغذیه می‌‌کند. آنچه مبانی علم دینی را بااهمیت می‌‌کند، برجستگی نقش عقل، جهان غیب و وحی در آن است. عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری دانش بومی دربرگیرنده عالم غیب، نوع غایت‌‌نگری، علل اجتماعی _ فرهنگی، تعلیم و تربیت، فضای سیاسی _ اجتماعی، صفات نفسانی، جهان‌‌بینی و اراده افراد است

کلیدواژه‌ها [English]

  • علم
  • دینی
  • بومی
  • هستی‌‌شناسی
  • معرفت‌‌شناسی و روش  
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چ3، بیروت: انتشارات دارالصادر.
امزیان، محمد (1380)، روش تحقیق علوم اجتماعی از اثبات‌‌گرایی تا هنجارگرایی، ترجمه عبدالقادر سواری، چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
انجمن جامعه‌‌شناسان (1389)، «شالوده‌‌شکنی علم مدرن و تکوین علم دینی»، علم بومی علم جهانی امکان یا امتناع، از حمید پارسانیا، چ1، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم.
باربور، ایان (1379)، علم و دین، ترجمه بهاء‌‌الدین خرمشاهی، چ3، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
باقری، خسرو (1387)، هویت علم دینی، چ2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بستان، حسین و همکاران (1384)، گامی به سوی علم دینی (1)، چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بنیاد پژوهش‌‌های قرآنی حوزه و دانشگاه (1389)، مجموعه مقالات: علم دینی(1)، چ1، تهران: مؤسسه نشر شهر.
پارسانیا، حمید (1385)، سنّت ایدئولوژی علم، چ1، قم: بوستان کتاب.
پارسانیا، حمید (1387)، «بازسازی علم مدرن و بازخوانی علم دینی»، فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد فرهنگ، س1، ش3، پاییز.
پارسانیا، حمید (1388)، «علم دینی از منظر حکمت اسلامی»، فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد فرهنگ، س2، ش6، تابستان.
پارسانیا، حمید (1389)، روش‌‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، چ1، قم: کتاب فردا.
پارسانیا، حمید (بی‌‌تا)، «نظریه و فرهنگ»، (در دست چاپ).
تامسون، کنت و دیگران (1387)، دین و ساختار اجتماعی، ترجمه علی بهرام‌‌پور و حسن محدثی، چ2، تهران: کویر.
توسلی، غلام‌عباس (1384)، نظریه‌‌های جامعه‌‌شناسی، چ11، تهران: سمت.
جمعی از کارشناسان (1386)، شناخت نسبت علم و دین، توسعه تمدن با فرهنگ، چ1، قم: گنج معرفت.
جوادی آملی، عبدالله (1377)، شریعت در آینه معرفت، قم: مرکز نشر اسراء.
حسینی، حمیدرضا و دیگران (1390)، علم دینی (دیدگاه‌‌ها و ملاحظات)، چ5، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خاکی قراملکی، محمدرضا (1390)، تحلیل هویت علم دینی و علم مدرن، چ2، قم: کتاب فردا.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن‏، چ1، بیروت: ‏دارالعلم، الدار الشامیه.
ژان پل، ویلم (1377)، جامعه‌‌شناسی ادیان، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: تبیان.
سوزن‌‌چی، حسین (1389)، معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی، چ1، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
شجاعی‌‌زند، علیرضا (1380)، دین، جامعه و عرفی شدن، تهران: نشر مرکز.
طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، چ3، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
علیزاده، عبدالرضا؛ حسین اژدری‌‌زاده و مجید کافی (1383)، جامعه‌‌شناسی معرفت، چ1، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، چ2، ‏قم: هجرت.
قریشى، سیدعلى‌‌اکبر (1371)،  قاموس قرآن، چ6، ‏تهران: دارالکتب الإسلامیه.
کچویان، حسین (1385)، درس نظریه‌‌های جامعه‌‌شناسی، قم: مؤسسه آموزش عالی علوم انسانی.
کلینی (1372)، اصول کافی، چ2، قم: اسوه.
کمال اردکانی، علی‌‌اکبر (1387)، بررسی و نقد مبانی سکولاریسم، چ1، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی و انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
گیدنز، آنتونی (1385)، جامعه‌‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، چ18، تهران: نشر نی.
مجموعه سخنرانی‌‌ها (1391)، تحول در علوم انسانی، چ1، قم: کتاب فردا.
مصطفوى، حسن (1360)، ‏التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ‏تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
همیلتون، ملکلم (1389)، جامعه‌‌شناسی دین، چ2، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث.
یوسف‌‌زاده، حسن (1388)، بررسی تحول آرای پیتر برگر، چ1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).