تأثیر فرهنگ و شرایط اجتماعی در شکل‌گیری آرمان‌شهر قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه بیرجند، گروه علوم تربیتی

چکیده

پرسش اصلی مقاله حاضر این است که چه شرایط اجتماعی و فرهنگی بر شکل‌گیری آرمان‌شهر مورد نظر قرآن تأثیر دارد این آرمان‌شهر چه ویژگی‌هایی دارد که آن را ممتاز می‌کند؟ برای بررسی این پرسش، تحلیل محتوای کیفی پنهان، روی تفاسیر آیات شریفه قرآن صورت گرفته سپس مفاهیم براساس «گراندوتئوری»، کدگذاری و طبقه‌بندی شد. درنهایت، آرمان‌شهر مورد نظر قرآن با دو ویژگی اساسی دینداری و نظارت اجتماعی به دست آمد. این آرمان‌شهر فقط در ذهن وجود ندارد؛ بلکه در گذشته تحقق یافته و در آینده نیز محقق خواهد شد و اثر آن دو ویژگی در جامعه‌ای به وجود آید، منعی برای تحقق آن در زمان حاضر نیست. درواقع، این مقاله طرح ایده‌ای درباره چگونگی تحقق آرمان‌شهر قرآنی است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Culture and Social Conditions on the Formation of the Qur'anic Utopia

نویسنده [English]

  • Mohammad Baqer Akhoondi
Educational Science Department, University of Birjand
چکیده [English]

The main question of this article which deals with the social and cultural conditions affecting the formation of utopia according to the Quran is: What characteristics does it have that make it distinctive? To investigate this question, the author of the present paper first makes a qualitative content analysis of the exegesis of the verses of the Holy Quran, and then according to the "Grand theory" concepts are coded and classified. He finally identifies the utopia of the Qur'an with two basic characteristics: piety and social control. The utopia depicted by the Quran is not just a mode of utopia in mind, but a utopia which realized in the past and will realize in future. There is no obstacle for its realization in the present conditions as long as those two features are present.  In fact, this article is about the realization of the Quranic utopia.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Content Analysis
  • culture
  • Utopia
  • sociology of religion
قرآن کریم.
آخوندی و ایازی (1390)، مفاهیم اجتماعی در قرآن، ج1_3، چ1، قم: بوستان کتاب .
آرون، ریمون (1370)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمه پرهام باقر، تهران: شرکت سهامی انتشار.
آلوسی، سیدمحمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: بی‌نا.
ابن‌هائم شهاب‌الدین احمد بن محمد (1423ق)، التبیان فی تفسیر غریب القرآن، چ1، بیروت: دارالغرب الإسلامی.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
اچ. ترنر، جاناتان (1371)، نشر فرهنگ، ترجمه لهسایی‌زاده، شیراز: بی‌نا.
ازکیا و غفاری، (1383)، جامعه‌شناسی توسعه، [بی‌جا]: کیهان.
استراس و کوربین (1387)، اصول روش تحقیق کیفی، ترجمه بیوک محمدی، [بی‌جا]: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
استیون، سیدمن (1386)، کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، ترجمه جلیلی، تهران: نشرنی.
اسکیدمور، ویلیام (1372)، تفکر نظری در جامعه‌شناسی، ترجمه مترجمان، [بی‌جا]: نشر سفیر.
امامی، ابوالقاسم (1376)، تجارب الامم، تهران: سروش.
بحرانی، سیدهاشم (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بروجردی، سیدمحمدابراهیم (1366)، تفسیر جامع، چ6، تهران: صدر.
بلیکی (1387)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
توسلی، غلام‌عباس (1356)، ترجمه تفسیر طبری، چ2، تهران: توس.
توسلی، غلام‌عباس (1369)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت.
حسکانی، حاکم (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ترجمه احمد روحانی، تهران: مؤسسه طبع و نشر.
حسن‌زاده آملی، حسن (1380)، عیون مسائل نفس و شرح آن، قم: قیام.
حسن‌زاده آملی، حسن (1381)، انسان و قرآن، قم: قیام.
حقی بروسوی، اسماعیل (1424ق)، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر.
خسروی حسینی، سیدغلامرضا (1375)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.
دورکیم، امیل (1373)، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمه علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ریتزر، جورج (1379)، نظریه‌های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
سروش، عبدالکریم (1374)، درس‌هایی در فلسفه علم الاجتماع، تهران: نشر نی.
شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم (1412ق)، فی ظلال القرآن، چ17، بیروت: دارالشروق.
شریف لاهیجی، محمد بن علی (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: دفتر نشر داد.
شعیری، تاج‌الدین (1405ق)، جامع الأخبار (قرن ششم)، قم: رضی.
شیخ صدوق (1400ق)، أمالی الصدوق، چ5، بیروت: نشر اعلمی.
شیخ صدوق (1404ق)، من لا یحضره الفقیه، چ2، قم: جامعه مدرسین.
صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1369)، نامه علوم اجتماعی، ج2، ش1، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
طالقانی، سیدمحمود (1362)، پرتوی از قرآن، چ4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ3، تهران: ناصرخسرو.
طبرسی، فضل بن حسن (1377)، تفسیر جوامع الجامع، چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
طبیب، سیدعبدالحسین (1387)، الطبیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
طریحی، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن (1415ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، چ4، قم: اسماعیلیان.
علامه حسن‌زاده آملی، حسن (1386)، مآثر آثار، تدوین: داوود صمدی آملی، [بی‌جا]: انتشارات الف لام میم.
فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420ق)، تفسیر مفتاح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فرات کوفی، ابوالقاسم (1410ق)، تفسیر فرات الکوفی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419ق)، تفسیر من وحی القرآن، چ2، بیروت: دارالملاک للطباعة والنشر.
فلیک، اووه (1387)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
فیض کاشانی، ملاّ محسن (1415ق)، تفسیر فیض کاشانی، تهران: الصدر.
قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، چ11، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قرشی، سیدعلی‌اکبر (1371)، واژه شناسی قرآن، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
قرشی، سیدعلی‌اکبر (1377)، تفسیر احسن الحدیث، چ3، تهران: بنیاد بعثت.
کاشانی، ملاّ فتح‌الله (1336)، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی.
کرمی حونیری، محمد (1402ق)، التفسیر لکتاب الله المنیر، قم: چاپخانه حوزه علمیه قم.
کوئن، بروس (1386)، درآمدی به جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، [بی‌جا]: توتیا.
گیدنز، آنتونی (1388)، جامعه‌شناسی، ترجمه چاوشیان، تهران: نشر نی.
مترجمان (1360)، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چ1، تهران: فراهانی.
مترجمان (1377)، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، چ2، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران: اسلامیه.
مدرسی، سیدمحمدتقی (1419ق)، من هدی القرآن، چ1، تهران: دارالمحبی الحسین.
مقنیه، محمدجواد (1424ق)، تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، چ1، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
مندراس، هانری (1369)، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه باقر پرهام، تهران: امیرکبیر.
موسوی همدانی، سیدمحمدباقر (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفی خمینی، محمدجواد (1398ق)، تفسیر آسان، [بی‌جا]: اسلامیه.
واندز، میشل، نظریه‌های اجتماعی شهری (شهر، خود و جامعه)، ترجمه رحمت‌الله صدیق سروستانی، [بی‌جا]: منتشر نشده.