روش شناخت اجتماعی در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی

چکیده

شناخت و روش شناخت اجتماعی، از موضوعات مهم و اساسی در حوزة علوم اجتماعی است که در دوره‌های مختلف تاریخی ‐ از گذشته تاکنون ‐ رویکردهای مختلفی دربارة آن وجود داشته است. یکی از دسته‌بندی‌های روش‌شناختی، تقسیم روش به روش‌شناسی بنیادین و روش‌شناسی کاربردی است که انواع مختلف روش شناخت اجتماعی را می‌توان در ذیل آن قرار داد. در این گونه‌شناسی، روش‌شناسی بنیادین، که به مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی ناظر بوده و به صورت بنیادین روش‌شناسی اجتماعی را مد نظر قرار می‌دهد، مبنای بحث در این مقاله واقع می‌شود.
در علوم اجتماعی با سه روش بنیادین اثباتی، تفهمی و رئالیسم انتقادی‌ سروکار داریم. هر یک از این روش‌ها از مبانی هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی خاصی بهره گرفته، با یکدیگر در تقابلند. قرآن نیز به علت برخورداری از مبادی هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی ویژة خویش از یک روش بنیادین «رئالیسم توحیدی» بهره می‌گیرد. ویژگی‌های خاص اندیشة قرآن، روش‌شناسی قرآنی را از مکاتب روش‌شناختی مدرن متمایز می‌سازد. قرآن هستی را دارای دو بعد مادی و معنوی دانسته، آن را یک‌پارچه و با محوریت خداوند حکیم معرفی می‌کند. همچنین سرنوشت انسان و کمال نهایی وی را در میزان قرب الهی می‌داند.
قرآن به همة ابزارهای حسی، عقلی و وحیانی مرجعیت می‌بخشد؛ اما مرجعیت آنها را در چارچوب مبانی خویش می‌پذیرد. همه چیز در اندیشة قرآن، به خداوند ارتباط پیدا می‌کند. قرآن از همة رویکردهای تبیینی و توصیفی، خرد و کلان، تجربی، تفهمی و انتقادی برخوردار می‌شود؛ اما آنها را در چارچوب توحید و مبتنی بر یک عقبة الهیاتی بازتعریف می‌کند. این، ویژگی ممتاز روش‌شناسی قرآن است که روش‌های سکولار از آن بهره‌ای نمی‌برند و به علت چنین فقر معرفتی، با تکیه بر یک ابزار، سایر ابزارها را نفی می‌کنند. همچنین روش‌شناسی قرآن، به علت بهره‌گیری از ابزار وحی، قابلیت‌های افزون‌تری را نسبت به روش‌های مدرن دارد؛ از جمله، امکان فهم و درک عمیق‌تر واقعیت اجتماعی و دست‌یابی به ضرورت‌ها و باید و نبایدهای اجتماعی بیشتری در آن.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Method of Social Understanding in Quran

نویسنده [English]

  • Fatemeh Amin Poor
MA in Sociology
چکیده [English]

 
Social understanding and social understanding method are among basic subjects of social sciences. One of the main categorization of methodology divides methodology into fundamental methodology and functional methodology.  The fundamental methodology is the subject of this study.
In social science, there are three basic methods: positivism, conceptualism, and critical realism. These methods contrast one another because of different ontological, anthropological, and epistemological grounds. Since Quran obtains its particular ontological, anthropological, and epistemological view, it enjoys a basic method of monotheist realism. The special attributes of Quran distinguish its methodology from that of modern methodology.  Quran views the universe as having a physical and a spiritual dimension. Additionally, the ultimate success of human being is in obeying and getting close to God.
In the view of Quran, everything is related to God. Quran enjoys all explanatory, descriptive and experimental approaches but redefines them in the monotheist framework. This is the specific attribute of Quran’s methodology that secular methods lack. Because of lack of such epistemology, secular methodology employs certain means and rejects all other means.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ontology
  • Anthropology
  • Epistemology
  • fundamental methodology
  • positivist method
  • conceptual method
  • Critical realism
افروغ، عماد (1379)، فرهنگ‌شناسی و حقوق فرهنگی، تهران: مؤسسة فرهنگ و دانش.
افروغ، عماد (1385)، گفتارهای انتقادی، تهران: سورة مهر.
امزیان، محمد (1380)، روش‌تحقیق از اثبات‌گرایی تا هنجارگرایی، عبدالقادر سواری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
بخشنده، حمید (1383)، معرفت‌شناسی تطبیقی، قم: مرکز پژوهش‌های صدا و سیما.
بیرو، آلن (1366)، فرهنگ علوم اجتماعی، باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
پارسانیا، حمید، (1376)، «انسان تاریخی و تاریخ انسانی»، شریعة خرد، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
پارسانیا، حمید (زمستان 1383)، «روش‌شناسی و اندیشة سیاسی»، فصلنامة علوم سیاسی، ش28.
توسلی، غلامعباس (1369)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت.
جوادی آملی، عبدالله (1380)، معرفت‌شناسی در قرآن، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیه.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، منزلت عقل در هندسة معرفت دینی، قم: اسراء.
چالمرز، آلن (1384)، چیستی علم، سعید زیباکلام، تهران: سمت.
خادمی، عزّت (1385)، «تحولات روش‌شناسی پژوهش علمی»، فصلنامة حوزه و دانشگاه، ش49.
ساروخانی، باقر (1370)، درآمدی بر دائرة‌المعارف علوم اجتماعی، تهران: کیهان.
سایر، آندرو (1385)، روش در علوم اجتماعی، عماد افروغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شایان‌مهر، علیرضا (1377)، دائرهٔ‌‌المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران: کیهان.
طباطبایی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعة مدرسین حوزة علمیه.
کرایب، یان و بنتون، تد (1386)، فلسفة علوم اجتماعی، تهران: نشر آگه.
لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی، عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
مطهری، مرتضی (1374)، مجموعه آثار (2)، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1378)، مسئلة شناخت، چ13، قم: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، پیام قرآن، ج1، چ5، قم: انتشارات مدرسهٔ الامام علی بن ابی‌طالب.