رویکرد کارکردی به دین: تأملی در سنجه‌های دینداری از منظر آموزه‌های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

این نوشتار با مطالعه‌ی انواعی از گزاره‌های اسلامی که از «نگاه کارکردی به دین» گفته‌اند، امکان همسازی این رویکرد را با «دینداری» اسلامی، بررسی کرده است. این بحث، جایگاه خاصی در مطالعات دینداری و عرفی شدن و سنجش آنها دارد و بررسی منابع اسلامی، در حد شایسته‌ای آن را به مقصودش نزدیک می‌کند. یافته‌ها از مفهومی از «دینداری» در «افراد متعارف» خبر می‌دهند که عناصر مهمی از این رویکرد را در خود دارند و همچنین نشان می‌دهند که آموزه‌های اسلامی، جایگاه مهمی را برای کاربرد این نگاه در سنجه‌های عملی دینداری قائل هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Practical Approach toward Religion: Reflecting on Evaluative Criteria of Religiousness in Islamic Teachings

نویسنده [English]

  • Ali Salimi
Faculty member of the Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

This research studies the Islamic propositions that discuss practice view of religion, and analyzes the coordination of this approach with Islamic religiousness. This discussion has a special position in the studies of religiousness and its evaluation. An analysis of Islamic sources sufficiently serves the purpose. The findings show that the religiousness of common people contains important elements of this approach. They also demonstrate that Islamic teachings have a special position in establishing this view in practical evaluation of religiousness.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Islamic teachings
  • practical approach (toward religion)
  • religiousness (level
  • definition
  • evaluation)
  • psychological capacity
  • common people

مراجع

  1. ابن‌عربی، ابوعبدالله محی‌الدین محمد، (1422)، تفسیر ابن‌عربی، تحقیق: سمیر مصطفی رباب، ج1، چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  2. ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، (1422)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، ج3، چ1، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  3. ابن‌کثیر، دمشقی، (1419)، اسماعیل‌ بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج4، چ1، بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون.
  4. ارونسون، الیوت، (1366)، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شکرکن، چ3، تهران: انتشارات رشد.
  5. استارک، رادنی و ویلیام سیمز بن بریج، (1379)، «دین، کجروی و کنترل اجتماعی»، تلخیص و گزارش: علی سلیمی، فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش22، ص170ـ194.
  6. استرآبادی، محمد بن علی بن ابراهیم، (بی‌تا)، آیات الأحکام، تحقیق و تصحیح: محمد باقر شریف‌زاده گلپایگانی، چ1، تهران: کتاب‌فروشی معراجی.
  7. آلوسی، محمود، (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، ج5، چ1، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  8. ایوانز، تی.دیوید و دیگران، (1379)، «بررسی مجدد رابطه دین و جرم: اثرات دین، کنترل‌های غیر دینی و محیط اجتماعی بر بزهکاری بزرگسالان»، ترجمه علی سلیمی، فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش23، ص142ـ179.
  9. بحرانی، یوسف، (1405)، الحدائقالناضرة فی أحکام العترةالعطاهرة، تحقیق، تعلیق و تصحیح: محمد تقی ایروانی و سید عبدالرزاق مقرم، ج12، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  10. جزائری، عبدالله بن نورالدین، (بی‌تا)، التحفةالسنیة فی شرح النخبةالمحسنیة، تحقیق و تصحیح: سید علیرضا ریحان مدرس، ]بی‌جا[: ]بی‌نا[.
  11. جمعی از مؤلفان، (1382)، روان‌شناسی اجتماعی: با نگرش به منابع اسلامی، چ1، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سمت.
  12. حقی بروسوی، (بی‌تا)، اسماعیل، روح البیان، ج3 و 4، ]بی‌چا[، بیروت: دارالفکر.
  13. حلی، حسن‌بن‌یوسف، (1413)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج3، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  14. حلی، حسن‌بن‌یوسف، (1414)، تذکرة الفقها، تحقیق و تصحیح: گروه پژوهش مؤسسه‌ی آل‌البیت(ع)، ج4، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
  15. حلی، حسن بن‌یوسف، (1409)، الألفین، چ2، قم: انتشارات دارالهجره.
  16. خمینی، سید روح‌الله موسوی، (1390)، تحریر الوسیله، ج1، چ2، نجف: الآداب.
  17. خمینی، سید روح‌الله موسوی، (1415)، المکاسب المحرمة، ج2، چ1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  18. خویی، سید ابوالقاسم موسوی، (1410)، منهاج الصالحین، ج1، چ28، قم: مهر.
  19. خویی، سید ابوالقاسم موسوی، (1417)، موسوعة الإمام الخوئی، ج24، چ1، ]بی‌جا[: مؤسسة احیاء آثار الإمام الخوئی.
  20. رازی، فخرالدین، (1420)، مفاتیح الغیب، ج16، چ3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  21. رجبی، محمود، (1379)، انسان‌شناسی: ‌سلسله دروس اندیشه‌های بنیادین اسلامی، و 3، چ1، قم: مؤسسه‌ی امام خمینی(ره).
  22. سید رضی، (1980)، نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، چ1، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
  23. سید قطب (سید بن‌ قطب بن ابراهیم شاذلی)، (1412ق)، فی ظلال القرآن،  ج1و3، چ17، بیروت/ قاهره: دار الشروق.
  24. شجاعی‌زند، علیرضا و مصطفی ملکیان، (1384)، «سنجه‌های دین و دینداری»، ماهنامه بازتاب اندیشه، ش64، ص32ـ37.
  25. شجاعی‌زند، علیرضا، (1378)، «عرفی شدن دین، فرد، جامعه»، فصلنامه نقد و نظر، ش21، ص188ـ230.
  26. شجاعی‌زند، علیرضا، (1380ـ1)، «اسلام و عرفی شدن»، فصلنامه نقد و نظر، ش27، ص472ـ489.
  27. شجاعی‌زند، علیرضا، (1380ـ2)، «الگوهای عرفی شدن جوامع»، اطلاعات سیاسی‌ـ‌ اقتصادی، شماره 171ـ172، ص108ـ123.
  28. شجاعی‌زند، علیرضا، (1380ـ3)، «چند پرسش درباره عرفی شدن»، ماهنامه بازتاب اندیشه، ش20، ص22ـ25.
  29. شجاعی‌زند، علیرضا، (1381)، عرفی شدن در تجربه‌ی مسیحی و اسلامی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
  30. شجاعی‌زند، علیرضا، (1384)، «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، مجله‌ی جامعه‌شناسی ایران، دوره‌ی 6، ش1، ص34ـ66.
  31. شجاعی‌زند، علیرضا، (بهار 1385)، «مسیرهای محتمل عرفی شدن در ایران»، مجله‌ی جامعه‌شناسی ایران، دوره‌ی 7، ش1، ص30ـ65.
  32. شوکانی، محمدبن علی، (1414)، فتح القدیر، ج2، چ1، دمشق/ بیروت: دار ابن‌کثیر/دارالکلم الطیب.
  33. شولتز، دوان و سیدنی‌آلن شولتز، (1379)، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی محمدی، چ3، تهران: ویرایش.
  34. صدوق، محمد بن علی بن حسین، (1362)، الأمالی، چ4 (با اصلاحات)، قم: انتشارات کتابخانه اسلامیه.
  35. صدوق، محمد بن علی بن حسین، (1403)، الخصال، ج 2، چ2، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  36. صدوق، محمد بن علی بن حسین، (1413)، من لا یحضره الفقیه، ج2، چ3، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  37. طالقانی، سید محمود، (1362)، پرتوی از قرآن، ج5، چ4، تهران: انتشار.
  38. طباطبایی، سید محمد ‌حسین، (بی‌تا)، القرآن فی الإسلام، برگردان به عربی: سید أحمد حسینی، ]بی‌جا[: ]بی‌نا[.
  39. طباطبایی، سید محمد‌حسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، 20ج، چ5، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  40. طباطبایی، سیدمحمد‌حسین، (1419)، سنن النبی(ص)، تحقیق: محمدهادی فقهی، قم: مؤسسه‌ی نشر اسلامی.
  41. طباطبایی‌یزدی، سید محمد‌کاظم، (1420)، العروة الوثقی، تحقیق: مؤسسة النشر الإسلامی مع تعلیقات عدة من الفقهاء العظام، ج4، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  42. طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، ج3، 5، 7 و 9، چ3، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  43. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (شیخ الطائفه)، (1376ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه‌ی آغا بزرگ تهرانی/ تحقیق احمد قصیرعاملی، ج7 و 9، چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  44. عاملی، سید محمد جواد، (1419)، مفتاح الکرامة، تحقیق و تعلیق: محمدباقر خالصی، ج1، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  45. عاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، (1400)، القواعد و الفوائد، تحقیق و تصحیح: سید عبدالهادی حکیم، ج1، چ1، قم: کتاب‌فروشی مفید.
  46. فاضل مقداد، جمال الدین مقداد بن عبدالله، (1384ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، شرح: محمد باقر بهبودی، ج1، چ1، قم: ]بی‌نا[.
  47. فاضل مقداد، جمال الدین مقداد بن عبدالله، (1403)، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة، تحقیق و تصحیح: عبداللطیف حسینی کوه‌کمری، چ1، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
  48. فضل‌الله، سید محمدحسین، (1419)، من وحی القرآن، ج8 و 11، چ2، بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر.
  49. فلسفی، محمدتقی، (1426)، الطفل بین الوراثة والتربیة، ترجمه به عربی و شرح: فاضل حسینی میلانی، ج2، چ2، قم: مکتبة الأوحد.
  50. فیض کاشانی، ملا محسن، (1406)، الوافی، تحقیق و تصحیح: ضیاءالدین حسینی اصفهانی، ج4، چ1، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی(ع).
  51. فیض کاشانی، ملا محسن، (1416)، تفسیر الصافی، ج1، 3 و 4، چ2، تهران: مکتبة الصدر.
  52. قرشی، سید علی اکبر، (1371)، قاموس قرآن، ج4، چ6، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  53. قمی، علی بن ابراهیم، (1367)، تفسیر علی بن إبراهیم (القمی)، 2ج، چ4، قم: دار الکتاب.
  54. کریمی، یوسف، (1373)، روان‌شناسی اجتماعی، چ1، تهران: مؤسسه انتشارات بعثت.
  55. کلینی رازی، محمد بن یعقوب، (1365)، الکافی، ج1، 2 و 8، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  56. مازندرانی، محمدصالح، (1421)، شرح أصول الکافی، ج1 و8، چ1، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  57. مجلسی، محمدباقر، (1404ـ1)، بحارالأنوار، ج8 و 66، چ1، بیروت: مؤسسة الوفاء.
  58. مجلسی، محمدباقر، (1404ـ2)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ص)، تحقیق و تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی، ج8، چ2، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  59. مدرسی، سید محمد تقی، (1419)، من هدی القرآن، ج2، چ1، تهران: دار محبی الحسین.
  60. مراغی، احمد بن مصطفی، (1366ق)، تفسیر المراغی، ج2 و 11، چ1، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  61. مرکز الرساله، (1418)، تربیة الطفل فی الإسلام، قم: مرکز الرساله.
  62. مغنیه، محمد جواد، (1424)، تفسیر الکاشف، ج4، چ1، تهران: دار الکتاب الاسلامی.
  63. مکارم‌شیرازی، ناصر و دیگران، (1374)، تفسیر نمونه، ج2، 4، 5، 21 و 22، چ1، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  64. نجفی، محمدحسن، (1367)، جواهر الکلام، تحقیق و تعلیق: عباس قوچانی، ج15، چ3، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  65. هرگنهان، بی. آر. (1371)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های یادگیری، ترجمه علی‌اکبر سیف؛ چ1؛ تهران: فرهنگ معاصر.
  66. همیلتون، ملکم، (1377)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، چ1، تهران: تبیان.

 

  1. Burkett, S. R. (2001), "Religion and Crime". in C. D. Bryant (ed.), Encylopedia of Criminology andDeviant Behavior, (Vol. 2: Crime and Juvenile Delinquency), Philadelphia: Bruner. p.449-451.
  2. Hirschi, T. & R. Stark (1969), "Hellfire and Delinquency". Social Problems, (17). p.202-130.
  3. Stark, R. & W. S. Bainbridge (1996), Religion, Deviance, and Social Control, New York: Routledge.

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار