از اخلاق اجتماعی عرفی تا اخلاق اجتماعی الهی مقایسه نظریه‌ اخلاقی دورکیم با نظام اخلاقی در سوره نساء

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد، تفسیر قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم و معارف قران کریم، دانشکده علوم قرآنی، تهران، ایران.

3 استادیار، گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

نظم در جامعه، منوط به وجود قواعد و هنجارها، و تربیت افراد برای پایبندی به آن قواعد است. در اسلام، چنین قواعد و تربیتی، ازسوی دین تدوین و به جامعه بشری ارائه شده است. با توجه به نیاز جامعه به انسان اخلاقی، در نبود روایت واحد و منسجمی از دین در جامعه مدرن، متفکرانی نظیر دورکیم تلاش کرده‌اند تا چارچوبی برای ساختن اخلاقی و اجتماعی کردن افراد منهای دین ارائه کنند. با توجه به‌ نوعی این‌همانی جامعه و خدا در نگاه دورکیم، جامعه ازسویی دارای قدرت و اعتبار تشریع قواعد و هنجارهاست و ازسویی تأکید بر قداست آن پشتوانه‌ تربیت اخلاقی افراد است. در مقابل و مبتنی بر قرآن کریم، انسان نمی‌تواند بدون قانون الهی و بدون رسولی که تبیین قانون و عدالت به او وابسته است، جامعه‌ای اخلاقی بسازد. دراین مقاله با استفاده از روش اسنادی و رویکرد تدبر سوره‌ای، گزیده‌ای از ساختار معنایی و ارتباطی سوره نساء، دیدگاه قرآن درباره نحوه پیاده‌سازی قانون در جامعه‌ ایمانی و التزام انسان به حقوق اجتماعی بررسی و به مقایسه با رویکرد تربیتی دورکیم پرداخته شده است. در دیدگاه دورکیم جامعه به‌جای خدا، اصناف شغلی به‌جای رسول خدا و نظم حقوق عرفی و مدنی جای نظام الهی را می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From Common Social Ethics to Divine Social Ethics Comparison of Durkheim's Moral Theory with the Moral System in Surah Nisa

نویسندگان [English]

  • Motahareh Vatani 1
  • Zohreh Akhavan Moqadam 2
  • Mohsen Saboorian 3
1 Master's degree, Qur'an interpretation, University of the Holy Qur'an Sciences and Education, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of the Holy Quran, Faculty of Quranic Sciences, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Order in society depends on the existence of rules and norms, and training people to adhere to those rules. In Islam, such rules and education have been compiled by the religion and presented to the human society. Considering society's need for moral man, in the absence of a single and coherent narrative of religion in modern society, thinkers such as Durkheim have tried to provide a framework for moral construction and socialization of people minus religion. According to a kind of identity of society and God in Durkheim's view, on the one hand, society has the power and validity of legislating rules and norms, and on the other hand, emphasizing its sanctity is the basis of moral education of people. In contrast and based on the Holy Qur'an, man cannot build a moral society without divine law and without a messenger on whom the explanation of law and justice depends. In this article, using the documentary method and the approach of Surah deliberation, an excerpt from the semantic and communicative structure of Surah Nisa, the Qur'an's view on how to implement the law in a faith society and human commitment to social rights have been examined and compared with Durkheim's educational approach. In Durkheim's view, society replaces God, trade unions replace God's messenger, and the order of customary and civil rights replaces the divine order.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Emile Durkheim
  • social order
  • divine law
  • religious ethics
  • civil ethics
  • social rights
  1. آقایی، محمدرضا (۱۳۸۹). آموزه‌های قرآن کریم و نقد نظریه دورکیم: مبانی نظریه دین و همبستگی اجتماعی، در: معرفت فرهنگی اجتماعی. 1(3)، ۴۳-۶۸.
  2. آرون، ریمون (1384). سیر اساسی مراحل اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمه باقر پرهام. چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  3. بوگله، سلستین (۱۳۹۰). مقدمه بر: امیل دورکیم، جامعه‌شناسی و فلسفه. ترجمه فریدون سرمد. تهران: کندوکاو.
  4. بهشتی، سیدمحمد (۱۳۹۰). مبانی نظری قانون اساسی. تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید دکتر بهشتی.
  5. پارسانیا، حمید (۱۳۹۵). اخلاق و عرفان. قم: کتاب فردا.
  6. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹). تفسیر تسنیم. جلد ۱۷ تا ۲۱، قم: اسراء.
  7. دورکیم، امیل (1384). درباره تقسیم کار اجتماعی. ترجمه باقر پرهام. تهران: نشر مرکز.
  8. دورکیم، امیل (۱۳۸۶). صور بنیانی حیات دینی. ترجمه باقر پرهام. ته‍ران: نش‍ر مرکز.
  9. دورکیم، امیل (۱۳۹۱الف). تربیت و جامعه­شناسی. ترجمه دکتر فریدون سرمد. تهران: کندوکاو.
  10. دورکیم، امیل (۱۳۹۱ب). درس‌های جامعه‌شناسی: فیزیک اخلاقیات و حقوق. ترجمه سیدجمال‌الدین موسوی. تهران: نشر نی.
  11. دورکیم، امیل (۱۳۹۰). جامعه‌شناسی و فلسفه. ترجمه فریدون سرمد. تهران: کندوکاو.
  12. شریعتی، علی (۱۳۹۳). امت و امامت. تهران: سپیده‌باوران.
  13. صدر، سیدمحمدباقر (۱۳۹۴). اسلام راهبر زندگی، مکتب اسلام، رسالت ما. ترجمه مهدی زندیه، قم: انتشارات دارالصدر.
  14. صبوریان، محسن (۱۳۹۳). قرآن و بنیان‌های تاریخی نظم اجتماعی (بحثی دربارة آیة ۲۱۳ سورة مبارکة بقره). معرفت فرهنگی و اجتماعی، 19، ۵-۱۸.
  15. قادری، مهدی، و غریبی، حسن (۱۳۸۹). تعلیم و تربیت در اندیشه فارابی و دورکیم. در: معرفت. ۱۳۰.
  16. کوزر، لوئیس (1383). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. چاپ سوم، تهران: علمی.
  17. گیدنز، آنتونی (1388). دورکیم. ترجمه یوسف اباذری. تهران: خوارزمی.
  18. گیدنز، آنتونی (۱۳۸۶). سیاست، جامعه‌شناسی و نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
  19. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374). تفسیر المیزان. ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانى. چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.
  20. محمدی، مسلم (۱۳۸۶). دین و اخلاق در جامعه‌گرایی دورکیم و نقد آن. در: اندیشه فصلنامه دینی دانشگاه شیراز، ۲۵، ۱-۲۰.
  21. مصطفوی، حسن (۱۳۶۰). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  22. مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. قم: دارالکتب الاسلامیه.
  23. Durkheim, Emile (1973), Emile Durkheim on Morality and Society (Heritage of Sociology Series), edited and with an introduction by Robert N. Bellah, University of Chicago Press.