موقعیت‎سازهای شریعتمدارانۀ هرمنوتیکی در سیاست‎گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری سیاست‌گذاری فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم

2 کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

روح حاکم بر اسناد بالادستی نظام، تأکید بر شریعت اسلام و جهت‎دهی به سمت حکومت و جامعه اسلامی است. لیکن با وجود تأکید کلی اسناد بالادستی بر شریعتمداری، در عمل به سبب اینکه این معنا در طبقاتِ پسینی، جریان نیافته، اقسام رویارویی‎ها و سرگشتگی‎ها، سیاست‎گذاران فرهنگی را آزار می‎دهد.
ثمرۀ موضع‎گیری سیاست‎گذار، چیزی جز موقعیت‎سازهرمنوتیکی نیست و دریافت‎های پسینیِ وی تحتِ تأثیر این گزینش است. شماری از موقعیت‎سازها کلیدی هستند و با هر گزینش، سلسله‎‎ای از موقعیت‌های هرمنوتیکی ایجاد خواهد شد.
در این پژوهش با بهره‎گیری از استراتژی تحلیل مضمون، موقعیت‎های تقابلی در حیطه شریعتمداری، مبتنی بر شش منبع مختلف استحصال و نیز با استفاده از روش ISM، موقعیت‎سازهای کلیدی هرمنوتیکی حاوی: «تعبد و تعقل در فهم شریعت»، «رابطه همسازی اخلاق و فرهنگ یا رابطه آمرانه اخلاق و فرهنگ؟»، «فقه فردی و فقه حکومتی»، «هنر ارزشی و هنر عام»، «حدود و ثغور شادی حقیقی و لهو و لعب» و «تقابل در اجباری یا غیراجباری بودن حجاب» مشخص و تبیین شده است. در انتها اهمّ مسائل هرمنوتیکی در حیطه شریعتمداری بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religious Hermeneutical Situation-Creators in the Cultural Policy of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Hossein Parkan 1
  • Arezoo Nikoo Bayan 2
1 Ph.D. of Cultural Policy-Making in Baqer al-Oloom University
2 M.A. of Social Sciences in Baqer al-Oloom University
چکیده [English]

The atmosphere governing the superior documents of the IRI system emphasize the Islamic law and directing the society towards the Islamic government and society. Despite the general emphasis of the superior documents on religiosity, however because this concept is not in work in lower levels, various types of confrontation and ambiguity hinder the cultural policymakers.
Any position taken by the politician is a hermeneutical situation created by him, and his later understandings are affected by this choice. Some situation creators are key situations and with any choice in these situations, a chain of hermeneutic situations will arise.
In this research, by using the thematic analysis method, the conflict situations in religiosity, based on six sources have been extracted; and using ISM method, the key hermeneutic situation creators have been investigated. They are as follows: “servitude and reasoning in understanding religious law”; “the harmonic relationship between morality and culture or the authoritative relationship between morality and culture?”; individual jurisprudence and governmental jurisprudence”; “value art and public art”; “limits of true happiness and frivolity”; and “the contrast between obligatory and non-obligatory hijab”. . In the end, the most important hermeneutical issues in the realm of religiosity have been investigated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • hermeneutical key situation creators
  • cultural policymaking
  • religiosity
1. الوانی، سیدمهدی و فتاح شریف‎زاده (1386)، فرایند خطمشیگذاری عمومی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
2. اسمیت، فیلیپ (1383)، درآمدی بر نظریه فرهنگی، ترجمه حسن پویان، تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
3. اشتریان، کیومرث (1391)، مقدمهای بر روش سیاستگذاری فرهنگی، تهران: جامعه‎شناسان.
4. بدیعی، محمد (1385)، معنویت تشیع، مقدمه حسن‎زاده آملی، قم: تشیع.
5. بوطی، محمد و سعید رمضان (1384)، مبانی، ضوابط و جایگاه مصلحت در اسلام، ترجمه اصغر افتخاری، تهران: انتشارات گام نو.
6. بنیانیان، حسن (1386)، فرهنگ و توسعه: خطمشیگذاری برای تقویت فرهنگ توسعه در ایران، تهران: امیرکبیر.
7. بهادری، افسانه (1376)، درآمدی بر سیاستگذاری و برنامهریزی فرهنگی، تهران: مرکز پژوهش‎های بنیادی.
8. پارسونز، واین (1385)، مبانی سیاستگذاری عمومی و تحلیل سیاستها، ج1، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی.
9. پرکان، حسین (1397)، «صورت‎بندی و تحلیل موقعیت‎سازهای کلیدی هرمنوتیکی در سیاست‎گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر حوزه خانواده»، پایان‎نامه دکتری، قم: دانشگاه باقرالعلومg، دانشکده علوم اجتماعی و رفتاری.
10. پهلوان، چنگیز (1390)، فرهنگشناسی: گفتارهایی در زمینه فرهنگ و تمدن، تهران: نشر قطره.
11. پیروزمند، علیرضا (1393)، رابطه منطقی دین و علوم کاربردى، انتشارات فردا.
12. خاشعی، وحید (1390)، طراحی مدل خطمشیگذاری فرهنگی در آموزش عالی، تهران: دفتر مطالعات فرهنگی و برنامه‎ریزی اجتماعی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت فرهنگی و اجتماعی).
13. الخمینی، سیدروح‎الله، کتاب البیع، ج۲، ص۴۰۶−۴۱۵، دسترسی در 14/6/1397:
http://lib.eshia.ir/10116/2/406
14. خنیفر، حسین و ناهید مسلمی (1396)، اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی: رویکردی نو و کاربردی، چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه دانش.
15. دانایی‎فرد، حسن؛ سیدمهدی الوانی و عادل آذر (1387)، روششناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران: صفار.
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ج1، ص۲۵۸، مادّه «شرع»، دسترسی در 14/6/1397:
http://lib.eshia.ir/15362/1/258/الطریق
17. ریکور، پل (1393)، درباره ترجمه، ترجمه مدیا کاشیگر، تهران: نشر افق.
18. سرل، جان، آر. (1382)، ذهن، مغز و علم، ترجمه: امیر دیوانی، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
19. سروش، عبدالکریم (1378)، بسط تجربه نبوی، تهران: صراط.
20. سروش، محمد (1378)، دین و دولت در اندیشه اسلامی، قم: بوستان کتاب.
21. سعیدى، فریده، حجاب، دانشنامه جهان اسلام، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج1، ص5816، دسترسی در 14/6/1397:
http://lib.eshia.ir/23019/1/5816
22. شافریتز، جی. ام و کریستوفر پی. بریک (1390)، سیاستگذاری عمومی در ایالات متحده آمریکا، ترجمه حمیدرضا ملک‎محمدی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقg.
23. صالحی امیری، سیدرضا و الهه حیدری‎زاده (1389)، ضرورت برنامهریزی فرهنگی در برنامه‎‎های توسعه: مدیریت و برنامهریزی فرهنگی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
24. الصدر، محمدباقر (1411ق)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
25. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1391ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5، منشورات اسماعیلیان.
26. علیدوست، ابوالقاسم (1381)، فقهو عقل، اوّل، تهران: مؤسّسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
27. غلامرضا کاشی، محمدجواد (1382)، سیاستگذاری اقتدارگرایانه و دموکراتیک فرهنگی: طرحی برای یک الگوی جانشین، مرکز بازشناسی اسلام و ایران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
28. فاضلی، نعمت‎الله و مرتضی قلیچ (1392)، نگرشی نو به سیاست فرهنگی: سیاست فرهنگی از دیدگاه مطالعات فرهنگی، چاپ اول، نگاشت شهر فرهنگ و اجتماع، تهران: انتشارات تیسا.
29. فقیه شیرازی، محسن (1380)، نقد مقاله حبل المتین، ج۱، ص۲۷۱، در رسول جعفریان، رسائل حجابیه، دفتر ۱، قم: نشر دلیل ما.
30. فکوهی، ناصر (1394)، صد و یک پرسش از فرهنگ: کتاب انسان شناخت (اول)، تهران: انتشارات تیسا.
31. قوامی، سیدصمصام‎الدین (1394)، فقه الاداره، ج1 و 2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
32. کاوسی، اسماعیل و فرزانه چاوش باشی (1389)، «دولت و برنامه‎ریزی فرهنگی»، مدیریت و برنامهریزی فرهنگی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
33. گروهی از مؤلفین، المعجم الوسیط، ج۱، ص۴۷۹، مادّه «شرع»: «مورد الماء الّذى یستقى منه بلا رِشاء»، دسترسی در 14/6/1397:
http://lib.eshia.ir/40678/1/479/ومورد
34. گلپایگانی، محمدرضا (1364)، مجمع المسائل، ج۳، قم: دارالقرآن الکریم، ص۲۱۰−۲۱۱، ج۲.
35. گوییگان، جیم مک (1388)، بازاندیشی در سیاست فرهنگی، ترجمه نعمت‎الله فاضلی، تهران: دانشگاه امام صادقg.
36. لطفی، اسدالله، «تعقل و تعبد در احکام شرعی»، کتاب فقه، دفتر تبلیغات اسلامی قم، ج7، دسترسی در 14/6/1397:
http://lib.eshia.ir/10257/7/8
37. مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۱، دسترسی در 14/6/1397:
http://lib.eshia.ir/27583/1/43/درگاه
38. مصباح یزدی؛ محمدتقی و محمدحسین اسکندری (1397)، اخلاق در قرآن، ج2، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe، مرکز انتشارات.
39. منتظری، حسینعلی (1408ق)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم: المرکز العالمی الدراسات الاسلامیه.
40. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (1372)، کلمات قصار امام خمینی، پندها و حکمتها.
41. نواب، سیدمحمدحسین؛ مهدی همازاده و هادی جهانگشای اباجلو (1395)، مجموعه مقالات فقه هنر، زیر نظر: ابوالقاسم علیدوست، مدرسه اسلامی هنر.
42. هاولت، مایکل، ام پرل رامش و آنتونی پرل (1394)، مطالعه خطمشی عمومی، ترجمه عباس منوریان و ابراهیم گلشن، تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
43. واعظی، احمد (1393)، درآمدی بر هرمنوتیک، چاپ هفتم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
44. ـــــــــ (1392)، نظریه تفسیر متن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
45. یوسفی مقدم، محمدصادق (1391)، پژوهشی در غنا (از نگاه قرآن و روایات تفسیری)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
46. ـــــــــ (1396)، فقه قرائت (فقه ادا و فقه موسیقی ادا)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
 
مقالات و سایر منابع فارسی
47. آذر، عادل و کریم بیات (1387)، «طراحی مدل فرایند محوری کسب و کار با رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM)»، فصلنامه علمیپژوهشی مدیریت فناوری اطلاعات، دوره اول، ش1، ص3−18.
48. امامی، مسعود (1385)، «جدال تعبد و تعقل در فهم شریعت 1»، فقه اهلبیتb، ش46، ص155−192.
49. تقوی، سیدمرتضی (1374)، «جایگاه فقه در اندیشه دینی»، فصلنامه فقه اهل‏بیتb، ش‏2، قم.
50. جوان، رامبد (1396)، خندوانه، برنامه تلویزیونی (هر شب)، شبکه نسیم، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
51. جعفریان، رسول (1380)، «کتابشناسى حجاب»، آیینه پژوهش، ش69.
52. حاجیانی، ابراهیم (1391)، «رویکرد ماتریسی در برنامه‎ریزی فرهنگی»، در مجموعه مقالات همایش ماتریس فرهنگی: مدیریت استراتژیک فرهنگی شهر تهران (ماتریس فرهنگی)، ج1، تهران: انتشارات تیسا، ص137−198.
53. حسینی، علییار (تابستان و پاییز 1387)، «عرفان شریعت‎گرا و شریعت‎گریز»، کتاب نقد، ش46 و 47، ص207−230.
54. حقیقت، سید صادق (1383)، «گونه شناسی ارتباط دین و سیاست در اندیشه سیاسی شیعه»، نامه مفید، ش44.
55. خسروپناه، عبدالحسین (1381)، «رویکردهاى گستره شریعت»، رواق اندیشه، ش8.
56. رهدار، احمد (1388)، «حجاب عقلانی و عقلانیت حجاب»، پگاه حوزه، ش267.
57. سروش، عبدالکریم (1377)، دین اقلى و اکثرى، ش41، کیان.
58. سیدعرب، حسن (دی 1377)، «شریعت عقل، کتاب ماه ادبیات و فلسفه»، ش15.
59. صادقی رشاد، علی‎اکبر؛ محمد رجبی؛ حبیب‎الله آیت اللهی و محمدرضا اسدی (1381)، «جایگاه هنر در گستره شریعت»، سروش اندیشه، ش2.
60. طبرسا، غلامعلی (1382)، «تبیین چالش‎های فراروی سیاست‎گذاری در حوزه فرهنگ»، تهران: مجموعه مقالات همایش سیاست‎گذاری و فرهنگ در ایران امروز، مرکز بازشناسی اسلام و ایران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ص89−101.
61. عابدی جعفری، حسن؛ محمدسعید تسلیمی؛ ابوالحسن فقیهی و محمد شیخ‎زاده (پاییز و زمستان 1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‎های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، ش2 (پیاپی10)، ص151−198.
62. علیدوست، ابوالقاسم (1384)، «فقه و مقاصد شریعت»، مجله فقه اهلبیت، ش41.
63. ـــــــــ (1383)، «گستره شریعت»، قبسات، ش30 و 31.
64. فاضل میبدی، محمدتقی (زمستان 1376)، «شریعت و مصلحت»، نامه مفید، ش12.
65. فخار طوسی، جواد (1380)، «شریعت، قانون، جوانان»، تربیت اسلامی، ش6.
66. فخار طوسی، جواد (1396)، «رابطۀ فقه و اخلاق و طرح دیدگاه امامe»، مجموعه آثار کنگره اندیشه‌های اخلاقیعرفانی امام خمینیe، جلد 8 مقالات اخلاقی (1)، ص342382.
67. فیروزجائیان، علی‎اصغر؛ مجتبی فیروزجائیان؛ سیدحمید هاشمی پطرودی و فاطمه غلامرضازاده (1392)، «کاربرد تکنیک مدل‎‎سازی ساختاری تفسیری (ISM) در مطالعات گردشگری: تحلیلی با رویکرد آسیب‎شناسانه»، مجله برنامهریزی و توسعه گردشگری، دوره دوم، ش6، ص129−159.
68. کرباسیان، مهدی؛ اعظم خبوشانی؛ محمد جوانمردی و سیدمحمود زنجیرچی (بهار و تابستان 1390)، «کاربرد مدل (ISM) جهت سطح‎بندی شاخص‎های انتخاب تأمین‎کنندگان چابک و رتبه‎بندی تأمین‎کنندگان با استفاده از روش TOPSIS-AHP فازی»، مجله علمیپژوهشی مدیریت تولید و عملیات، سال دوم، ش2، ص107−135.
69. کمالی، محمد؛ هاشم رضایی و محمدسعید کاشانی (1381)، «سیاست شرعیه یا تدابیر حکومت اسلامی»، خبرنامه دین‏پژوهان، ش12، قم: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (دبیرخانه دین‏پژوهان).
70. گودرزی، زهرا (1386)، «حجاب، شریعت،‎ جامعه»، ش25، حوراء.
71. مدیری، مهران، دورهمی (1396)، برنامه تلویزونی (شب‎های پنجشنبه، جمعه و شنبه)، شبکه نسیم، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
72. موسیقی در برزخ، ماهنامه رسائل؛ اندیشه حوزه علمیه عصر انقلاب، ش3، بهمن ماه 1395، ص13−103.
73. مهدوی، رضا، نقدی بر اظهارات کاندیداهای انتخابات درباره موسیقی، 18/2/1396، خبرگزاری ایسنا، دسترسی در 14/6/1397:
https://www.isna.ir/news/96021710804
74. مهریزی، مهدی (1389)، «فقه حکومتی»، مجله نقد و نظر، ش12.
75. ویکی فقه، شریعت، دسترسی در 14/6/1397: http://wikifeqh.ir
76. هاشمی، حسین (پاییز 1386)، «نقدی بر ماده ۶۳۸ در جرم‎انگاری بدحجابی»، مطالعات راهبردی زنان، ش37، ص133−160.
77. یوسفی‎نژاد، سامان (تابستان 1386)، «مصلحت و شریعت»، فروغ وحدت، ش8.
78. یثربى، سیدیحیی (1384)، «جایگاه شریعت در قلمرو عرفان»، فصلنامه کتاب نقد، ش35، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
 
کتب انگلیسی
79. Boyatzis, Richard E. Transforming Qualitative Information: Thematic Analysis and Code Development, Sage Publications, 1998.
80. Cochran, Charles L. and Eloise F. Malone. Public policy: Perspectives and choices. 3. ed. Boulder, Colorado: Lynne Rienner, 2005.
81. Dye, Thomas R. Understanding public policy. 14 ed., internat. ed. Boston, Mass. [u.a.]: Pearson, 2013.
82. Gadamer, Hans-Georg. Truth and Method (Continuum Impacts), 1st ed. Continuum, 2004.
83. Habermas, Jürgen. The theory of communicative action: A critique of functionalist reason. Boston: Beacon Press, 1989.
84. Matarasso, François and Charles Landry, Balancing act: twenty-one strategic dilemmasin cultural policy. vols4. Belgium: Council of Europe Publishing, 1999.
85. Mayers, James and Stephen Bass, eds, Policy that works for forests and people: Real prospects for governance and livelihoods. Sterling, VA: Earthscan, 2004.
86. Medawar, Peter B, Induction and Intuition in Scientific Thought, Taylor & Francis, 2013.
87. Palmer, Richard E. Hermeneutics: Interpretation theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger, and Gadamer. [Reprinted 2000], Northwestern University studies in phenomenology & existential philosophy. Evanston [Ill.]: Northwestern University Press, 2000.
88. Shafritz, Jay M. and Christopher P. Borick. Introducing public policy, New York [u.a.]: Pearson Longman, 2008.
 
مقالات انگلیسی
89. Braun, Virginia and Victoria Clarke, Using thematic analysis in psychology, Qualitative Research in Psychology, 3 (2). 2006, pp. 77-101”. available online at:
http://www.informaworld.com/smpp/content~db=all~content=a795127197~frm=titlelink.
90. Kannan, G., Pokharel, Sh. and Sasi Kumar, P. A hybrid approach using ISM and fuzzy TOPSIS for the selection of reverse logistics provider, Resources, Conservation and Recycling, 54 (1), 2009: 28-36.
91. Warfield, John, N. “Developing Interconnection Matrices in Structural Modeling”, IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics SMC-4, no.1, 1974[سید1] : 81-87. doi:10.1109/TSMC.1974.5408524.