چالش‌های نظری حجاب در ایران پساانقلاب: تحلیلی بر رویکردهای موجود از حجاب و عفاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب (نویسنده مسئول)

2 استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان اصفهان

چکیده

حجاب و پوشش در همه ادیان و فرهنگ‌ها موضوعی قابل توجه است؛ چه زمانی که به‌مثابه امری «طبیعی−زیستی» و محافظت از بدن، بدان نگریسته شود و چه زمانی که همچون مقوله‌ای «فرهنگی−ارزشی»، نشان از باورهای ذهنی و شناختاری، سنت‌های بومی و اعتقادی و همچنین موضوعی نشانه­شناختی و سمبولیک مورد توجه قرار گیرد. نظر به اهمیت این مسئله، در پژوهش حاضر با روش توصیفی−تحلیلی و با هدف دستیابی به رویکردهای موجود به حجاب و عفاف در ایران، سخنان اندیشمندان این حوزه واکاوی شد. رویکرد سنتی (تعبدی−ایمانی)، رویکرد تبیینی (کلامی−اجتماعی)، رویکرد روشنفکران مذهبی و رویکرد فمینیستی غالب رویکردهای موجود در امر حجاب است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد رویکرد فمینیستی با خوانش مبتنی بر انزوا و انتخابگری، افزون‌بر نقد دیدگاه مسلط، به نفی حدود شرعی و عرفی حجاب قائل است. رویکرد روشنفکران مذهبی، با فروکاستی حجاب به یک امر حداقلی در پوشش، اعتقادی به پیوند میان حجاب و عفاف نداشته و آن را جدای از الزامات اخلاقی، فقهی و حکومتی می‌داند. همچنین نگاه سنتی به مقوله حجاب، با توجه به روند تحولات جهانی و حضور زنان در مشارکت اجتماعی، پاسخ‌گوی مسائل زنان نخواهد بود. درنهایت، رویکرد تبیینی، ضمن تأکید بر حفظ عفت و حجاب عمومی در جامعه، کوشیده است با در نظر گرفتن تحولات جهانی در حوزه مسائل زنان، سیاست‌های معطوف به حجاب در ایران را تا حدودی از چالش‌های برخاسته از دیدگاه‌های رقیب دور نگه‌داشته و بر استدلال‌ورزی دینی از امر حجاب در اذهان عمومی پای فشرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Theoretical Challenges of Hijab in Post-Revolution Iran: An Analysis of the Current Approaches to Hijab and Chastity

نویسندگان [English]

  • Zahra Abyar 1
  • Allah Karam Karami-pur 2
  • Sa’id Sharifi 3
1 Corresponding Author, A Ph.D. Student in the Study of Religion; the University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 An Assistant Professor, the University of Religions and Denominations, Qom, Iran
3 An Assistant Professor, Khorasgan Branch, Islamic Azad university, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Hijab and covering are a significant concern in all religions and cultures, whether considered as a natural-biological item for protecting the body or as a cultural value representing mental and cognitive beliefs or local and doctrinal traditions or a semiotic and symbolic issue. Thus, the present study used a descriptive-analytical method to analyze the scholars’ speeches to obtain the existing approaches to hijab and chastity in post-revolution Iran. The main approaches to hijab are as follows: traditional, explanatory, religious intellectual and feminist. The analyses showed that the feminist approach, being based on isolation and choice, not only criticizes the dominant perspective, but also denies the religious and conventional limits on hijab. The religious intellectual approach is a reductionist one hijab and considers it as a minimal option, denying any relation between hijab and chastity, and considering it a subject free of moral, juridical and governmental requirements. The traditional approach would not answer the women’s needs, in view of the global evolutions and an increase in women’s social participation. Finally, the explanatory approach not only emphasizes the protection of public hijab and chastity in the society, but also considers world’s transitions regarding women’s issues in order to maintain the hijab policy in Iran far from the challenges aroused from the rival perspectives and insists on religious reasoning about hijab in public.

کلیدواژه‌ها [English]

  • hijab
  • chastity
  • explanatory approach
  • feminist approach
  • religious intellectual approach
  • traditional approach

مراجع

  1. آربلاستر، آنتونی (1368)، ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
  2. ابتکار، معصومه (1387)، مصاحبه با معصومه ابتکار: حجاب، مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی (نظرات و دیدگاه‌ها)، ویراسته شفیعی سروستانی، ج2، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  3. ابن منظور، محمد (1405ق)، لسان العرب، چ2، قم: نشر ادب حوزه.
  4. امام خمینی، روح الله (1368)، صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  5. ایازی، سیدمحمدعلی (1386 الف)، «بررسی الزام حجاب در حکومت دینی»، فصلنامه شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، سال نهم، ش36، ص50−66.
  6. ایازی، سیدمحمدعلی (1386ب)، «بررسی ادله فقهی الزام حکومتی حجاب»، نشریه فقه، سال چهاردهم، ش51−52.
  7. احمدی جلفایی، حمید (1384)، احکام حجاب و عفت در گلستان مرجعیت، قم: زائر.
  8. اشتهاردی، شیخ علی پناه (بی‌تا)، مدارک العروه، تهران: دارالاسوه الطباعه و النشر.
  9. ترکاشوند، امیرحسین (1389)، حجاب شرعی در عصر پیامبر(ص)، تهران: چاپ نشده.
  10. توفیقی، فاطمه (1396)، «سیر تطور آیات قرآنی حجاب (احزاب 59 و نور 31)»، دوفصلنامه پژوهش‌های ادیانی، سال پنجم، ش9، ص67−91.
  11. جعفریان، رسول (1380)، رسائل حجابیه، تهران: انتشارات دلیل ما.
  12. دباغ، سروش (1392 الف)، حجاب در ترازوی اخلاق، برگرفته از سایت صدا نت.
  13. ــــــــــ (1392ب)، بی‌حجابی یا بی‌عفتی؛ کدام غیر اخلاقی است؟ برگرفته از سایت صدا نت.
  14. ــــــــــ (1393)، «نسبت روشنفکری دینی و فمینیسم»، فصلنامه زنان امروز، سال اول، ش9.
  15. روشن ضمیر، الی لستر (1385)، بازنمایی ایران و حجاب زنان ایرانی در رسانه‌های آمریکا، ترجمه سبحان رضایی، رسانه، سال هفدهم، ش4.
  16. رفیع‌پور، فرامرز (1376)، توسعه و تضاد، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  17. حق شناس، جعفر (1387)، نظام اسلامی و مسئله حجاب (مجموعه مقالات و گفتگوها)، قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
  18. سیدگلپایگانی (1413)، توضیح المسائل گلپایگانی، قم: دارالقرآن الکریم.
  19. سروش، عبدالکریم (2010)، سخنرانی در تورنتو، حجاب و هویت اسلامی، فایل صوتی، قابل دریافت (در: drsoroush.com.fa).
  20. ــــــــــ (2014)، سخنرانی در تورنتو، قابل دریافت در سایت «خود نویس».
  21. ــــــــــ (1389)، موانع و مشکلات دموکراسی در ایران، فایل صوتی برگرفته از سایت www.dsoroush.fa
  22. ــــــــــ (1387)، سیاست نامه، تهران: انتشارات صدرا.
  23. سیدطباطبایی و سید روحانی (1412)، العروه الوثقی مع فتاوی، قم: مدرسه الامام الصادقg.
  24. شریعتی، علی، مجموعه آثار، ج21، چاپ اول، تهران: انتشارت سبز، 1360.
  25. علیجانی، رضا (1381)، شریعتی راه یا بی‌راهه؟ تهران: انتشارات قلم.
  26. علوی تبار، علیرضا (1379)، روشنفکری، دینداری، مردم سالاری، تهران: فرهنگ و اندیشه.
  27. علی‌پور، حسن (1394)، مکتب در فرایند نواندیشی، قم: نشر معارف.
  28. کار، مهرانگیز (1379)، پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
  29. کدیور، محسن (2012)، تأملی در مسئله حجاب، قابل دسترسی در سایت Kadivar.com.
  30. صادقی، فاطمه (1393)، کشف حجاب، بازخوانی یک مداخله مدرن، تهران: انتشارات نگاه معاصر.
  31. فوکو، میشل (1383)، اراده به دانش، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
  32. قنبری، آیت (1383)، نقدی بر اومانیسم ولابرالیسم، قم: فراز اندیشه.
  33. لو بروتون، داوید (1392)، جامعه‌شناسی بدن، ترجمه ناصر شکوهی، تهران: نشر ثالث.
  34. مرتضوی، سیدضیاء (1378)، امام خمینی و الگوهای شناختی در مسائل زنان، قم: دفتر تبلیغات.
  35. مجتهد شبستری، محمد (1381)، نقدی بر قرائت رسمی از دین، چاپ اول، تهران: انتشارات طرح نو.
  36. ــــــــــ (1375)، ایمان و آزادی، تهران: طرح نو.
  37. ــــــــــ (1383)، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران: طرح نو.
  38. مطهری، مرتضی (1385)، مجموعه‌آثار، ج19، تهران: انتشارات صدرا.
  39. ــــــــــ (1373)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
  40. ــــــــــ (1374)، پاسخ‌های استاد به نقدهایی بر کتاب مسئله حجاب، تهران: صدرا.
  41. مهریزی، مهدی (1389)، نواندیشی دینی و مسئله زن، قم: صحیفه خرد.
  42. محسنیان راد، مهدی (1380)، ارتباط‌شناسی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سروش.
  43. نجم آبادی، افسانه (1396)، زنان سبیلو و مردان بی‌ریش، ج1، ترجمه آتنا کامل و ایمان واقفی، تهران: انتشارات سینا.
  44. نراقی، احمد (1377)، مجموعه مقالات جریان روشنفکری و روشنفکران در ایران ، «درباره روشنفکری».
  45. واتسون، هلن (1382)، «زنان و حجاب»، ترجمه مرتضی بحرانی، مطالعات راهبردی زنان، ش20، ص309−330.
  46. وحدتی، سهیلا (1385)، نقش حجاب در افزایش نابرابری حجاب، بازتاب اندیشه.
  47. بیانات مقام معظم رهبری، https://khamenei.ir.
  48. سخنرانی آیت الله طالقانی در مورد حجاب اجباری، 20 اسفند 1358، قابل دسترسی در سایت www.aparat.com.
    1. Ahmad, Lila (2011) A, Quiet revolution the viel's resurgene, from the Middle East to America. New haven: Yale university press.
    2. Ahmad, Lila (1992), women and gender in Iran historical of a modern de beut new haven: Yale university press.
    3. Afshar haleh (1999), Islam and feminisms an Iranian case- study Palgrave Macmillan.london.
    4. Daly, c.M (1999), The paalda’ expression of hejaab among Afghan women in a non- Muslim community; In Linda Arthur (Ed), Religion, dress and the body oxford: Berg, pp147-161.
    5. Mir-hossini, Ziba (2011), Hijab and choice: Bitween politics and California Theology (Innovation in Islam) Edited By Mehran Kamrava.university of press.
    6. Moghadam M.valentin, (2004), Women in the Islamic Republic of Iran: Legal Status, Social, Position, and collective Action, p.
    7. Ruby.f.tabassum (2006) Listening to the voice of Hijab, womens studies In ternahional forum 29, pp54-66.
    8. Suterwalla, Shehnaz (2013), From Punk to the Hijab: British women’s embodied dressasperformative resistance, 1970s to the present.Volum,1, Royal College of Art.

17.راغب اصفهانی (1412)، مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، لبنان، بیروت: دارالعلم.

23.ــــــــــ (1379)، ایدئولوژی شیطانی، تهران: انتشارات صدرا.

44.  مرنیسی، فاطمه (1390)، زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش، ترجمه ملیحه مغازه‌ای، تهران: نشر نی.

45. هارجی، اون، کرسیتین ساندرز و دیوید دیکسون (1377)، مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات میان فردی، مترجمان خشایار بیگی، مهرداد فیروز بخت، تهران: انتشارات رشد.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار