مؤلفه‌های نظریه هنجاری رسانه‌های جمعی در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه باقرالعلوم- گروه فرهنگ و ارتباطات

2 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی و رفتاری و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم ع

3 دانشجوی دکترای فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم ع

چکیده

رسانه‌های جمعی در دنیای کنونی نقش بی‌بدیل و روزافزونی در زندگی اجتماعی انسان دارند، جهت‌گیری رسانه‌های جمعی نیز در بعدهای مختلف، متأثر از نظام هنجاری حاکم بر آن است. نظریه‌ها‌‌‌ی هنجاری موجود در ادبیات علوم ارتباطات در نوع خود متأثر از مبانی لیبرالیستی و سوسیالیستی و دارای مؤلفه‌ها‌‌‌یی برای تحقق اهداف آن دو نظام فکری هستند که در جامعه اسلامی پذیرفته نیستند. از این‌رو، در این پژوهش، با الهام از «روش تحلیل مضمون» آیات قرآن کریم، به‌عنوان اصلی‌ترین منبع هنجار بخش جامعه اسلامی، بررسی شد تا مؤلفه‌ها‌‌‌ی نظریه هنجاری رسانه‌ها‌‌‌ی جمعی به دست آمد. بررسی روش‌مند آیات، ما را به 66 مضمون پایه‌ای و 13 مضمون سازمان‌یافته و در نهایت چهار مضمون فراگیر، رهنمون کرد. مؤلفه‌های اصلی نظریه هنجاری رسانه‌ها‌‌‌ی جمعی از منظر قرآن کریم، عبارت‌اند از: «اصالت‌محوری»، «فرهنگ‌مداری»، «اجتماع‌گرایی» و «اخلاق‌مداری» که جهت‌گیری کلی و بایسته‌ها‌‌‌ی رسانه‌های جمعی را مشخص نموده و در مقابل نظریه‌های هنجاری رایج به‌عنوان نظریه‌ای قرآنی مطرح می‌شود. بدیهی است مضامین جهت‌دهنده و پایه، به‌عنوان مؤلفه‌ها‌‌‌ی عملیاتی‌تر، شرح وظایف دقیق‌تری برای رسانه‌ها‌‌‌ فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Components of the Normative Theory of the Mass Media in Quran

نویسندگان [English]

  • Karim Khan Mohammadi 1
  • Shamsollah Mariji 2
  • Ruhollah Abbas zadaeh 3
1 Associate Professor, Department of Culture and Communication, Baqir-ul-Ulum University, Qom
2 Associate Professor, Department of Culture and Communication, Baqir-ul-Ulum University, Qom
3 Ph.D. Student, Baqir-ul-Ulum Universityl Faculty member of Shahid Mahalati Institute of Higher Education,Qom
چکیده [English]

In the present world, the mass media play an unprecedented and growing role in the social lives of people. On the other hand, the orientations of these media in various respects in are shaped by the normative systems that rule them. The existing normative theories in the literature of Communication sciences are generally influenced by the liberalist and socialist instructions that contain principles that promise the goal attainment in each of the thought systems, thus not acceptable in the Islamic society. So As a result, the present research uses the method of thematic analysis for investigating the Holy Quran, as the main norm-giving source in the Islamic society, in order to extract the components of its normative theory. The endeavor takes us to 66 fundamental, 13 structured, and four general themes. The main components of the normative theory of the Quran include “originality”, “culturality”, “communitarianism”, and “ethics centrality” and determine the general approaches and standards of the mass media in the Quranic theory as against the dominant normative theories. Obviously, the fundamental and guiding themes, as the more viable ones, provide more precise tasks for the media.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Holy Quran
  • Mass media
  • The normative theory
  • Originality
  • Culturality
  • Communitarianism
  • Ethics centrality

مراجع

  1. افتخاری، علی‌اصغر (بهار و تابستان 1379)، «رسانه، نظارت، امنیت، تحلیل جامعه‌شناسانه عملکرد نظارتی مطبوعات»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سوم، شماره اول و دوم، ص140−157.
  2. اوسولیوان، تام و دیگران (1385)، مفاهیم کلیدی ارتباطات، ترجمه میرحسن رئیس، تهران، فصل نو.
  3. بیات، حجت‌الله (1390)، «مبانی ضرورت تبلیغ دین از رسانه‌های نوین، در جمعی از نویسندگان»، مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی دین و رسانه «رسانه دینی، دین رسانه‌ای»، قم، اداره کل پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول.
  4. جبلی، پیمان (1383)، به‌سوی الگوی هنجاری تلویزیون بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری، تهران، دانشگاه امام صادقg، گروه فرهنگ و ارتباطات.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1391)، جامعه در قرآن، قم، اسراء.
  6. الخرعان، محمدعبدالله (1417ق)، ملکیة وسائل الإعلام و علاقتها بالوظائف الإعلامیة فی ضوء الإسلام، ریاض، دار عالم الکتب.
  7. رزاقی، افشین (1381)، نظریه‌های ارتباطات اجتماعی، چاپ اول، تهران، پیکان.
  8. رضایى اصفهانى، محمدعلى (1387)، تفسیر قرآن مهر، 24 جلد،3، 7، 11، 12، 17، 20 و 22، چاپ اول، قم، پژوهش‌هاى تفسیر و علوم قرآن.
  9. ساداتی، سیدنصرالله (تابستان 89)، «تبیین نقش نظارتی رسانه‌ها با تأکید بر نقش رسانه ملی»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال ششم، شماره 19، ص185−216.
  10. سورین، ورنر و جیمز تانکارد (1386)، نظریه‌های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  11. طباطبائى، محمدحسین (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، 20 جلد، جلدهای 3، 4 و 10، چاپ پنجم، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  12. عابدی جعفری، حسن و همکاران (پاییز و زمستان 1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، سال پنجم، شماره 10، ص151−198.
  13. عبدالحمید، محمد (1997)، نظریات الإعلام و اتجاهات التأثیر، چاپ اول، قاهره، عالم الکتب.
  14. فضل‌الله، محمدحسین (1419ق)، من وحى القرآن، 25 جلد، جلدهای 1، 6، 20 و 22، چاپ اول، بیروت، دارالملاک.
  15. مصطفوى، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، 14 جلد، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  16. معتمدنژاد، کاظم و رویا معتمدنژاد (1386)، حقوق ارتباطات، چاپ اول، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  17. مکارم شیرازى، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، 28 جلد، جلدهای 2، 12، 13 و 14، چاپ دهم، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
  18. مکی العاملی، محمد بن جمال‌الدین (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، چاپ اول، قم، انتشارات داوری.
  19. مک کوایل، دنیس (1388)، درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، چاپ سوم، تهران، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
  20. مهدی‌زاده، سیدمهدی (1391)، نظریه‌های رسانه، اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، چاپ دوم، تهران، همشهری.
  21. مهرداد، هرمز (1380)، مقدمه‌ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، چاپ اول، تهران، فاران.
  22. مولانا، حمید (1388)، الگوی مطبوعات و رسانه‌های اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  23. ویندال، سون و بنو سیگنایزر و جین اولسون (1376)، کاربرد نظریه‌های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
    1. Anderson, K. E. Introduction to communication: Theory and Practice, California, cummings publishing co, 1972.
    2. Baran Stanley J. and Dennis K. Davis, MASS COMMUNICATION THEORY (Foundations, Ferment, and Future), SIXTH EDITION, Wadsworth, Boston, 2012.
    3. Fourie Pieter J. Media Studies: Media history, media and society, Juta and Company Ltd, 2007.
    4. Littlejohn Stephen W. and Karen A. Foss, Encyclopedia Of Communication Theory, Copyright © 2009 by SAGE Publications, Inc.
    5. Merrill, J. & R.L.Lownstein, Media, Message and Men: New Perspective in Communication, New York: Longman, 1979.
    6. Siebert, Fred Seaton, Theodore Peterson, Wilbur Schramm, Four Theories of the press, Urbana: University of lllinois press,1963
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
دوره 10، شماره 19 - شماره پیاپی 19
بهار و تابستان 1397
مهر 1397
صفحه 25-48

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار