جایگاه و اهمیت تفکر انتقادی از دیدگاه قرآن و امام علی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان

2 عضو هیئت علمی علمی دانشگاه پیام نور اصفهان

3 مدرس دانشگاه فرهنگیان و دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی دانشگاه اصفهان

4 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی دانشگاه اصفهان، نویسنده مسئول

چکیده

تفکر انتقادی به منزله یک مهارت اساسی برای تربیت اجتماعی عاقلانه فرد در یک جامعه اسلامی شناخته شده است. در همین راستا، تحقیق حاضر با روش توصیفی‌−تحلیلی به بررسی جایگاه و اهمیت تفکر انتقادی از دیدگاه قرآن و امام علیg پرداخته است. نتایج نشان داده است،‌ در جهان‌بینی اسلامی اندیشه، عنصر اساسی زندگی فردی و اجتماعی است، همچنین تعقل همراه با تدبر، صبر و مطالعه، تقوای حضور، پرسش‌گری، موقعیت‌سنجی، بصیرت و روشن‌بینی، پرهیز از تعصب از ویژگی‌های تفکر انتقادی از منظر امام علیg می‌باشد. تزکیه، تعلیم حکمت، مذاکره، روش الگویی از مهم‌ترین روش‌های تربیتی مبتنی بر پرورش تفکر انتقادی می‌باشند. گسترش فرهنگ پژوهشگری، چاره‌جویی و کوشش برای کشف حقیقت، کاوشگری و دانش‌پژوهی، تشویق به تحصیل همیشگی دانش، عدالت‌ورزی، احترام به آرا و اندیشه‌های دیگران به‌عنوان برآورد ذهنی باز و رشد یافته و تربیت اخلاقی از مهم‌ترین پیامدهای تربیتی تفکر انتقادی از دیدگاه امام علیg می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Educative Study of Critical Thinking in the View of Qur’an and Imam Ali

نویسندگان [English]

  • Leila Moghtadaei 1
  • Majid Amiri 2
  • Hossein Nazari 3
  • Setareh Mousavi 4
1 Associate professor and member of the Faculty of Education and Psychology of Isfahan University
2 Department of Psychology, Payme Noor University(PNU), P.O.X 19395-3697, Tehran, Iran
3 Instructor at Farhangian University and PhD candidate of Curriculum Planning, Isfahan University
4 PhD candidate of Curriculum Planning, Isfahan University
چکیده [English]

This article based on the assumption that the medieval Islamic intellectual trend developed because of its reliance on a rational system, states that the thinking system of Amir al-mumenin Ali is one of the greatest sources of critical thinking in the early days of Islam. Therefore, the article examines the place of thinking in Islamic worldview, the status of thinking in the Holy Qur’an, the status of critical thinking in Islam, the principles of critical thinking in the view of Imam Ali, and the thinking-based educating methods in Islamic training system. The findings show that one of the educative methods that improves thinking and rationality is the reliance on sensual cognition along with thinking and reasoning. Based on such a method, the teacher must take the path with the pace of the student to confront the student with elements of knowledge and wisdom. Reason is permeated and instilled by the attainment of wisdom, so growth of reason rests on the providence for such principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • critical thinking
  • Nahj al-Balaghah
  • Imam Ali
  • education

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. ابوداوود، سلیمان بن اشغث (بی‌تا)، سنن ابن داوود، مصر: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
    2. امام وردی، داود و محمدرضا نیستانی (1392)، تفکر انتقادی: مبانی و مؤلفه‌ها، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
    3. باقری، خسرو (1380)، ‌آسیب و سلامت در تربیت دینی، پژوهش‌های تربیت اسلامی، ‌ش6، ‌نشر تربیت اسلامی، ص14−60.
    4. ـــــــــ (1384)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج2، تهران: مدرسه.
    5. ـــــــــ (1388)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی: رویایی با مسائل عملی و نظری تعلیم و تربیت، تهران: مدرسه برهان.
    6. برنجکار، رضا (1380)، «عقل و تعقل در کلام امیرg»، قبسات، ش1.
    7. بیات، اسدالله (1379)، «عقل و دین در کلام امام علیg»، مجله متین، ش9، ص90−69.
    8. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1380)، غررالحکم و دررالکلم، ترجمۀ محمد انصاری، تهران: امام عصرg.
    9. ـــــــــ (1366)، تصنیف غررالحکم و درر‌الکلم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    10. حکیمی، محمد و  علی حکیمی، (1386)، الحیاة، ترجمۀ احمد آرام، چ نهم، تهران: نشر دلیل ما.
    11. حکیمی، محمدرضا و علی حکیمی، (1380)، الحیاة، ترجمۀ احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    12. خلیلی، مصطفی (1384)، «ایمان و خردورزی از دیدگاه امام علیg»، مجله رواق اندیشه، ش40.
    13. خوانساری، جمال‌الدین محمد (1360)، شرح غررالحکم و دررالکلم، مقدمه و تصحیح و تعلیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: دانشگاه تهران.
    14. دشتی، محمد (1385)، ترجمه نهج‌البلاغه، قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنینg.
    15. ـــــــــ (1379)، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران: وزیری.
    16. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1375)، فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: سمت.
    17. رهنمایی، سید‌احمد (1388)، «پایه‌های روان‌شناختی تربیت دینی»، دو فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال اول، ش2، ص138−109.
    18. زاهد غیاثی، محمد (1380)، «جایگاه تفکر و اندیشه در قرآن کریم کتاب آسمانی مأخذ هرگونه تفکر اسلامی است»، مجله گلستان قرآن، ش75، ص30−34.
    19. سلطان القرائی، صادق (1384)، ادبیات کودک و نوجوان با هویت فرهنگی (مواد و خدمات کودکان و نوجوانان)، تهران: دردادنه.
    20. سلطان ‌القرائی، خلیل و اکبر سلیمان‌ژاد (1387)، «تفکر انتقادی و ضرورت آموزش آن در کلاس درس»، فصلنامه تربیت اسلامی، سال سوم، ص181−195.
    21. شعاری‌نژاد، علی‌اکبر (1370)، روان‌شناسی یادگیری، تهران: توس.
    22. طباطبایی، سیدمحمد‌حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    23. طبرسی، محقق میرزا حسین نوری (1408ق)، مستدرک وسائل الشیعه، ج11، چ اول، قم: مؤسسه آل‌البیتb.
    24. علیخانی، علی‌اکبر (1382)، نگاهی به پدیده گسست نسل‌ها، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
    25. غلامزاده، طیبه و طیبه جمالی (1395)، «تفکر انتقادی، پیامدهای فردی و اجتماعی»، فصلنامه بهداشت روان، ش55، ص22−28.
    26. فیض کاشانی، ملاحسین (1399ق)، الحقایق فی محاسن الاخلاق، لبنان: دارالکتاب العربی.
    27. کلینی، محمد بن یعقوب (1343)، اصول کافی، ترجمۀ صادق حسن‌زاده، تهران: اطلاعات.
    28. مایرز، چت (1374)، آموزش تفکر انتقادی، ترجمۀ خدایار ابیلی، تهران: سمت.
    29. مجلسی، محمدباقر (1372)، بحارالانوار، ج1، تهران: اسلامیه.
    30. محمدی ری شهری، محمد (1379)، میزان الحکمه، ترجمۀ حمید‌رضا شیخی، قم: دارالحدیث.
    31. ـــــــــ (1379)، دانشنامه‌ امیرالمؤمنین، ترجمۀ مهدی مهریزی، ج4، قم: دارالحدیث.
    32. مشایخی‌راد، شهاب‌الدین (1380)، «اصول تربیت از دیدگاه امام علیg»، مجله روش‌شناسی علوم انسانی، ش27، ص49−68.
    33. مطهری، مرتضی (1379)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا.
    34. ـــــــــ (1372)، پیرامون انقلاب اسلامی، چ نهم، تهران: صدرا.
    35. مغینه، محمد‌جواد (1387)، فی ظلال نهج‌البلاغه، ترجمۀ حسن بستان، قم: دارالکتاب.
    36. مکارم شیرازی، ناصر (1384)، اخلاق در قرآن، ج2، قم: مدرسة الامام علی بن ابی‌طالبg.
    37. میرلو، محمد‌مهدی (اردیبهشت 1386)، «آموزش نقادانه اندیشیدن»، ویژه‌نامه نقطه، ش14، روزنامه جام‌جم.
    38. نراقی، محمد‌مهدی (1422ق)، جامع السعادات، ج3، بیروت: اعلمی.
    39. نعمه، عبدالله (بی‌تا)، کنز الفوائد، قم: دارالذخیر.
    40. نصرآبادی، حسنعلی؛ رضا علی‌نوروزی و ناصر حبیبی (1383)، «در آمدی بر جایگاه، معنا و آثار و چشم‌اندازهای تفکر انتقادی»، حوزه و دانشگاه، سال دهم، ش4، ص72−92.
    41. Halpern, D.F. (1996), Though and Knowley An in troduction to critical thinuing, (3rded). Mahwah, NJ: Elbaur Associates.
    42. Halpern, D.F. (1996). Teaching critical for transfer across Domains. American psychologist, 53, (4), 444−445.
    43. Walberg, H. J. (1991), "Productive Teaching and Instruction: Assessing the Knowledge Base" In Effective Teaching: current Research.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار