تحلیلی تطبیقی بر کارکرد عوامل اجتماعی مؤثر بر معرفت از دیدگاه غزالی و ابن‌خلدون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه دانشگاه خوارزمی، تهران

چکیده

هدف از نوشتار حاضر استخراج تطبیقی نقش عوامل اجتماعی در چگونگی تکون معرفت انسانی از دید غزالی و ابن‌خلدون است. روش مطالعه، تحلیل تطبیقی و خوانش محتوای دیدگاه‌های دو متفکر مورد نظر است. مناسبات جامعه و معرفت از دغدغه‌های مهم غزالی و ابن‌خلدون است. هر دو تلاش دارند تا در این مقوله، نحوه تأثیرگذاری عوامل اجتماعی را بر سطوح گوناگون معرفت‌های بشری بررسی کنند. در دیدگاه ابن‌خلدون مهم‌ترین تقسیم انسان‌ها به شهرنشین و بادیه‌نشین مبتنی بر تنوع عوامل اجتماعی است، ولی در دیدگاه غزالی تقسیم آدمیان به عوام، متکلمان و عارفان، مبتنی بر نظام معرفتی آنهاست که البته می‌تواند متأثر از عوامل اجتماعی نیز باشد. غزالی ضمن توجه به نقش عوامل اجتماعی به‌عنوان نوعی مانع تحقق شناخت حقیقی، کارکرد آنها را در شکل‌گیری معارف بشری چون فقه، کلام و سیاست نشان می‌دهد. رویکرد غزالی عمدتاً نشان دادن ابعاد سلبی عوامل اجتماعی در معرفت است. ابن‌خلدون با واقع‌گرایی و با استفاده از تجربه بیرونی سعی می‌کند تا تنوع عوامل اجتماعی چون عصبیت، اوضاع جغرافیایی، اقتصاد، دین و محیط زندگی را مورد تحقیق قرار دهد. او هر دو نقش ایجابی و سلبی آنها را بیان می‌کند و تلاش می‌کند تا تأثیرگذاری آنها را در صورت معرفت، نه محتوای آن، نشان دهد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative analysis of the function of social factors affecting knowledge in Al-Ghazālī and Ibn-Khaldun's views

نویسنده [English]

  • Ghodratollah Ghorbani
assistant professor of philosophy at Kharazmi University
چکیده [English]

The aim of this research is to infer the role of social factors in the creation of human knowledge in Al-Ghazālī (c.1056–1111) and Ibn-Khaldun's (c.1332–1406) views with a comparative approach. The method of this research is comparative analysis of Al-Ghazālī and Ibn-Khaldun's understandings of this phenomenon through reviewing and scrutinizing their views. Findings of this study show that the relationship between knowledge and society is one of the main concerns of these two Muslim philosophers. They both have tried to investigate how social factors influence various levels of human knowledge. In the view of Ibn-Khaldun, the division of people into rural population and urban population is based on a variety of social factors. But from the viewpoint of Al-Ghazali, the division of human beings into common people, theologians and mystics refers to their knowledge system which can be influenced by social factors. Results demonstrate that while Al-Ghazali notices the role of social factors as barriers to the realization of genuine knowledge, he determines their function in the formation of human knowledge such as jurisprudence, theology and politics. Ghazali in his approach mainly attempts to display negative aspects of social factors of knowledge formation and development. On the contrary, Ibn-Khaldun tries to explore the diversity of social factors such as Asabyyat (mostly known as tribal solidarity), geographical situation, economy, religion and environment with a realistic approach using an objective experience. He expresses both positive and negative roles and endeavors to show their impact just in the form of knowledge and not its content.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Factors
  • Knowledge
  • Asabyyat
  • Economic Factors
  • Philosophical Knowledge
  • Religious Factor
  1. آزاد ارمکی، تقی (137۴)، اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان، تهران: انتشارت سروش.
  2. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (13۶9)، مقدمه ابن‌خلدون، 2ج، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، انتشارات علمی و فرهنگی، 1388.
  3. ترنر، جاناتان اچ (1378)، مفاهیم و کاربردهای جامعه‌شناسی، ترجمه محمد فولادی و محمد عزیز بختیاری، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
  4. توکل، محمد (1370)، جامعه‌شناسی علم، تهران: مؤسسه علمی و فرهنگی نص.
  5. سروش، عبدالکریم (1373)، قصه ارباب معرفت، چ1، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
  6. علیزاده، عبدالرضا؛ حسین اژدری‌زاده و مجید کافی (1388)، جامعه‌شناسی معرفت، چ3، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  7. غزالی، محمد (13۶8)، کیمیای سعادت، ج1، چ۴، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  8. غزالی، محمد (1۴10ق)، احیاء علوم‌الدین، ج3، چ2، بیروت: دارالقلم.
  9. غزالی، محمد (1933م)، احیاء علوم‌الدین، قاهره: چاپ خلیفه.

10. غزالی، محمد ، معیار العلم، بی‌جا، بی‌تا.

11. غزالی، محمد (1۴09ق)، منهاج العابدین، بیروت: دارالجمیل.

12. غزالی، محمد (13۶1)، کیمیای سعادت، تهران: طلوع.

13. غزالی، محمد (13۵۵)، معراج المساکین، ترجمه محمد خزائلی، تهران.

14. غزالی، محمد  (13۴3ق)، الرسالة الدینیه، به کوشش محیی‌الدین صبری، قاهره.

15. غزالی، محمد  (13۴۴)، فرائد الآلی من رسائل الغزالی، ترجمه علی‌اکبر کسمائی، تهران: گنجینه.

16. گروه نویسندگان (1372)، فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: سمت.

17. قادری، حاتم (1370)، اندیشه سیاسی غزالی، تهران: انتشارت دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه.

18. قرائی مقدم، امان اﷲ (137۴)، مبانی جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات امجد.

19. لاکوست، ایو (13۶3)، جهان‌بینی ابن‌خلدون، ترجمه مظفر مهدوی، تهران: شرکت سهامی انتشار.

20. نصار، ناصف (13۶۶)، اندیشه واقع‌گرای ابن‌خلدون، ترجمه یوسف رحیم‌لو، تهران:
مرکز نشر دانشگاهی.

21. Tavakol, Muhammad (1987), Sociology of Knowledge; Theoretical Problems, Sterling Publishers Private Limited.