بایسته‌های فقه‌پژوهی در تأمین اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی

چکیده

تأمین اجتماعی یکی از گسترده‌ترین نظام‌هایی است که برای رفع نیازهای معیشتی انسان طراحی گردیده است به گونه‌ای که مخارج آن امروزه در حدود یک سوم از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها را به خود اختصاص داده و تمامی مراحل گهواره تا گور زندگی افراد را در بر گرفته است. تأمین اجتماعی با چنین عنوانی در آموزه‌های اسلامی مطرح نگردیده ولی حمایت از مخاطرات زندگی افراد با عناوینی چون فقیر، مسکین، ابن السبیل، یتیم و غارمین و با راهکارهایی مانند زکات، خمس، فیء و انفال، انفاق، صدقات، اوقاف و احسان مورد تأکید قرار گرفته است. در سده‌ اخیر در بستر بنیادهای فکری، فرهنگی و تحولات صنعتی جوامع غربی الگوی جدیدی از تأمین اجتماعی پدیدار گردید و به تدریج در کشورهای اسلامی نیز استقرار یافت. از آنجا که الگوی جدید از جهات متعددی، به ویژه در راهبردهای بیمه‌ای آن، با راهکارهای اسلامی متمایز بود، ارائه نظریه‌ روزآمد اسلامی در این زمینه را ضرورت بخشید. با این حال، صرف نظر از معدود کسانی مانند شهید صدر)ره( که به طور مبنایی به تبیین موضع اسلام در این زمینه پرداخته‌اند، اندیشمندان مسلمان به خصوص عالمان فقه، این مسئله را به تناسب میزان اهمیت و جایگاه آن مورد توجه قرار نداده‌اند. ‌این مقاله این فرضیه را دنبال می‌کند که ادبیات موجود فقهی به ویژه در فقه امامیه، به دلیل عدم شناخت صحیح از ماهیت تأمین اجتماعی جدید و یکسان‌انگاری بیمه‌های اجتماعی با بیمه‌های تجاری، با نوعی تقلیل‌نگری در شأن و منزلت این مسئله مواجه است. مقاله تلاش می‌کند با تبیین موضوع و ماهیت تأمین اجتماعی جدید و اشکالات آن، تمایزات بیمه‌های اجتماعی با بیمه‌های تجاری را آشکار نموده و با بازگویی اهم مسائل و چالش‌های فقهی تأمین اجتماعی، ضرورت ورود جدی‌تر فقه به این عرصه را تبیین نماید.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurisprudence Studies in the Social Security: Necessities

نویسندگان [English]

  • Hasan Aqa Nazari 1
  • Elyas Naderan 2
  • Reza Hosseini 3
1 Professor, Research Institute of Hawzah and university
2 associate Professor, Tehran University
3 PhD student in Economic Sciences
چکیده [English]

Social Security is one of the most extensive systems that are designed to meet people’s basic needs so that it now has about one -third of GDP in many countries and covers the entire process of people’s lives from cradle to grave. Social Security is not found in the Islamic teachings under such a title but it is seen under titles such as supporting the poor, lost, orphaned and gharimin and maintained through strategies such as zakat , khums , fay’ and anfal , charities , and endowments. In the last century a new pattern of social security emerged in the context of the intellectual and cultural foundations and Western industrialized growth which gradually stationed in Muslim countries. Since the new model was different from that of Islam, particularly in the insurance strategy, it was to provide Islamic world with an updated theory in this area. However, regardless of the few thinkers like Shahid Sadr, who fundamentally explained the Islamic approach to this phenomenon, Muslim scholars, especially scholars of jurisprudence, have not considered it in proportion to its importance and status. This paper follows the assumption that the existing legal literature especially in Imami jurisprudence is faced with a kind of reductionism regarding the importance of this issue due to lack of proper understanding of the nature of the new social security and considering social insurance the same as commercial insurance. The author of the present paper tries to explain the nature of new social security and its disadvantages and clarify the disparities between social insurance and commercial insurance. Restating the important issues and legal challenges of social security, he elucidates the need for fiqh to enter seriously into this realm and find solutions for them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social security
  • Social Insurance
  • Commercial Insurance
  • Social Justice
  • Social Jurisprudence
   ابوزهره، محمد (1991). التکافل الاجتماعی فی الاسلام، قاهره: دارالفکر العربی.
   بادینی، حسن (1387)، جستاری نقادانه در نظام حقوقی تأمین اجتماعی، فصلنامه حقوق، دوره 38، شماره 4.
   بونولی، جولیانو؛ جورج، ویک؛ و گوبی، پیتر تیلر (1380). دولت رفاه در اروپا، چ1، مترجم: هرمز همایون‌پور، تهران: مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
  پناهی، بهرام (1376). اصول و مبانی نظام تأمین اجتماعی، چ1، تهران: مؤسسه انتشارات سوره.
  پیترز، دنی (1388). تأمین اجتماعی: مقدمه‌ای بر اصول اساسی، چ1، ترجمه و تحقیق فراز فیروزمندی و سمیره احمدی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی: شهر دانش.
حسن، عباس (1403ق). النظریه العامه للتامینیات الاجتماعیه: دراسه عامه لاصول التامینات و المساعدات الاجتماعیه و تطبیقها ‌فی القانون والمقارن و الشریعه الاسلامیه، الاسکندریه: منشاه المعارف.
 الحکیم، عبدالهادی السید محمدتقی (1424ق). عقد التأمین حقیقته و مشروعیته: دراسه مقارنه، الطبعه الاولی، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.
خوش‌آیند، حمید (27/6/1391). سایت اینترنتیwww.irnn.ir.
دینتینیانو، بئاتریس ماینونی (1380). بیمه‌‌ها ‌و حمایت‌ها‌ی اجتماعی، چ1، ترجمه ایرج علی‌آبادی، تهران: مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
سلیمان بن ابراهیم بن ثنیان (1423ق). التأمین و احکامه، الطبعه الاولی، بیروت: دار ابن حزم للطباعه و النشر و التوزیع.
سورمن، گای (2012)، دولت رفاه به آخر خط رسیده است، ترجمه محمد قربانی، گروه اقتصاد بین‌الملل فارس، www.bultannews.com، دانلود13/6/91 . 
صدر، سیدمحمدباقر (1387). اقتصادنا، چ3، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
طالب، مهدی (1368). تأمین اجتماعی، مشهد: آستان قدس بنیاد فرهنگی رضوی.
عبداللطیف‌محمود، آل‌محمود (1414ق). التأمین الاجتماعی فی ضوء الشریعه الاسلامیه، الطبعه الاولی، بیروت: دارالنفائس للطباعه و النشر و التوزیع.
فریدمن، میلتون (1380). سرمایه‌داری‌ و آزادی، چ1، مترجم: غلامرضا رشیدی، تهران: نشر نی.  
فیتز پتریک، تونی (1381). نظریه رفاه(سیاست اجتماعی چیست؟)، چ1، ترجمه: هرمز همایون‌پور، تهران: مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی و گام نو.
قابل، احمد (1383). اسلام و تأمین اجتماعی، چ1، مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی. 
قرآن کریم.
قرضاوی، یوسف (1420)ق. فقه الزکاه: دراسه مقارنه لاحکامها و فلسفتها فی ضوء القرآن و السنه، الطبعه الرابعه و العشرون، بیروت: موسسه الرساله للطباعه و النشر و التوزیع.
کالیز، جان و جونز، فلیپ (1388). مالیه عمومی و انتخاب عمومی، چ1، مترجمان: الیاس نادران، آرش اسلامی و علی چشمی، تهران: سمت.
کیاءالحسینی، سید ضیاءالدین؛ باقری، علی (1381). تأمین اجتماعی در ایران با تکیه بر منابع اسلامی، قم: معاونت پژوهشی دانشگاه مفید، تحقیق چاپ نشده.
مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی (1387)، خلاصه گزارش نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، تهران: مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
مؤسسه تحقیقات اجتماعی دانمارک (1379). تأمین اجتماعی در اروپا توسعه یا تعطیل، چ1، ترجمه هرمز همایون‌پور، تهران: مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.
موسوی، میر طاهر؛ محمدی، علی‌محمد (1388). مفاهیم و نظریه‌ها‌ی رفاه اجتماعی، چ1، نشر دانژه.
نادران، الیاس؛ نظری، حسن‌آقا و حسینی سیدرضا (1391)، الگوی تأمین اجتماعی صدر اسلام و دلالت‌های آن برای الگوهای نوین، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، ش 6، ص 28-5.
نمازی، حسین (1387). بحران کنونی اقتصاد غرب، چ1، تهران: فرهنگستان علوم.
 
1. Stiglites Joseph (2001)" Economic of Public Sector, chapter14, pp. 353 – 384.
2. Providing coverage in times of crisis "pp 259-261...؛. World Social Security Report 2010/20112.
3. Matsaganis" Manos (2011) "The welfare state and the crisis: the case of Greece" Journal of European Social Policy" http://www.ecprnet