بررسی تطبیقی «برساخت‎گرایی اجتماعی» و «نظریۀ اقتران شدید»: یک مطالعۀ تطبیقی در حوزۀ هستی‎شناسی اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جامعه شناسی، تهران، ایران

2 گروه جامعه شناسی، دانشگاه خوارزمی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران، ایران

چکیده

مقالۀ حاضر به معرفی و مقایسۀ پیامدهای نظری دو دیدگاه متفاوت در حوزۀ «هستی‎شناسی اجتماعی»، یعنی نظریۀ «برساخت‎گرایی اجتماعی» و نظریۀ «واقعیت‎های اجتماعی و اقتران شدید» می‎پردازد. هر دوی این نظریات قائل به فردگرایی هستی‎شناختی هستند، اما به سنّت‎های فکری متفاوتی تعلق دارند. برساخت‎گرایی اجتماعی بیش و پیش از همه متأثر از پدیدارشناسی اجتماعی آلفرد شوتس است. همچنین این دیدگاه از زمینۀ وسیع‎تر سنّت پدیدارشناسی ادموند هوسرل و برخی اندیشه‎های ماکس وبر تأثیر پذیرفته است. در مقابل، نظریۀ «اقتران شدید» ریشۀ در فلسفۀ زبان برخی اندیشمندان مسلمان دارد. در سنت تعلیمی مسلمانان، بیشتر مباحث مربوط به حوزۀ فلسفۀ زبان در دانش اصول فقه‎ تبلور یافته‎اند و این دیدگاه نیز تا حدّ زیادی از اندیشه‎های فلسفۀ زبانیِ میرزای نائینی و شهید محمدباقر صدر الهام گرفته است. در پژوهش حاضر، پس از ارائۀ تصویری از دو نظریۀ مذکور، با روشی مقایسه‎ای و تحلیلی، نشان داده خواهد شد که نظریات قائل به «فردگرایی هستی‎شناختی»، در عین وجوه اشتراک فراوان (نظیر تمرکز بر ذهنِ انسانی و قواعد حاکم بر آن)، ضرورتاً پیامدهای نظری و روش‎شناختی یکسانی به دنبال ندارند و ریشۀ این اختلاف پیامدها در مفروضات فلسفی متفاوت آنهاست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Comparative Investigation of "Social Constructionism" and "Strong Association Theory": A Comparative Study in the Sphere of Social Ontology

نویسندگان [English]

  • saleh karimi mehrabadi 1
  • seyyed hosein Nabavi 2
1 Kharazmi University, Faculty of Literature and Humanities, Department of Sociology, Tehran, Iran
2 Department of Sociology, Kharazmi University, Faculty of Literature and Humanities, Tehran, Iran
چکیده [English]

This paper aims at introducing and comparing two ontologically individualist theories, namely the “social constructionism” and the theory of “strong association”. At the first section of the paper, it is emphasized that though both theories are committed to ontological individualism (as opposed to ontological holism), one of them traces its roots back to the phenomenological tradition (as developed by Edmond Husserl and his indirect pupil, Alfred Schutz). The other draws heavily on a number of theses in the philosophy of language as developed in the Islamic intellectual tradition. In this theory, the points of focus have been Mirza Na’ini and Muhammad Baqir al-Sadr. Taking benefit of a comparative-analytic method, we have shown that while there is a common ground (ontological individualism) on which both theories have stood, their methodological consequences are different. At last, it is suggested that the different philosophical foundations of these two theories might account well for their divergent methodological implications.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social ontology
  • ontological individualism
  • strong association
  • social constructionism

مراجع

1. بودون، ریمون و بوریکو، فراسنوا (1385)، فرهنگ جامعه‌شناسی انتقادی، ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: نشر آگه.
2. جوادی آملی، عبدالله (1385)، جامعه در قرآن، قم: انتشارات اسراء.
3. دارندورف، رالف (1377)، انسان اجتماعی، چ1، ترجمۀ غلام‌رضا خدیوی، تهران: نشر آگه.
4. رشیدیان، عبدالکریم (1388)، هوسرل در متن آثارش، چ2، تهران: نشر نی.
5. سیدی‌فرد، سیدعلی (1394 الف)، نظریۀ اعتباریات و جامعه‎شناسی معرفت در گفتارهایی در نظریۀ اجتماعی و نظریۀ اعتباریات، محسن جوادی، حسین هوشنگی، ابراهیم فیاض و سیدعلی سیدی‌فرد، تهران: نشر سدید.
6. ــــــــــ (پاییز و زمستان 1394 ب)، «نقد نظریۀ اصالت فرهنگ براساس آموزه‎های حکمت متعالیه»، دوفصلنامۀ پژوهشی دین و سیاست فرهنگی، ش5.
7. ــــــــــ (1395)، هستی‎شناسی اجتماعی: درآمدی بر یک نظریۀ نو، تهران: نشر سدید.
8. ــــــــــ (آبان 1399)، تحلیلی از کنش اجتماعی، تهران: نشریۀ علوم انسانی اسلامی صدرا.
9. ــــــــــ (1399)، «در باب آسیب اجتماعی و نظام‎های اجتماعی»، تهران: نشریۀ علوم انسانی اسلامی صدرا.
10. ــــــــــ (بی‎تا)، ژرف‎کاوی: روشی برای شناخت مسائل اجتماعی، قم: نشر مفتاح.
11. صدر، محمدباقر (شهید صدر) (1428ق)، مباحث الاصول، تقریرات آیت‌الله سیدکاظم حسینی حائری، قم: دار البشیر.
12. ــــــــــ (1435 ف)، المدرسة‌القرآنیة، مرکز الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، ص86.
13. ــــــــــ (1384)، «درآمدی بر مباحث تحلیلی الفاظ علم اصول»، ترجمۀ محمدعلی عبداللهی، مجلۀ نقد و نظر، بهار و تابستان، ش37−38.
14. طباطبایی، سیدمحمدحسین (علامه) (1387)، روابط اجتماعی در اسلام، ترجمۀ محمدباقر حجتی، بوستان کتاب، ص60.
15. طوسی، خواجه نصیرالدین (1389)، اخلاق ناصری، تصحیح سیاوش خوشدل، ص261−262.
16. عبداللهی، محمدعلی (1384)، «روش اثبات مدعیات زبانی در فلسفۀ تحلیلی و علم اصول»، مجلۀ نقد و نظر، بهار و تابستان، ش37−38.
17. ــــــــــ (1384)، «طبقه‌بندی افعال زبانی در فلسفۀ تحلیلی و علم اصول»، مجلۀ نقد و نظر، پاییز و زمستان، ش39−40.
18. لاریجانی، صادق (1381)، «فلسفۀ تحلیلی و علم اصول: مباحث مقایسه‌ای»، مجلۀ پژوهش‌های اصولی، زمستان 1381 و بهار 1382، ش2−3.
19. مروارید، محمود (1384)، «نظریات شئ‌انگارانۀ معنا در فلسفۀ تحلیلی و علم اصول»، مجلۀ نقد و نظر، پاییز و زمستان، ش39−40، ص83−131.
20. ــــــــــ (1384)، «علم اجمالی و گزارۀ فصلی»، مجلۀ نقد و نظر، پاییز و زمستان، ش39، 40 و 42، ص178−206.
21. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1390)، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، انتشارات موسسۀ امام خمینی، ص75 و هچنین ص84−97.
22. مطهری، مرتضی (1372)، جامعه و تاریخ، انتشارات صدرا، ص24−29.
23. مک کواری، جان (1376)، مارتین هایدگر، چ1، ترجمۀ محمدسعید حنایی‌کاشانی، تهران: انتشارات گرّوس.
24. نائینی، محمدحسین (میرزای‌نائینی) (1376)، فوائد الاصول، ج1، تقریرات محمدعلی کاظمی‌خراسانی، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
25. واعظی، احمد (1379)، علم اصول و دیگر شاخه‌های زبانی، پژوهش حوزه، س1، ش2، تابستان 1379.
26. Barber, Michael. 2020, Alfred Schutz, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.).
27. Berger, P., Berger, B. and Kellner, H. 1974, Homeless Mind: Modernization and Consciousness. Pelican Books.
28. Berger, P. and Luckman. 1991, The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. Penguin Books.
29. Durkheim, Emil. 1982, The Rules of Sociological Method. Translated by W. D. Halls. McMillan Press.
30. Lawson. Anthony. 2015, A Conception of Social Ontology. In Social Ontology and Modern Economics. London and New York: Routledge.
31. Little, D. 1991, Varieties of Social Explanations. Westview Press. First edition.
32. Psathas, George. 1994, Conversation Analysis: The Study of Talk−in−Interaction. Sage Publication.
33. Searle. John. 2010, Making the Social World. Oxford: Oxford University Press.
34. Seidman. Steven 2017, Contested Knowledge: Social Theory Today. Wiley Blackwell.
35. Risjord, Mark. 2014, Philosophy of Social Science: A Contemporary Introduction. Routledge.
36. Ritzer, George. 2014, Sociological Theory. New York. McGraw−Hill. Ninth edition.
37. Rogers, Mary. 2000, Alfred Schütz. in The Blackwell Companion to Major Social Theorists. Edited by George Ritzer.  United States of America. Blackwell Publisher. First edition PP: 367−386
38. Rosenberg, Alexander. 2012, Philosophy of Social Science. Westview Press. Fourth edition.
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
دوره 13، شماره 26
مهر 1400
صفحه 145-168

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار