نقش نهاد وقف در فرایند توسعه: رویکردی نو نهادگرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

4 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هرچند نهاد وقف نقش مهمی در فرایند توسعه داشته است؛ اما کاهش مشارکت این نهاد در توسعۀ جوامع اسلامی مسئله‌ای است که کمتر تحلیل جامعه‌شناختی شده است. این در حالی است که رویکرد نو نهادگرایی در جامعه‌شناسی اقتصادی، با ارائۀ تعریفی مبتنی بر منافع از نهادها و تعیین مکانیسم روابط علّی بین سطوح مختلف محدودیت‌های رسمی و غیر رسمی، کنشگران را در انجام کنش‌های خود، دارای عقلانیت محدود به زمینه‌ای می‌داند که توسط شبکه‌ها، هنجارها، عقاید فرهنگی و ترتیبات نهادی رسمی شکل گرفته است. از آنجایی که نو نهادگرایی در جامعه‌شناسی اقتصادی، چارچوب نظری جامعی در فهم رفتار اقتصادی و تحلیل نهادی فراهم آورده است؛ هدف پژوهش حاضر آن است تا با روش توصیفی−تحلیلی، نو نهادگرایی در جامعه‌شناسی اقتصادی را به‌عنوان رهیافتی تحلیلی معرفی نماید و براساس رویکرد یاد شده، به تحلیل عوامل مؤثر بر نقش وقف به‌مثابه نهادی اقتصادی−اجتماعی در فرایند توسعۀ ایران اسلامی بپردازد. نتیجه بیانگر آن است که محیط نهادی وقف، مدیریت متولیان موقوفات و سازمان‌های متولی وقف و نیات، انگیزه‌ها و هنجارهای اجتماعی وقف در بین واقفان، مهم‌ترین عواملی هستند که نقش توسعه‌ای نهاد وقف در ایران را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of the Waqf Institution in the Development Process: New Institutionalism Approach

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Akbari 1
  • Hossein Behravan 2
  • Mohsen Noghani Dokht Bahmani 3
  • Ahmad Reza Asgharpour masouleh 4
1 Dr. Ali Shariati Faculty of Letters and humanities, Ferdowsi university of Mashhad, Iran
2 Professor of sociology, Department of social sciences , Ferdowsi university of mashhad
3 Associate Professor of sociology, Department of social sciences , Ferdowsi university of mashhad
4 Assistant Professor of sociology, Department of social sciences , Ferdowsi university of mashhad
چکیده [English]

Although the Waqf institution has played an important role in the development process, the decline of its involvement in the development of Islamic societies is an issue that has been less socially analyzed. However, the new institutionalism approach in economic sociology, by providing a benefit-based definition of institutions and defining the mechanism of causal relationships between different levels of formal and informal constraints, considers actors in their actions as having limited rationality in the context shaped by networks, norms, cultural beliefs, and formal institutional arrangements. Because new institutionalism in economic sociology has provided a comprehensive theoretical framework for understanding economic behavior and the analysis of institutions, The purpose of the present study is to introduce new institutionalism in economic sociology as an analytical approach with a descriptive-analytical method and Based on this approach, analyze the factors affecting the role of waqf as a social economic institution in the Development Process of Islamic Iran. The results indicate that the waqf institutional environment, management of endowments trustees and Trustee organizations of waqf, intentions, motives and social norms among dedicator, are the most important factors that have affected the waqf institution's developmental role in iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Waqf Institution
  • Developmen
  • New institutionalism
  • New institutionalism in economic sociology
  • Institutional Environmen

مراجع

  1. امام جمعه زاده، سیدجواد (1379)، «نقش وقف در بهبود اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی»، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، شماره 30، ص70−77.
  2. احمدی، نزهت (1395)، «تحلیلی بر وقف‌نامه مدرسه عباسقلی خان»، مجموعه مقالات نشست تخصصی برررسی تاریخ وقف در ایران با تأکید بر موقوفۀ عباسقلی خان شاملو، ص12−25.
  3. انزابی‌نژاد، رضا و همکاران (1388)، بیست وقف‌نامه از خراسان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  4. اهلرز، اکارت (1374)، «موقوفات دینی و شهر شرق اسلامی»، ترجمه و نگارش: مصطفی مؤمنی و محمدحسن ضیاء توانا، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، شماره 10.
  5. 5.     پیترز، گای (1386)، نظریه نهادگرایی در علم سیاست، ترجمه فرشاد مؤمنی و فریبا مؤمنی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
  6. جهانیان، ناصر (1387)، «جایگاه وقف در توسعه اقتصادی»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی وقف و تمدن اسلامی، ج2، ص257−289.
  7. دهقان، مرضیه (1395)، «تأثیر نهاد وقف بر آموزش مسائل دینی در دورۀ صفویه»، مجموعه مقالات نشست تخصصی برررسی تاریخ وقف در ایران با تأکید بر موقوفۀ عباسقلی خان شاملو، ص320−333.
  8. ریاحی سامانی، نادر (1378)، وقف و سیر تحولات قانونگذاری درموقوفات، شیراز: انتشارات نوید.
  9. زارعی، آرمان (1392)، «نهادگرایی جدید جامعه‌شناسی؛ رهیافتی برای تحلیل ثبات و تغییر»، فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی، س19، ش77، ص165−193.
  10. سویدبرگ، ریچارد (1391)، منفعت‌طلبی و ساختار اجتماعی، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: لوح فکر.
  11. سیدی فرخد، سیدمهدی (1392)، نگاهی به جغرافیای تاریخی شهر مشهد، مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد.
  12. سیدی، مهدی و دیگران (1386)، مسجد و موقوفات گوهرشاد، قم: انتشارات کومه.
  13. شهابی، علی‌اکبر (1343)، تاریخچۀ وقف در اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  14. کائینی، محمدرضا (1391)، «پیشینه و کارکرد وقف در اسلام و تاریخ تمدن اسلامی»، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، شماره 79 و 80، ص67−100.
  15. کوئن، بروس (1393)، مبانی جامعه‌شناسی (با تجدید نظر اساسی و اضافات)، ترجمه و اقتباس: غلامعباس توسلی و رضا فاضل، چاپ بیست و ششم، تهران: انتشارات سمت.
  16. لمبتون، آ.ک.س (1362)، مالک و زارع در ایران، ترجمه: منوچهر امیری، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  17. متوسلی، محمود. و نجفی، محمدباقر (1388)، «ابزارهای تحلیل و تبیین مسایل اقتصادی از دیدگاه داگلاس نورث»، فصلنامۀ اقتصاد و جامعه، سال 6، شماره 19 و 20، ص81−107.
  18. مطبعه‌چی اصفهانی، سیدمصطفی (1392)، وقف کارآمد، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
  19. مکچسنی، رابرت.د (1386)، «وقف و سیاست ملی در دورۀ صفویه»، ترجمه: گیتی عمادزاده، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، شماره 57، ص102−122.
  20. ندایی، هاشم (1387)، توسعه اسلامی مؤلفه‌ها و شاخص‌های آن، تهران: دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
  21. نوایی، عبدالحسین و نزهت احمدی (1381)، «ساختار نهاد وقف در عصر صفوی»، فصلنامۀ علوم انسانی دانشگاه الزهراء، شماره 43، ص21−42.
  22. نوائیان رودسری، جواد (1390)، «تاراج موقوفات در عصر پهلوی»، ویژه‌نامۀ تحلیلی دفتر پژوهش مؤسسه فرهنگی هنری خراسان، مشهد.
  23. نوائیان رودسری، جواد (1390)، «یکصد سال قانون برای وقف»، ویژه‌نامۀ تحلیلی دفتر پژوهش مؤسسه فرهنگی هنری خراسان، مشهد.
  24. نی، ویکتور و سویدبرگ، ریچارد (1387)، «جامعه‌شناسی اقتصادی و اقتصاد نهادگرای نوین»، ترجمه: رضا مجیدزاده و آصفه توکلی، مجلۀ اقتصاد سیاسی، سال 3، شماره 7 و 8، ص75−114.
  25. نیک‌مهر، اسدالله و هادی وکیلی (1392)، «نیت و مصارف موقوفات واقفان مشهد در دوره پهلوی اول و دوم (با تکیه بر وقف‌نامه‌های اداره اوقاف خراسان رضوی و آستان قدس رضوی)»، فصلنامۀ مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، سال 45، شماره 131، ص91−109.
  26. هدایتی، علی‌اصغر (1388)، «مروری اجمالی بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی وقف: نقش وقف در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها»، فصلنامۀ وقف میراث جاویدان، شماره 67، ص76−81.
    1. Ahmed, habib, (2004), Role of zakah and awqaf in poverty Alleviation, Islamic development bank.
    2. Almanaseer, Mousa. Matarneh, Bashar. (2014), “Waqf and its Role in the Social and Economic Development of the Hashemite Kingdom of Jordan” Journal of Economics and Sustainable Development, Vol.5, No.15, pp:18-25.
    3. Budiman, Mohammad Arif. (2014), “The Significance of Waqf for Economic Development”, Online at https:// mpra. Ub. Uni- muenchen. de/81144/.
    4. Budiman, Arife. Kusuma, Moohammad. (2011), “The Economic Significance of Waqf: A Macro Perspective, The 8th International Conference on Tawhidi Methodology Applied to Islamic Microenterprise Development, Jakarta,
      7-8January.
    5. DiMaggio, paul J. and Powell, Walter W. (1983), “The Iron Cage Revisited: Institutional Isomorphism and Collective Rationality in Organizational Fields” American Socioilogical Review, Vol. 48, No. 2. PP: 147-160.
    6. Friedland, R. and Alford, R. R. (1991), “Brining society Back In: Symbols, Practices and Institutional Contradictions” In Powell , W. W. and DiMaggio, The New institutionalism in organizational Analysis. Chicago: The University of Chicago press, pp: 232-263.
    7. Haslindar, Ibrahim. Afizar, Amir and Tajul Ariffin, Masron. (2013), “Cash Waqf: An Innovative Instrument for Economic Development”, International Review of Social Sciences and Humanities, Vol. 6, No. 1, pp: 1-7.
    8. Jepperson R.L. (1991), “Institutions,InstitutionalEffectsand institutionalization” In Powell, W. W. and DiMaggio, The New institutionalism in organizational Analysis. Chicago: The University of Chicago press. pp: 143-163.
    9. Khan, Foyasal. (2012), “Waqf: An Islamic Instrument of Poverty Alleviation–Bangladesh Perspective”, Thoughts on Economics, Vol. 22, No. 03, pp:99-130. 
    10. Mahat, Amran. Jaaffar, Yassir and Mohamed Saladin, Abdul Rasool. (2015), “Potential of Micro-Waqf as an Inclusive Strategy for Development of a Nation” Procedia Economics and Finance, Vol. 31, pp: 294-302. Available online at www.sciencedirect.com
    11. Nee, Victor. (2003), “The new Institutionalism in economic and sociology” Center for the Study of Economy and Society Cornell university.
    12. Nee, Victor and Ingram, Paul. (1998), “Embeddedness and Beyond: Institutions, Exchange, and Social Structure” In Nee, Victor and Brinton, The New Institutionalism in Sociology, Russel Sage Foundatin, New York.
    13. North, Douglass. C. (1994), “Economic Performance Through Time”, The American, Economic Review, Vol. 84, No.3, PP: 359–368.
    14. Osman, Shahriza, et al. (2015), “Unlocking value of waqf property using hibah mudharabah: A case study of commercial buldings in kedah, Malaysia” International Journal of Development Research, Vol.5, pp:4294-4299.
    15. Powell, Walter W. (2007), “The New Institutionalism” The International Encyclopedia of Organization Studies, Sage Publishers: 1-11.
    16. Sadege, AbulHasan M. (2002),"Waqf, perpetual charity and poverty alleviation", International Journal of Social Economics, Vol. 29 Iss 1/2 pp: 135 – 151.
    17. Scott, W R. (2001), “Institution and Organization”, 2nd ed”, Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
    18. Suhaimi, Farhana Mohamad. Asmak. Ab Rahman and Marica, Sabitha. (2014), “The Role of share waqf in the socio- economic development of the Muslim Community The Malaysian experience”, Humanomics, Vol.30, No.3, pp: 227-254.
    19. Williamson, Oliver E. (2000), “The New Institutional Economics: Taking Stock, Looking Ahead,” Journal of Economic literature, 2000, Vol 38, No 2.
    20. Zucker, L.G. (1991), “The Role of institutionalization in Cultural Persistence” In Powell , W. W. and DiMaggio, The New institutionalism in organizational Analysis. Chicago: The University of Chicago press. PP: 83-106.
    21. Zuki, M. Shahir. (2012), “Waqf and its role in socio- economic development”, International Journal of Islamic Finance, Vol. 4, Issue 2, pp:173-178.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار