بررسی عوامل مؤثر بر تاریخ اجتماعی شیعیان در شام تا قرن هفتم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هئیت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 کارشناسی ارشد تاریخ تشیع موسسه امام رضا علیه السلام

چکیده

تشیع در سرزمین شام به‌عنوان مکتبی تأثیر‌گذار، از سده‌‌های آغازین اسلام تا کنون، با وجود سختیهایی که از سوی مخالفان خود در منطقه شام روبه‌رو بوده، هویت شیعی خود را حفظ کرده است. از آنجا که مکتب تشیع در شام به‌عنوان بخشی از میراث تاریخی شیعه است که حوادث مهمی از تاریخ را به چشم دیده، شناخت چگونگی حفظ هویت تشیع در سرزمینی که همواره با دشمنی با مکتب تشیع شهره بوده، بدون رویکرد تاریخ اجتماعی دست نیافتنی است. این مقاله درصدد بررسی عوامل و مؤلفه‌های مؤثر بر تاریخ اجتماعی شیعیان در منطقه شام است. برای دستیابی به این منظور، با رویکردی توصیفی تحلیلی و مطالعه منابع تاریخی و کهن، عوامل و مؤلفه‌‌های مؤثر بر تاریخ اجتماعی شیعیان شام تا قرن هفتم واکاوی شد. نتیجه آنکه وجود حاکمان شیعی در برهه‌هایی از تاریخ و حضور خاندانهای شیعی و مهاجرت برخی از بزرگان و عالمان شیعه و اقامت در شام را می‌توان از عوامل مؤثر و برگزاری آیینها و مراسم‌های شیعی، توجه به اماکن مقدسه و نوع موقوفات و نذورات و وجود نمادهای شیعی از مؤلفههای مؤثر در ماندگاری هویت تشیع در شامبه شمار می آیند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effective Factors Affecting the Social History of Shiites in the Levant up to the Seventh Century

نویسندگان [English]

  • Hossein Moradi Nasab 1
  • Hadi Shamas Abadi 2
1 An assistant professor at Research Institute of Hawzeh and University, the department of Islamic History (corresponding author)
2 M.A. in Shiʻite history
چکیده [English]

Although Shiite in the Levant as an influential school has faced hardships by its opponents, it has maintained their identity since the early centuries of Islam. Since the Shia in the Levant as a part of the Shiite historical heritage has witnessed important events in history, knowing how to preserve the Shi‘ite identity in the land, where its hostility to the Shia has always been famous, is unattainable without an approach to social history. This paper seeks to examine the factors and components affecting the social history of Shiites in the Levant. In order to achieve this purpose, the factors and components affecting the social history of the Shiites in Syria up to the seventh century were investigated through a descriptive-analytical approach and through the study of historical and ancient sources. The findings show that the governance of Shiite rulers in some periods of history, the presence of Shiite families, the migration of some Shiite elders and scholars, and their residence in the Levant were effective factors. Furthermore, Shiite rituals and ceremonies, their attention to holy places, the type of endowments and vows, and the existence of Shiite symbols were the effective components in maintaining the Shiite identity in the Levant.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social history
  • the factors of social history
  • the components of social history
  • the Levant
  • Shiʻism

مراجع

  1. آبر کرامبی، نیکلاس، استفن هیل، براین. اس. ترنر، فرهنگ جامعه‌شناسی، ترجمه حسن پویان، تهران: چاپخش، 1367ش.
  2. آلن بیرو، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران: کیهان، بی‌تا.
  3. ابن‌بطوطه، رحله، سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1337.
  4. ابن‌براج طرابلسی، عبدالعزیز، المهذّب، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1406ق.
  5. ابن‌تغری، النجوم الزاهره فی ملوک المصر و القاهره، وزارة الثقافه و الارشاد القومی، 1351ق.
  6. ابن‌جبیر، سفرنامه ابن‌جبیر، قاهره: دارالمعارف، 1119م.
  7. ابن‎حجر، لسان‎المیزان، تحقیق دائرة المعارف نظامیه هند، چ3، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1406ق.
  8. ابن حجر، احمد،  الدرر الکامنه فی أعیان المئة الثامنه، المحقق: مراقبة / محمد عبد المعید ضان، حیدر آباد هند، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، الطبعة: الثانیة، 1392ق/ 1972م.
  9. ابن‌خیاط، دیوان ابن‌خیاط، تحقیق خلیل مردم بک، دمشق: المجتمع العلمی العربی، 1957م.
  10. ابن‌زهره حلبی، غنیه النزوع، تحقیق شیخ ابراهیم بهادری، مؤسسه امام صادق، 1417ق.
  11. ابن‌شداد، الاعلاق الخطیره، تحقیق سامی الدهان، دمشق: معهد الفرنسی للدراسات العربیه، 1382ق.
  12. ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، نجف: مطبعة حیدریة، 1380ق.
  13. ابن‌عدیم، زبدة الحلب فی تاریخ حلب، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417ق.
  14. ــــــــــ ، الانصاف و التحری، قاهره: الدار القومیه للنشر، 1965م.
  15. ــــــــــ ، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، دارالفکر، بیروت: بی‌تا.
  16. ابن‌فرات، تاریخ ابن الفرات، بیروت: چاپ قسطنطنین زریق و نجلا عزالدین، 1939م.
  17. ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، بیروت: دارالفکر، 1407ق.
  18. ابن‌قلانسی، الذیل و المذیل علی تاریخ دمشق، تحقیق سهیل زکار، دمشق، 2007م.
  19. ابن‌منظور، لسان العرب، تحقیق علی شیری، بیروت: داراحیاء التراث العربی، چ1، 1408ق.
  20. ابوشامه مقدسی، الروضتین فی اخبار الدولتین النوریه و الصلاحیه، بیروت: مکتبه الشامله، 1998.
  21. ابوشامه مقدسی، عیون الروضتین فی اخبار الدولتین، نوریه و الصلاحیه، تصحیح احمد بیسوی، دمشق: وزارة الثقافیه، 1991م.
  22. ابو فراس حمدانی، دیوان شرح خلیل دویهی، بیروت، 1420/1999م.
  23. ادریسی، ابوعبدالله محمد، نزهه المشتاق، بیروت: عالم الکتب، 1409ق.
  24. امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق.
  25. انطاکی یحیی بن سعید، تاریخ انطاکی (معروف به صله تاریخ اوتیخا)، تحقیق عمر تدمری، طرابلس: بی‎نا، 1990م.
  26. الویری، محسن، تاریخ اجتماعی شیعیان مفاهیم و کلیات، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1398ش.
  27. تدمری، حیاه الثقافیه فی طرابلس الشام فی خلال العصور الوسطی، بیروت: دارالفلسطین، 2017ق.
  28. جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران: انتشارات سازمان، چ1، 1387ش.
  29. حلبی، کامل بن حسین مصطفی، نهر الذهب فی تاریخ الحلب، حلب: بی‎نا، 1345ق.
  30. حلی (علامه)، تبصره المعلمین فی احکام الدین، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411ق.
  31. حموی، معجم البلدان، بیروت: دارصادر، 1955م.
  32. جابر، علی داود، الحلقه الضائغه من تاریخ جبل عامل من الفتح الاسلامی حتی السیطره العثمانیه، بیروت: دارالهادی، 1426ق.
  33. جولیوس، گولد و ویلیام کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر پرهام و محمد زاهدی، تهران: مازیار، چ3، 1392.
  34. خلیفه، عبدالعزیز، کتب و المکتبات فی عصور الوسطی، ج2، قاهره: الدار المصریه، 1421ق.
  35. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1، مقاله ابن‌ابی‌جراده بخش معارف، تهران: انتشارات دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1367ش.
  36. دمشقی، محمد بن ابی‌طالب، نخبه الدهر فی عجایب البر و البحر، تهران: اساطیر، 1382ش.
  37. ذهبی، تاریخ الاسلام، بیروت: دارالکتب العربی، 1413ق.
  38. راوندی مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران: نگاه، 1371ش.
  39. رودرآوری محمد بن حسین، ذیل تاریخ تجارب الامم، مصر: تصحیح آمدروز، 1334ق.
  40. زکار، سهیل، اماره حلب، دمشق: دارالکتب العربی، [بی­تا].
  41. سامر، فصیل، دولت حمدانیان، ترجمه علیرضا ذکاوتی و قراگزلو، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چ1، 1380ش.
  42. سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسه النشر الاسلامی [بی‌تا].
  43. شبارو، عصام، سلاطین فی مشرق العربی، بیروت: دارالنهضه العربی، 1994م.
  44. طبری، تاریخ طبری، تحقیق: نخبة من العلماء الأجلاء، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ: الرابعة، 1403ق/1983م.
  45. قائدان، اصغر، تاریخ و اماکن زیارتی و سیاحتی سوریه، انتشارات مشعر، 1383ش.
  46. قاضی عبدالجبار،تثبیتدلائل النبوه، تحقیق عبدالکریم عثمان، قاهره: دارالمصطفی، [بی‎تا].
  47. قاضی نعمان، المجالس و المسایرات، تحقیق ح.الفتی، بیروت: دارالمنتظر، 1996م.
  48. قزوینی، آثار البلادو اخبار العباد، ترجمه میرزا جهانگیرخان قزوینی، تهران: امیرکبیر، چ1، 1373ش.
  49. قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواه النحاه، تحقیق ابراهیم محمد ابوالفضل، بیروت: المکتبه العصریه، 1424ق.
  50. کرد علی، محمد، خطط الشام، بیروت: مکتبه النوری، سوم، 1403ق.
  51. کلینی، الکافی، محقق و مصحح، علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.

52. کنراد، کریستوف، «تاریخ اجتماعی»، تاریخ اجتماعی: دانش، روش، گردآوری و ترجمه ابراهیم موسی‌پور بشلی و محمد ابراهیم باسط، تهران: سمت، 1394ش.

53. گولد، جولیوس و  ویلیام کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر پرهام و محمد زاهدی، تهران: مازیار، چ3، 1392ق.

54. مسبحی، محمد، اخبار مصر، حققه ایمن فواد سید، قاهره: المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیه، 1978.

55. مظفر، تاریخ شیعه، ترجمه سیدمحمدباقر حجتی، بی‎جا: نشر فرهنگ اسلامی، چ1، 1368.

56. مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه منزوی، مؤلفان و مترجمان، تهران، 1361ش.

57. مقریزی، المواعظ و الاعتبار بذکر خطط و آثار، مصحح سید، ایمن فؤاد، لندن: مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ق.

58. منتجب الدین رازی، علی بن عبید الله، فهرست اسماء علماء الشیعه و مصنفیهم، بیروت: چاپ عبدالعزیز طباطبائی، 1406ق.

59. مهاجر، موسی، جبل عامل از شهید اول تا شهید ثانی (جنبش علمی جبل عامل در دو سده) مترجم موسی دانش، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1393ش.

60. مولوی، مثنوی معنوی دفتر ششم، بخش 23، [بی‎تا]، بی‎نا، بی‎تا.

61. ناصری طاهری، عبدالله، جغرافیای اسلام، تهران: سروش، 1376ش.

62. نجاشی، رجال النجاشی، تحقیق سیدموسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1418ق.

63. نصرالله، ابراهیم، حلب و تشیع، بیروت: مؤسسه الوفا، چ1، 1403ق.

64. هاشم عثمان، تاریخ شیعه در شام، ترجمه حسن حسین‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی، 1382ش.

65. هاشم، عثمان، تاریخ شیعه در شام، ترجمه حسن مدیر شانه چی، مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی، 1382ش.

66. واثقی، حسین، شیعه فی کتاب بغیة الطلب، قم: دلیل ما، 1384ش.

67. یاوری سرتختی، محمدجواد، تاریخ اجتماعی شیعیان، (مجموعه مقالات)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1397ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار