شیوه‌های کارآمد نظارت اجتماعی در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق ع

2 دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج البلاغه دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

اهمیت نظارت اجتماعی به منظور جلو‌گیری از انحراف افراد و گروه‌ها در جامعه اسلامی است و با توجه به توصیه‌های موجود در متون دینی و تنوع طرق آن، اعم از نظارت الهی، فردی، سازمانی و همگانی روشن می‌گردد. نظارت همگانی که برخاسته از مسئولیت آحاد جامعه در قبال یکدیگر می‌باشد، در قالب دو فریضه «امر به معروف و نهی از منکر» تبلور یافته است. به‌رغم اهمیت بحث و تلاش فراوان در این زمینه، به نظر می‌رسد منحصر بودن امر و نهی به روش سنتی تأثیر لازم به خصوص در میان نسل جوان را ندارد؛ از این‌رو پژوهش حاضر به دنبال یافتن شیوه‌هایی بدیع و کارآمد، با توجه به آموزه‌های نهج‌البلاغه است.
با واکاوی در نهج‌البلاغه درمی‌یابیم افزون‌بر امر و نهی مستقیم به‌عنوان یکی از شیوه‌های نظارت اجتماعی، امامg به شکل غیرمستقیم، افراد را به خوبی‌ها دعوت و از بدی‌ها منع می‌کند. روش غیرمستقیم براساس زمان، مکان، و مخاطب، به گونه‌های مختلف ترغیب، توبیخ، دعا، نفرین، ابراز شگفتی، بیان پرسش، موعظه و... توسط امام علیg مورد استفاده قرار گرفته است.
این پژوهش به روش توصیفی−تحلیلی و بر مبنای تجزیه و تحلیل اطلاعات، شیوه‌های مختلف نظارت اجتماعی را در نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effective Methods of Social Supervision in Nahj-Al-Bilaghah

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Karimi 1
  • Mahnaz Aleali 2
1 Associate Professor, Department of Quran and Hadith, Imam Sadeq University
2 PhD student in Science and Nahjol Balaqa education, Payam-e-Noor university of Tehran.
چکیده [English]

The importance of social supervision for the prevention of individual and group deviance in the Islamic society is visible when referring to the recommendations in the religious prescriptions and the variety of its methods including the divine, individual, organizational, and communal supervision. The communal supervision arising from the responsibility in the individuals has been embodied in the form of two religious obligations of “the prevention of vice and promotion of virtue”. Despite the significance of the debate, however, it seems that the reduction of the obligations to the traditional methods has made it affectless especially among the youths. The present research seeks to suggest novel and effective methods based on Nahj-al-Bilaghah.
Having investigated the Nahjul Bilaghah, it becomes clear that other than the direct prevention and promotion methods, Imam Ali (PBUH) has also invited to the virtues and prevented from vices indirectly. In his words, the indirect methods have been adopted based on time, setting, and the audience, from persuasion to reprimand to prayer, curse, exclamation, questioning, preaching, etc.
This research uses descriptive-analytical method for the analysis of data to examine the various methods of social supervision in Nahj-al-Bilaghah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj-al-Bilaghah
  • Promotion of virtue
  • Prevention of vice
  • Indirect promotion and prevention
  • Social supervision
قرآن کریم
1. ابن‌فارس زکریا، ابوالحسین احمد (1404ق)، معجم المقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد ‌هارون، بی‌جا: مکتبه الاعلام الاسلامی.
2. ابن‌منظور الافریقی المصری، محمد ابن‌مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
3. بحرانی،کمال‌الدین میثم بن علی بن میثم (1375)، شرح نهج‌البلاغه، مترجم قربانعلی محمودی مقدم و علی‌اصغر نوایی یحیی‌زاده، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
4. براتلو، فاطمه (1389)، «راهبرد‌های نظارت همگانی در مدیریت سیاسی جامعه دین‌بنیان»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره اول، ص51−78.
5. تمیمی آمدی، عبدالواحد (بی‌تا)، غررالحکم و دررالکلم، مترجم محمدعلی انصاری قمی، چاپ هشتم، تهران: بی‌نا.
6. جاهد، حسینعلی (1376)، اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: بی‌نا.
7. جعفری، محمدتقی (1376)، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، چاپ هفتم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
8. جواهری، محمدرضا (1393)، «بررسی علل عدم پذیرش امر به معروف و نهی از منکر»، پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، سال بیستم، شماره 102، ص51−75.
9. خسروی زادنبه، مهدیه (1386)، شیوه‌های امر به معروف و نهی از منکر در سیره معصومینb، استاد راهنما علی‌ احمد ناصح، دانشگاه قم.
10. خوانساری، جمال‌الدین محمد (1366)، شرح غررالحکم و دررالکلم، مصحح میر جلال‌الدین حسینی ارموی محدث، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11. دردا، مرضیه (1385)، نگاهی به ابعاد روان شناختی امربه معروف و نهی از منکر، استاد راهنما علی قائمی امیری، دانشگاه آزاد اسلامی مرکز.
12. درویل، لئونور (1370)، روان‌شناسی در خدمت آموزش، مترجم سیاوش کریمی قوانلو، چاپ اول، تهران: انتشارات چاپخش.
13. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1386)، مفردات الفاظ القرآن،مترجم مصطفی رحیمی‌نیا، چاپ اول، تهران: نشر سبحان.
14. سلمانپور، محمدجواد (1384)، «فرهنگ‌سازی امام سجادg با زبان دعا»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 17، ص80−106.
15. سیدرضی (1378)، نهج‌البلاغه، مترجم سیدجعفر شهیدی، چاپ پانزدهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
16. شهرستانی، محمد (1344)، روان‌شناسی تربیتی برای معلم، مشهد: بی‌نا.
17. الطریحی (1367)، مجمع البحرین،محقق السیداحمد الحسینی، چاپ دوم، بی‌جا: مکتب النشر الثقافیه الاسلامیه.
18. الفراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، العین، محقق دکتر مهدی المخزونی و دکتر ابراهیم السامرایی، چاپ دوم، بی‌جا: مؤسسه دارالهجره.
19. قرائتی، محسن (1377)، امر به معروف و نهی از منکر، چاپ هشتم، قم: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
20. قرشی بنابی، سیدعلی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، تهران: چاپ ششم، دارالکتب الاسلامیه.
21. کریمی، یوسف (1377)، روان‌شناسی اجتماعی، بی‌جا: نشر ارسباران.
22. کوئن، بروس (1379)، مبانی جامعه‌شناسی، مترجم رضا فاضل و توسلی، چاپ یازدهم، بی‌جا: انتشارات سمت.
23. کوک، مایکل (1384)، امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی،مترجم احمد نامی، چاپ اول، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
24. گولد، جولیوس؛ کولب، ویلیام (1376)، فرهنگ علوم اجتماعی، مترجمان زاهدی و دیگران، تهران: نشر مازیار.
25. مردانی نوکنده، محمدحسین (1395)، «چیستی، جایگاه و کارکرد‌های امر به معروف و نهی از منکر در اسلام»، ماهنامه پژوهشی فرهنگی موج عصر، سال هفتم، شماره 24، ص31−42.
26. مشکینی، علی (1392)، مصطلحات الفقه، چاپ اول، قم: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث.
27. مصباح یزدی، محمدتقی (1382)، آذرخش دیگر از آسمان کربلا، چاپ دهم، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پرورشی امام خمینیe.
28. مصطفوی تبریزی، حسن (1374)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.

29. مکارم شیرازی، ناصر (1375)، پیام امام شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، چاپ اول، بی‌جا: دارالکتب.