هدف علم در «پارادایم اسلامی علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ حوزه علمیه قم و عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

هدف علم در پارادایم‌های اثباتی، تفسیری و انتقادی، اگرچه مشخص‌اند، اما متفاوتند. هدف علم در پارادایم اثباتی تبیین، در پارادایم تفسیری فهم و تفسیر رفتار و در پارادایم انتقادی تغییر پدیده‌ها و رهایی‌بخشی انسان‌ها است. حال پرسش این است که بر فرض پذیرش «پارادایم اسلامی علوم انسانی»، هدف علم در آن چیست؟ در این جستار از روش تحلیل متن استفاده برده‌ایم و مبنای کار این‌گونه است که ابتدا پرسش‌هایی طرح می‌شود و بعد به جستجوی پاسخ آن در قرآن و روایات مرتبط می‌پردازیم. در روش تحلیل متن ارتباط بین رجوع به متن و نتیجه‌گیری درباره هر مطلب، دو سویه و مکرر است؛ یعنی با طرح پرسش، جستجو در متن را آغاز می‌کنم و پس از مطالعه متن، ممکن است، فهم آیه‌ای فهم آیۀ دیگر را تکمیل، اصلاح و گاه عوض کند. نتیجه اینکه هدف پارادایم اسلامی علوم با توجه به آیات قرآن و روایات مرتبط، اصلاح فردی و اجتماعی با یک زبان علمی است؛ چرا که عالم طبیعت و نظام اجتماعی را می‌توان تبیین و فهم کرد تا بتوان اصلاحشان کرد تا کارشان را خوب انجام دهند. راهکار اصلاح عبارت است از تبیین درست و فهم دقیق پدیده‌های طبیعی در نظام طبیعت؛ و تبیین درست، فهم دقیق، انتقاد سازنده از وقایع اجتماعی و آگاه کردن افراد و عناصر نظام از وظایف و تکلیفشان در نظام اجتماعی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Objectives of Science in the “Islamic Paradigm of Human Sciences” Majid Kafi

نویسنده [English]

  • Majid Kafi
Graduate of Qom Seminary and faculty member of the Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

The objectives of science in positivist, interpretive, and critical paradigms are evident and at the same time, different. The purpose in positivist science is explaining phenomena, in interpretive science is understanding and interpreting behavior, and in critical science is changing phenomena and emancipating man. The question, now, is, taking “the Islamic paradigm of human sciences’ for granted, what constitutes its objective? In this article, we used text analysis to answer questions that we pose in the first place based on Qur’an and the Hadiths. In text analysis, the relation between referring to the text and making conclusions on each issue is two-sided and repetitious. That is, we set with a question and begin to search within the text. After reading the text, it might happen that understanding one verse helps to complete, reform, or change our understanding of another verse. As a result, the objective of the Islamic paradigm of science as based on related Qur’anic verses and Hadiths is examining personal and social reform in a scientific language; the nature and society could be understood in order to be reformed so as to perform better. The method of reforming is the appropriate and exact comprehension of natural phenomenon, plus the appropriate, exact comprehension and constructive criticism of social events, and notifying people and members of the system of their duties in the social orde

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic paradigm
  • reformism
  • objective of science
  • human sciences
  • scientific paradigm
قرآن مجید با ترجمۀ مکارم ‌شیرازی.
1. ایمان، محمدتقی (1391)، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. اقبال لاهوری، محمد (1346)، احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه: احمد آرام، تهران: رسالت قلم.
3. برات‌نژاد، محمدرضا، تبیین‌های اجتماعی در قرآن کریم، مشهد: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمی، گروه پژوهشی مطالعات اجتماعی دین، [بی‌تا].
4. بنتون، تد و یان کرایب (1384)، فلسفه علوم اجتماعی، بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمه: شهناز مسمی‏پرست و محمود متحد، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.
5. بلیکی، نورمن (1391)، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه، تدوین، مقدمه و تعلیقات: سیدحمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان و سیدمسعود ماجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
6. دورژه، موریس (1362)، روش‌های علوم اجتماعی، ترجمه: خسرو اسدی، تهران: امیرکبیر.
7. روبینشتاین، دیوید (1386)، مارکس و ویتگنشتاین، پراکسیس اجتماعی و تبیین اجتماعی، ترجمه: شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر نی.
8. سایر، آندرو (1385)، روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی، ترجمه: عماد افروغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
9. شرت، ایون (1387)، فلسفۀ علوم اجتماعی قاره‌ای: هرمنوتیک، تبارشناسی و نظریه انتقادی از یونان باستان تا قرن بیست و یکم، ترجمه: هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
10. مارتین، دیوید، جان ارم میلز، ویلیام اس پیکرینگ (1394)، جامعه‌شناسی و الهیات، ترجمه: علی مرشدی‌زاد، تهران: ترجمان علوم انسانی.
11. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالأنوار: الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
12. ملکیان، مصطفی (1390)، روش‌شناسی تحقیق در علوم انسانی، درس گفتار، برگزار شده در مؤسسه پنجره حکمت.
13. Newman, W. L. (1997), Social Research Methods, Qualitative and Quantitative Approaches ,London :Allyn and Bacon.