آزادی بیان در جامعه اسلامی براساس تفسیری متفاوت از امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مطالعات ایران، دانشکده مطالعات جهان، دانشگاه تهران

چکیده

با اینکه امروزه کمتر کسی است که ضرورت به کار گرفتن اصل «آزادی بیان» را جهت حفظ سلامت نظام سیاسی انکار کند، اما در عمل، هنوز در جمهوری اسلامی، اجماع فراگیری نسبت به لزوم صیانت از آزادی بیان شکل نگرفته است. شاید مهم‎ترین علت این کاستی، این باشد که در تاریخ معاصر ایران، اندیشمندانی که ترویج‌کنندۀ آزادی بیان بوده‎اند از استدلالات وارداتی استفاده کرده‎اند. حال آنکه می‌توان آزادی بیان را در پارادایم جامعه اسلامی براساس تأکید قرآن کریم و احادیث اهل‌بیتb بر فریضۀ امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر بنا نهاد. این فریضه که در قانون اساسی وظیفۀ همگانی دانسته شده، یک جنبۀ مهم سیاسی دارد که مستلزم تضمین آزادی بیان برای شهروندان است. پایه‌گذاری آزادی بیان بر این فریضه، گسترش آزادی بیان و کاهش محدودیت‌های آن را به دنبال خواهد داشت و باعث می‌شود که موانع موجود در برابر انتقادات سیاسی برطرف و صدای نخبگان خارج از حکومت شنیده و از اندیشه‌ها و نظرات آنان بهره‌برداری شود. در برابر آن، دفاع از آزادی بیان با استفاده از استدلالات وارداتی که در تمدن غرب شکل گرفته، از جمله فردگرایی و نسبی‌گرایی لیبرال، در عمل کارایی نداشته و مرزهای آزادی بیان را به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی عقب رانده است. این مقاله با استناد به تحلیل‌های قرآنی و حدیثی تلاش می‌کند تا جایگاه مستحکم‌تر و گسترده‌ای برای آزادی بیان در نظام سیاسی اسلام ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Freedom of Speech in Islam: a different reading from enjoining good and forbidding evil

نویسنده [English]

  • Mohammad Samiei
Iranian Studies Dep., Faculty of World Studies, University of Tehran
چکیده [English]

Although nowadays the necessity of freedom of speech for safeguarding the health of a political system is not normally denied, still, there is no overwhelming consensus over the necessity of safeguarding the freedom of speech in the Islamic Republic of Iran. Perhaps the most important reason behind this shortcoming is that those thinkers who have been promoting freedom of speech used imported arguments. Whereas it is quite possible to base our argument for freedom of speech on the Islamic obligation of enjoining good and forbidding evil. This obligation which is known as a public responsibility in the Constitution has a very important political dimension that entails safeguarding freedom of speech for citizens. Basing freedom of speech on this obligation would guarantee an expansion of freedom of speech and reduction of its limits and would remove the obstacles in the way of political criticism, and would allow the elites outside the government to promote their thoughts and opinions which will be useful for society. In addition, it can be shown that this obligation outlaws any censorship of political writings. However, basing freedom of speech on the arguments that originated and formed in the Western civilization such as individualism has not been successful.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Freedom of speech
  • Enjoining good
  • Forbidding evil
  • Censorship
  • Political responsibility

مراجع

1. ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی (1363)‏، تحف العقول، قم: جامعۀ مدرسین.
2. بادکوبه هزاوه، احمد (تابستان 1381)، «بنیادهای سامان حسبه از آغاز تا پایان دورۀ اموی»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 71، ص307−319.
3. برلین، آیزیا (1380)، چهار مقاله دربارۀ آزادی، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
4. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم: دار الکتاب الإسلامی‏.
5. تیموری، ابراهیم (1332)، عصر بی‌خبری: تاریخ امتیازات در ایران، تهران: اقبال.
6. جعفری، محمدتقی و دیگران (1387)، یادنامه کنگره هزاره نهج البلاغه، قم: تبیان.
7. جوان آراسته، حسین (پاییز 1392)، «نظارت همگانی و متقابل در نظام اسلامی (تحلیل اصل هشتم قانون اساسی)»، فصلنامۀ علمی−پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، س10، ش34، ص129−144.
8. حر عاملی، محمد بن حسن‏ (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسة آل‌البیتb.
9. خمینی، سیدروح‌الله (1358)، صحیفۀ امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیh: http://www.imam-khomeini.ir/fa
10. خواجه‌سروی، غلامرضا (تابستان 1392)، «آزدای در گفتمان فقاهتی انقلاب اسلامی ایران»، جستارهای سیاسی معاصر، س4، ش2، ص27−55.
11. رضایی‌راد، عبدالحسین (زمستان 1389)، «دولتی شدن امربه‌معروف؛ پیامدها و راهکارها»، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، س6، ش 1، ص109−134.
12. رفیع‌پور، فرامرز (1395)، تضاد غرب و شرق: ایران و کشورهای غربی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
13. سمیعی، محمد (پاییز 1395)، «فقیهان در مسند سیاست: مقایسۀ نگرش حقوقی با نگرش سیاسی در حکومت اسلامی»، فصلنامه سیاست، دورۀ 46، ش3، ص653−671.
14. شایگان، داریوش (1388)، افسون‌زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیار، تهران: فرزان روز.
15. طباطبایی، سیدجواد (1389)، تأملی دربارۀ ایران: دیباچه‎ای بر نظریۀ انحطاط ایران، تهران: مؤسسه نگاه معاصر.
16. طباطبایی، سیدجواد (1390)، جدال قدیم و جدید: از نوزایش تا انقلاب فرانسه، تاریخ اندیشۀ سیاسی جدید در اروپا، تهران: ثالث.
17. لک‌زایی، شریف (پاییز 1390)، «مسئلۀ آزادی در فلسفۀ سیاسی آیت‌الله جوادی آملی»، فصلنامه اسرا، ش9، ص47−70.
18. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی‏ (1403 ق)، بحارالأنوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
19. معین‌آبادی، حسین (پاییز و زمستان 1391)، «حکومت اسلامی و آزادی سیاسی در اسلام از منظر علامه محمدتقی جعفری»، پژوهش‌های اسلامی، س 5، ش 8، ص157−181.
20. میل، جان استوارت (1385)، رساله دربارۀ آزادی، ترجمۀ جواد شیخ‌الاسلامی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
21. نائینی، محمدحسین (1382)، تنبیه الأمه و تنزیه المله، تصحیح و تحقیق سیدجواد ورعی، قم: بوستان کتاب.
22. Krayem, Ghena (2014), “Balancing Freedom of Speech and the Rights of Muslim Minority Groups in the Australian Context' in Erich Kolig (editor)”, Freedom of speech and Islam, England and US: Ashgate, pp 45-62.
23. Kuhn, Thomas (1962), The Structure of Scientific Revolutions, Chicago: University of Chicago Press.
24. Partow, Negar (2014), “Being an Unbeliever and the Power of Fatwa in Iran' in Erich Kolig (editor), Freedom of speech and Islam, England and US: Ashgate, pp. 143-162.
25. Pew Forum on Religion and Public Life (2013), ‘The World’s Muslims: Religion, Politics and Society”, Washington; http://www.pewforum.org [accessed 11/09/2018]
26. Saeed, Abdullah and Hassan Saeed (2004), Freedom of Religion, Apostasy and Islam, Aldershot: Ashgate.
27. Sorman, Guy (1997), Le Monde est ma tribu, Paris: Fayard,.
28. Surowiecki, James (2005), The Wisdom of Crowds, New York: Anchor Books.
29. Van der Krogt, Christopher (2014), “Why Is Freedom of Speech a Problem for So Many Muslims?” in Erich Kolig (editor), Freedom of speech and Islam, England and US: Ashgate, pp 21-43.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار