سیاست فرهنگی و سبک زندگی در گام اول انقلاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

هدف مقاله، ارائه چهارچوب اولیه‌ای است که واجد قابلیت لازم برای توضیح چگونگی شکل‌گیری سبک زندگی جامعه ایرانی در گام اول انقلاب باشد. بنابراین، چگونگی مسئله‌آمیز شدن سبک زندگی، چهاردهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پرسش اصلی مقاله است. به‌منظور محدود کردن دامنه موضوعی مقاله ‌کوشیده‌ایم تا بافت اجتماعی−اقتصادی و سازوکار فرهنگی−سیاسی امکان طرح مفهوم سبک زندگی در بیانات آیت‌الله خامنه‌ای را بررسی کنیم. چراکه فارغ از جایگاه ولی‌فقیه در نظامات قانونی و شرعی جامعه ایران، به‌نظر می‌رسد نخستین شخصیتی که اصطلاح سبک زندگی را درباره جامعه ایران به‌کار برده و از طریق آسیب‌شناسی وضع موجود و طرح سبک زندگی اسلامی−ایرانی، این مقوله را به مسئله‌ای عمومی مبدل ساخت، معظم‌له بوده است. برای تحقق این مهم، تحلیل ثانویه داده‌های موجود پیرامون دیدگاه‌های مقام معظم رهبری در دستور کار قرار گرفته است.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مسئله‌آمیزی سبک زندگی در ایران پس از انقلاب را می‌توان به دو جریان اجرای مستمر برنامه‌های توسعه و نیز دوقطبی‌سازی فرهنگی با اغراض سیاسی نسبت داد. ضمن این‌که به‌موازات این دو جریان شاهد شکوفایی برخی برکات و ظرفیت‌های غیرقابل پیش‌بینی انقلاب اسلامی در حوزه‌های دینی و معنوی هستیم. ظرفیت‌هایی که کمابیش با حمایت‌های مادی و معنوی حکومت مواجه شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Cultural Policy and Lifestyle in the First Phase of the Islamic Revolution

نویسنده [English]

  • Esmaeil Nodeh Farahani
Faculty of Social Sciences, University of Tehran
چکیده [English]

The purpose of this essay is to provide a Primary framework that has the necessary capability to explain how the lifestyle of Iranian society was formed in the first phase of the revolution. Therefore, how the lifestyle became problematic forty years after the victory of the Islamic Revolution is the main question of the essay. In order to limit the subject range of the essay, we have tried to examine the socio-economic context and cultural-political mechanism of the possibility of proposing the concept of lifestyle in Ayatollah Khamenei's statements. Because regardless of the position of the supreme leader in the legal and religious systems of Iranian society, he seems to be the first person to use the term lifestyle about Iranian society and to turn this issue into a general issue through pathology of the current situation and exposition of Islamic-Iranian lifestyle. To achieve this, a secondary analysis of the available data concerning the views of the Supreme Leader is on the agenda.
The research findings show that problematic lifestyle in Iran after the revolution can be attributed to two currents of continuous implementation of development programs and also cultural polarization with political motives. In addition, in parallel with these two currents, we are witnessing the flourishing of some unpredictable blessings and capacities of the Islamic Revolution in the religious and spiritual fields. These are the capacities that have somewhat met with the material and spiritual support of the government.

کلیدواژه‌ها [English]

  • LifeStyle
  • Islamic-Iranian LifeStyle
  • Theory of the Great Revolution
  • The first phase of the Islamic revolution
  • Ayatollah Khamenei
1. آقایی‌نوروزلو، یعقوب و معصومه آقایی‌نوروزلو (1392)، «سبک زندگی اسلامی در افق تبیین شده مقام معظم رهبری»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دوره2، ص725−742.
2. آوی‍ن‍ی، سیدم‍رت‍ض‍ی (1376)‌، ت‍وس‍ع‍ه‌ و م‍ب‍ان‍ی‌ ت‍م‍دن‌ غ‍رب‌، ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر س‍اق‍ی‌‌.
3. اباذری، یوسف (1395)، پیوند فاشیسم و لیبرالیسم، «سخنرانی در «همایش عقلانیت و اعتدال در جهان معاصر» به مناسبت روز جهانی فلسفه»، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و ‌فلسفه ایران.
4. احمدی، یعقوب؛ رسول ربانی و آزاد نمکی (1391)، «شاخص‌های توسعۀ انسانی و فرهنگ سیاسی دموکراتیک (تحلیل ثانویۀ داده‌های پیمایش ارزش‌های جهانی برای استان‌های ایران)»، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دورۀ 6، ش1، ص3−32.
5. ارحامی، آسیه؛ زهرا قدیانی، عاطفه جلالی‌موسوی و نرگس صادقی‌پور (1393)، بررسی تطور بودجه فرهنگی کشور از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 1393، شماره مسلسل: 14032، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات فرهنگی).
6. اشرفی، عباس (به اهتمام)؛ نعمت‌الله ایران‌زاده، معصومه استاجی و محمدمهدی حاج‌ملک (1397)، چکیده مقالات دومین همایش علمی بین‌المللی اربعین، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
7. اعلامیه جهانی تنوع فرهنگی یونسکو (1390)، ترجمه مهرناز پیروزنیک، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
8. امینی، نوروز و کوثر حلال‌خور (1394)، «مؤلفه‌های سبک زندگی دینی از دیدگاه مقام معظم رهبری»، مهندسی فرهنگی، س9، ش84.
9. اورول‌، ج‍ورج‌ (1398 [۱۹۴۹م] )، 1984، این کتاب در سال‌های مختلف توسط ناشران و مترجمان متفاوت منتشر شده است.
10. ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی (1390)، «ارزیابی پاردایمی برنامه‌های توسعه اقتصادی اجتماعی جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه اطلاعات سیاسیاقتصادی. ش286، ص284−299.
11. اینگلهارت، رونالد و کریس ولزل (1388)، نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، ترجمه یعقوب احمدی، تهران: کویر.
12. اینگلهارت، رونالد، ولزل، کریس و هانس−دیتر کلینگ‌مان (1382)، توسعه انسانی: نظریه‌ای درباره تغییر اجتماعی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
13. ایوبی، حجت‌الله (1388)،سیاست‌گذاری فرهنگی در فرانسه: دولت و هنر، با مقدمه ژان کلود کریر، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
14. باقری، سیامک (۱۳۹۰)، تلازم منافع آمریکا با نظام‌های دیکتاتوری، شناسه خبر: ۲۲۹۰۶۶، سایت خبری ‌تحلیلی بصیرت (به آدرس: https://basirat.ir/).
15. بدرا، محمدشتا و نعمت‌الله زمانی‌علی‌آبادی (بهار 1394)، «طراحى و تبیین سنجه‌های الگوی اسلامى−ایرانى پیشرفت با رویکرد تحلیل دو سطحى اندماجى (مبتنى بر آرای آیت‌الله خامنه‌ای)»، فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، س2، ش4، ص2−37.
16. بنائیان، سفیدمحمد؛ محمدحسین یارمحمدیان، نرگس کشتی‌آرای و سیدمهدی آقاپور (1394)، «واکاوی مفهومی سبک زندگی اسلامی−ایرانی از دیدگاه مقام معظم رهبری در آینه آیات و روایات»، مجله مدیریت فرهنگی، دوره 9، ش30. ص59−90.
17. بهمن، شعیب (پاییز و زمستان 1397)، «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای»، فصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، س8، ش2، ص3−9.
18. پایگاه اطلاع ‌رسانی شورای ‌عالی انقلاب فرهنگی به آدرس: https://sccr.ir
19. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای. به آدرس: /http://khamenei.ir.
20. پایگاه مجلات تخصصی نور به آدرس: https://www.noormags.ir/.
21. پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی به آدرس: https://www.sid.ir/fa/journal/.
22. پرتال جامع علوم انسانی به آدرس: http://ensani.ir/fa.
23. پناهی، بهرام (1383)،«کوشش برای انسجام نظریه نوسازی»، کتاب ماه علوم اجتماعی، س8، ش۴، (پیاپی ۸۸)، ص45−47.
24. تارنمای مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به آدرس: https://rc.majlis.ir/fa.
25. توکلی، فائزه (1390)، «نقش رسانه‌ها در دموکراسی فرهنگی جهان معاصر»، مطالعات میان‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ، س1، ش1، ص85−98.
26. ت‍وک‍وی‍ل‌، آل‍ک‍س‍ی‌ دو (۱۳۸۳)، ‫ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ دم‍وک‍راس‍ی‌ در آم‍ری‍ک‍ا، ت‍رج‍مه‌ رح‍م‍ت‌‌ال‍ل‍ه‌ م‍ق‍دم‌‌م‍راغ‍ه‌ای‌،‏ چ2، ت‍ه‍ران‌: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌‏‫.
27. حسنی، محمدحسین؛ محمدسعید ذکایی، ابوتراب طالبی و علی انتظاری (1396)، «مفهوم‌سازی سبک زندگی فرهنگی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی جامعه پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س8، ش1، ص23−44.
28. حسین‌پور، داود (1392)، «بررسی فلسفی مؤلفه‌های اصلی انقلاب اسلامی به مثابه ظرفیت‌هایی برای تحول در نظام آموزش و پرورش»، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، س3، ش2، ص173−194.
29. حصیرچی، امیر و عباس نیاوند (1390)، «تحلیل الگوی پیشرفت ایرانی−اسلامی از منظر مقام معظم رهبری (رویکرد برنامه‌ریزی راهبردی در دهه چهارم انقلاب)»، فصلنامۀ مطالعات بسیج، س14، ش50. ص51−82.
30. خادمی، محمد (به اهتمام)؛ سعید اصفهانیان (1395)، والله متم نوره، کاوشی در ابعاد الهی، تمدنی و مهدوی حرکت عظیم اربعین حسینی (اجلاسیه و نشست‌های تخصصی)، قم: جمکران.
31. دراکولیچ، اسلاونکا (1398)، کمونیسم رفت ما ماندیم و حتی خندیدیم، ترجمه رویا رضوانی، چ9، تهران: گمان.
32. ذک‍ائ‍ی‌، م‍ح‍م‍دس‍ع‍ی‍د (‏۱۳۹۳)، فراغت، مصرف و جامعه؛ گفتارهایی انتقادی، چ2، ویراست ۲، تهران: تیسا... .
33. رحمانی، جبار (1398)، یادداشت نگاهی به کتاب «ساکن خیابان ایران»؛ نقدی همدلانه با حیات دینی، کد خبری: ۳۸۲۷۴۵۷، خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به آدرس: https://iqna.ir/.
34. رف‍ی‍ع‌پ‍ور، ف‍رام‍رز (1377)، ت‍وس‍ع‍ه‌ و ت‍ض‍اد: ک‍وش‍ش‍ی‌ در ج‍ه‍ت‌ ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ی‌ و م‍س‍ائ‍ل‌ اج‍ت‍م‍اعی ای‍ران‌، ت‍ه‍ران‌: ش‍رک‍ت‌ س‍ه‍ام‍ی‌ ان‍ت‍شار.
35. زیباکلام، صادق (مورخ 28/11/1391)، «دفاع از «اسد» تا کجا؟»، روزنامه قانون، س1، ش87، ص1.
36. سپهرنیا، رزیتا (1390)، «بررسی نقش جهانی شدن در شکل‌گیری خاص‌گرایی‌های فرهنگی»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دوره 2، ش5، ص121−144.
37. ش‍ف‍ی‍ع‍ی‌ س‍روس‍ت‍ان‍ی‌، اب‍راه‍ی‍م (۱۳۸۴)، ان‍ت‍ظار، ب‍ایده‍ا و ن‍ب‍ای‍ده‍ا، چ3، ت‍ه‍ران‌: م‍وع‍ود.
38. صفایی‏فرد، محسن (1391)، «بازنمایی مفهوم سبک زندگی در فرهنگ‏نامه جبهه انقلاب‌اسلامی، (پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد)، قم: دانشگاه باقرالعلومj.
39. طالبان، محمدرضا و مهدی رفیعیبهابادی (1390)، «ارزیابی تجربی نظریه اینگلهارت در ایران: ارتباط توسعه با دین‌داری»، فصلنامه علوم اجتماعی (علامه طباطبایی)، ش55.
40. عالمی‌نیسی، مسعود (1397)، «مطالعه تطبیقی−تاریخی تأثیر افزایش جمعیت بر وضعیت اقتصادی کشورها»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، ش28، س7، ص161−184.
41. علی‌محمدی، قاسم و اکبر زارع‌شاه‌آبادی (1396)، «مطالعه تطبیقی اشتغال زنان و مردان در استان‌های کشور با تأکید بر سرشماری‌های 1385 و 1390»، فصلنامه راهبرد توسعه، ش49، ص104−132.
42. غیاثوند، احمد (1395)، «رفتارها و باورهای ایرانیان: تحلیلی جامعه‌شناختی از مناسبات دین در بستر دولت»، فصلنامه علوم اجتماعی، س25، ش73، ص211−251.
43. فرانکفورد، چاوا و دیوید نچمیاس (1381)، روش‌های پژوهش در علوم اجتماعی، ترجمۀ فاضل لاریجانی و رضا فاضل، با مقدمه باقر ساروخانی، تهران: انتشارات سروش.
44. فرجی، مهدی و عباس کاظمی (1388)، «بررسی وضعیت دین‌داری در ایران (با تأکید بر داده‌های پیمایش‌های سه دهه گذشته)»، تحقیقات فرهنگی ایران، دوره 2، ش2، ص79−95.
45. فکوهی، ناصر (1390)، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، چ7، تهران: نشر نی.
46. فیاض، ابراهیم (۱۳۸۹)، مهندسی فرهنگ عمومی (ج1، رهیافت‌های نظری)، تهران: زمان نو‏‫.
47. فیلم سینمایی «نهنگ عنبر1»، ساخته سامان مقدم، 1394.
48. کاظمی، عباس (۱۳۹۵)، امر روزمره در جامعه پساانقلابی، تهران: فرهنگ جاوید‏.
49. کچویان، حسین (1391)، انقلاب اسلامی ایران و انفتاح تاریخ؛ بیداری اسلامی در بهار عربی، تهران: سوره مهر.
50. کشتکار، مهران و ناصر رحمدل (1396)، «شناخت رهیافت‌های حضرت امام خامنه‌ای مدظله‌العالی در خصوص الگوی پیشرفت»، فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، س1، ش1، ص140−166.
51. کلهر، سینا و ریحانه رحمانی‌پور (1397)، عوامل مؤثر بر اجرایی شدن سیاست‌های حجاب و راهکارهای پیش رو، شماره مسلسل: 15958، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات فرهنگی).
52. کلهر، سینا و سمیه خزایی (1397)، ازدواج دختران در سنین پایین 1، وضعیت موجود و ابعاد مسئله، شماره مسلسل: 15991، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات فرهنگی).
53. کهون، لارنس (1396)،متن‌هایی برگزیده از مدرنیسم تا پست مدرنیسم، ترجمه و ویراسته عبدالکریم رشیدیان، چ12، ویراست ۲، تهران: نشر نی.
54. مظاهری، حسام‌محسن (1398)، «در خدمت و خیانت مناسک (بحثی درباره مناسک شیعی و پدیده فربهی مناسکی) »، تارنمای جامعه‌شناسی تشیع، به آدرس: http://www.socio− shia.com/.
55. مظاهری، محسن‌حسام (۱۳۹۸)، ساکن خیابان ایران؛ مسائل و چالش‌های دین‌داری در جمهوری اسلامی، اصفهان: آرما.
56. معینی‌پور، مسعود (1394)، مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین، تهران: سوره مهر.
57. نوده‌فراهانی، اسماعیل (1391)، «عوامل و زمینه‌های فرهنگی−اجتماعی شکل‌گیری پدیده کاروان‌های راهیان نور»، (پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد)، تهران: دانشگاه علامه طباطبائیe.
58. نوده‌فراهانی، اسماعیل (1398)، دلالت‌های حکمرانی و سیاست‌گذاری بیانیه گام دوم انقلاب، شماره مسلسل: 16590، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ).
59. یارمحمّد‌توسکی، مریم و سعید نریمانی (1393)، «شناسایی و بررسی مهم‌ترین عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر در شکل‌گیری و گسترش گرایش بانوان شهرنشین ایرانی به استفاده از پوشش‌های نامناسب (تحلیل ثانویۀ مقالات فارسی منتشر شده در یک دهۀ اخیر)»، مجله مهندسی فرهنگی، ش81، ‏ص145−160.
Larsen, Janet (3 August 2003), "Iran: A Model for Family Planning? (Could Iran serve as an example of how best to curtail world overpopulation?)". theglobalist.com. Retrieved 13 November 2019.