تحلیل انتقادی چارچوب اخلاقی سرمایه اجتماعی؛ دلالت‎هایی برای مطالعات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه قم

2 گروه اقتصاد اسلامی دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه قم

3 گروه اقتصاد اسلامی دانشگاه قم

چکیده

امروزه چارچوب اخلاقی به‎عنوان یکی از مختصات اساسی برای درک مفاهیم، در علوم اجتماعی نقش ویژه‎ای یافته است؛ اگر فلسفه اخلاق را معیار روایی یا ناروایی یک فعل بدانیم در این صورت دانش فلسفه اخلاق، متولی بررسی نظریات اخلاقی خواهد بود. پژوهش حاضر که با شیوه‎ای تحلیلی و در بستر تقسیم‎بندی رایج از فلسفه اخلاق تدوین شده است به تحلیل مفهوم سرمایه اجتماعی می‎پردازد. در این پژوهش ضمن تقسیم‎بندی مطالعات دینی حوزه سرمایه اجتماعی، با استخراج چارچوب اخلاقی سرمایه اجتماعی، انتقادات وارد بر مفهوم سرمایه اجتماعی که به واسطه چارچوب «فایده‎گرایی» آن پدیدار شده است، مورد بررسی قرار گرفته است. براساس یافته‎های این پژوهش، به علت درک ناقص از فلسفه دینداری و عدم توجه به خاستگاه اخلاقی سرمایه اجتماعی، دین به‎ موضوعی برای مطالعات سرمایه اجتماعی تنزل داده شده است. هرچند مقاله درصدد تحلیل سرمایه اجتماعی از مبنای فلسفۀ اخلاق اسلام نیست، اما دلالت‎های آن برای مطالعات دینی به واسطه توجه به مختصات مفاهیم وارداتی در علوم انسانی، راهگشا خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Critical Analysis of the Moral Framework of Social Capital: "Implications for Islamic Studies'

نویسندگان [English]

  • Saeed Farahanifard 1
  • Hamid reza Maghsoodi 2
  • Aliakbar Ebrahimnejad, 3
1 Faculty of Economics and Administrative Sciences of Qom
2 Faculty of Economics and Administrative Sciences of Qom
3 Department of Islamic Economics, University of Qom
چکیده [English]

The moral framework, as one of the basic coordinates for understanding concepts, has found a special role in the social sciences. If we consider the moral philosophy as a criterion for the validity or inadmissibility of an action, then the knowledge of ethical philosophy will be in charge of examining the theories of normative ethics. One of the concepts whose normative framework should be examined based on the knowledge of the philosophy of ethics is social capital. Although examples of social capital in the religion of Islam are also considered, but neglect of the normative framework of this concept in religious studies has led to the introduction of religion and religiosity in some studies only as a micro component to strengthen social capital.
The present study, conducted in an analytical manner and in the context of moral philosophy, presents a division of religious studies in the field of social capital. The study extracts the normative framework of social capital and shows the criticisms of the concept of social capital witch emerged through the framework of "Utilitarianism". According to the findings of this study, the components that are presented as social capital in Islam, while having a collective consequence, have some characteristics that justify them in the form of "deontological ethics" and this is something that is far from the eyes of researchers in this field. While this study is not going to analyze the social capital on the basis of the Islamic moral philosophy, its denotations will be informative for religious studies due to its consideration of the features of concepts introduced into the humanities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social capital
  • Normative ethics
  • Religious studies
  • philosophy of ethics
  • Utilitarianism

مراجع

1. افسری، علی (بهار و تابستان 1392)، «سرمایه اجتماعی در اسلام»، پژوهش‎های میان‌رشته‎ای قرآن کریم، 3 (1).
2. افشانی، سید علیرضا؛ عباس عسگری ندوشن؛ محمد حیدری و محمد نوریان نجف آبادی (1391)، «رابطه دینداری با سرمایه اجتماعی در شهر نجف‌آباد»، رفاه اجتماعی، ۱۲ (۴۴)، ص259−۲۸۴.
3. بیدختی، علی‌اکبر و نوید شریفی (1392)، «دینداری و سرمایه اجتماعی حامی امنیت اجتماعی»، فصلنامهمطالعاتامنیتاجتماعی، ش۳۳.
4. پیران، پرویز (1392)، مبانی مفهومی و نظری سرمایه اجتماعی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
5. توتونچیان، ایرج (تابستان و پاییز 1382)، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش11 و 12، ص80−85.
6. جلایی اسفندآبادی، عبدالمجید و حکیمه آرامش (1396)، «بررسی رابطه بین آزادی اقتصادی و نابرابری درآمد: مطالعه موردی کشورهای عضو و غیرعضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه»، مدلسازی اقتصادسنجی، 3 (1)، ص55−84.
7. حمیدی‌زاده، علی؛ هادی ظفری و سلمان بابایی گواری (1398)، «سرمایهٔ اجتماعی از منظر قرآن؛ مؤلفه‎ها، عوامل، راهبردها»، مجله علمی مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 6، ش2، ص149−168.
8. راسخ، کرامت‌اله و احسان شعبانپور حقیقی (پاییز 1391)، «بررسی رابطه بین میزان سرمایه اجتماعی و دینداری»، پژوهش‌های جامعه‌شناختی، س6، ش3، ص39−56.
9. ربانی خوراسگانی، علی؛ غلامرضا صدیق اورعی و مهدی خنده رو (پاییز و زمستان 1388)، «بررسی سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در سطح محله»، علوم اجتماعی فردوسی مشهد، ش2 (پیاپی 14).
10. زاهدی‎وفا، محمدهادی؛ محمدمهدی عسکری، محمد نعمتی و مهدی موحدی بکنظر (1395)، «نقد ابتنای اقتصاد اسلامی بر مطلوبیت‎گرایی دوساحته؛ درآمدی بر تکلیف‌گرایی دینی، مطالعات اقتصاد اسلامی، ۹ (۱)، ص۵۹−۸۴.
11. سلیمانی، مجید؛ علی باقی نصرآبادی و رضا فاضل (1394)، «دینداری و تأثیر آن در سرمایه اجتماعی خانواده (مورد مطالعه: خانواده‎های ساکن شهر قم)»، مجله علمی مدیریت سرمایه اجتماعی.
12. عباسی شوازی، محمدتقی و فرشاد کرمی (1394)، «دین و سرمایه اجتماعی: مطالعه رابطه مشارکت در اجتماعات دینی و سرمایه اجتماعی»، فصلنامهمطالعاتتوسعهاجتماعی−فرهنگی، دوره چهارم، ش1، ص1−121.
13. عباسی شوازی، محمدتقی و فرشاد کرمی (۱۳۹۴)، «دین و سرمایه اجتماعی: مطالعه رابطه مشارکت در اجتماعات دینی و سرمایه اجتماعی»، مطالعات توسعه اجتماعی−فرهنگی، ۴ (۱)، ص۹۷−۱۲۱.
14. عربی، سید هادی؛ محمدجواد رضایی و مهدی موحدی بکنظر (بهار و تابستان 1392)، «نظریه «اخلاق هنجاری» و دلالت های آن در سیاست‌گذاری اقتصادی؛ درس‌هایی برای اقتصاد اسلامی»، معرفت اقتصاد اسلامی، س4، شماره 2 (پیاپی 8).
15. علینی، محمد و غلامرضا غفاری (1394)، «تحلیل فضای مفهومی سازه سرمایه اجتماعی در کلام امام علیj»، اسلام و مطالعات اجتماعی، ش4، (پیاپی 8)، ص92−120.
16. فاضلی کبریا، حامد (1391)، سرمایه اجتماعی در نهج‌البلاغه؛ رویکرد مدیریتی، تهران: دانشگاه امام صادقj.
17. قاسمی، وحید و زهرا امیری اسفرجانی (1390)، «تبیین جامعه‌شناختی تأثیر دینداری بر سرمایه اجتماعی درون‎گروهی، مطالعه مورد شهر اصفهان»، فصلنامهجامعه‎شناسی کاربردی سال بیست‌ودوم، پیاپی 42، ش2.
18. قاسمی، وحید و زهرا امیری اسفرجانی (1390)، «تبیین جامعه‎شناختی تأثیر دینداری بر سرمایه اجتماعی درون‎گروهی (مطالعه موردی شهر اصفهان)»، جامعه‎شناسی کاربردی،۲۲ (۲)، ص۲۱−۴۶.
19. قلیچ، وهاب (1389)، دولت اسلامی و نظام توزیع درآمد، تهران: دانشگاه امام صادقg.
20. نعمت‌الهی، زهرا؛ امیرحمزه فرج‌الهی، محمدحسین میرجلیلی و حسین مؤمنی‌فرد (1392)، «بررسی عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی )اعتماد، انسجام و مشارکت اجتماعی) دانشجویان دانشگاه افسری امام علیj»، فصلنامهمدیریتنظامی، سال سیزدهم، ش50.
21. نیازی، محسن؛ محسن شاطریان و محمدامین پاک‌زمان قمی (1395)، «فراتحلیل مطالعات دینداری و سرمایه اجتماعی در ایران»، دوفصلنامه علمی پژوهشی دین و سیاست فرهنگی، 3 (1)، ص81−110.
22. نیلی، مسعود و علی فرح‌بخش(1377)، «ارتباط رشد اقتصادی و توزیع درآمد»، فصلنامه برنامه‌ریزی و بودجه، 3 (10-11)، ص121-154.
23. هاسمن، دانیل و مایک مک فرسون (۱۳۹۸)، تحلیل اقتصادی فلسفه اخلاق و سیاست عمومی، مترجم: سیدهادی عربی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
24. الویری، محسن (تابستان و پاییز 1382)، «سند چشم‌انداز توسعه و سرمایه اجتماعی (سرمقاله)»، ش11−12، ص2−7.
25. Aldridge, S, Halpern, D, & Fitzpatrick, S. (2002), Social Capital: A Discussion Paper: Performance and Innovation Unit.
26. Bourdieu, P, & Passeron, J. (1977), Reproduction in Education: Society and Culture. London: Sage.
27. Bourdieu, P. (1986), The forms of capital: Handbook of Theory and Research for Sociology of Education. Westport, CT: Green Wood Press.
28. Coleman, J. (1994), Foundations of Social Theory. cambrige: Belknap press.
29. Fukuyama, Francis. (2001), Social capital, civil society and development. Journal of Third World Quarterly، Volume 22, 2001 -eIssue 1.
30. Greely, A. (2016), Coleman Revisited. American Behavioral Scientist, 40(5), 5875ican Jorgensen.
31. Keele Luke (2004), Macro Measures And Mechanics of Social Capital, Department of Politics and International Relations, Nueld College and Oxford University
32. Kuznets, S. (1955), Economic growth and income inequality, The American economic review 28-1 (1) 45.
33. Laitinen, Arto. (2015), MacIntyre and Taylor: Traditions, Rationality, and Modernity. The Routledge Companion to Hermeneutics. Edited by Jeff Malpas، Hans-Helmuth Gander. London and New York: Routledge. pp 204-215, 2015.
34. Montgomery John D(2000), social capital as a policy resource, Kluwer Academic Publisher, Volume 33, Nos. 3&4.
35. Warde, A, & Tampubolon, G. (2008), Social Capital, Networks and Leisure Consumption. The Sociological Review, 50(2), 1552Soci.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار