بررسی نقش نمادها در تقویت و ماندگاری جریان اسلام‌گرا در ایران دوره پهلوی؛ تحلیل جامعه‌شناختی‌

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین المللی کیش

2 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

جریان اسلام‌گرا ازجمله جریان‌های اجتماعی−سیاسی دوره پهلوی بود که به‌عنوان جریان اپوزسیون در برابرجریان سلطنت‌طلب مطرح شد. این جریان با بهره‌مندی از روشنفکران و رهبران نمادین منتسب به خود و با تکیه بر مفاهیم نمادین پرشمار مندرج در بافت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه، نقش اساسی در فروپاشی حکومت پهلوی ایفاکرد. از منظر جامعه‌شناختی؛ در متن این جریان، نمادها مهم‌ترین ابزار ارتباطی، زبانی و کتابت به شمار می‌آید که نقش ویژه‌ای در هدایت و تحریک کنشگران بر ضد جریان سلطنت‌طلب داشته است. مفاهیم نمادین منتسب به این جریان نظیر؛ شهادت، غیبت، انتظار، محرم، عاشورا و... همانند پلی نمادین، ارتباط عقیدتی و معنوی بین اسلام‌گرایان را تسهیل می‌کرد و در خلال این فرایند، ضمن ایجاد انگیزش، همدلی و تحرک بین کنشگران این جریان؛ باعث تقویت، انسجام و ماندگاری جریان اسلام‌گرا می‌شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Role of Symbols in Reinforcement and Durability of the Islamist Currents in Iran under Pahlavi: Sociological Analysis

نویسندگان [English]

  • Towhid Rastin 1
  • Mahbooba Paknia 2
1 Ph.D. Student of Political Sciences, Minor of Political Sociology; Islamic Azad University, Central Branch of Tehran
2 Assistant Professor and Faculty Member of Islamic Azad University, Central Branch of Tehran
چکیده [English]

The Islamist movement was one of the socio-political movements of the Pahlavi opposition, presented as an alternative to the monarchist movement. It played a major role in the collapse of the Pahlavi regime with the help of intellectuals and symbolic leaders attributed to it and by relying on numerous symbolic concepts in the cultural, social and political context of the society. This research examines the role of symbols in strengthening and advancing the goals of the Islamist movement under Pahlavi. The findings of this study indicate that symbols are the most important means of communication, language and writing of this process, which has played a special role in guiding and stimulating the actors involved in this process. Symbolic concepts attributed to this stream such as martyrdom, Occultation, Waiting, Muharram, ʻAshura and the like facilitated the spiritual and ideological connections between the Islamists, and during this process, they strengthened the coherence and survival of the Islamist movement, while motivating, empathizing, and mobilizing the activists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • symbol
  • current
  • Islamist current
  • character or habit
  • symbolic asset
* سید رضی (1394)، نهجالبلاغه، مترجم: محمد دشتی، آستان قدس رضوی.
1. آبراهامیان، یرواند (1383)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمدگل محمدی و...، تهران: نشر نی.
2. آلگونه، جونقانی، مسعود (1395)، «اومبرتو اکو و بنیان نشانه‌شناختی تأویل»، نقد و نظریه ادبی، س1.
3. احمدی، بابک (1382)، ساختار و تأویل متن، تهران.
4. استمپل، جان.دی (1377)، درون انقلاب اسلامی، ترجمه منوچهر شجاعی، تهران: نشر رسا.
5. استوار، مجید (1392)، انقلاب اسلامی و نبرد نمادها، تهران: نشر نگاه معاصر.
6. ــــــــــــــ (1391)، «نقش نمادهای شیعه در پیروزی انقلاب اسلامی»، فصلنامه سیاست، مجله حقوق و دانشکده علوم سیاسی، دوره 42، ش4.
7. اسلم جوادی، محمد و امیر نیک پی (1389)، «ایده و مفهوم ساختارگرایی با بررسی آرای سوسور و لوی استروس»، فصنامه معرفت فرهنگی، اجتماعی، س1، ش3.
8. اکو، اومبرتو (1387)، نشانهشناسی، ترجمه پیروزایزدی، تهران: نشر ثالث.
9. انورفیاضی محمد و محمدرضا جباری (1390)، «نمادهای اجتماعی شیعه در عصر حضور»، فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش، س8، ش1.
10. الگار، حامد (1369)، دین و دولت در ایران: نقش علما در دوره قاجار، ترجمه ابولقاسم سری، ت‍ه‍ران‌: توس.
11. الگار، حامد و دیگران (1371)، نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمه عباس مخبر، تهران: طرح نو.
12. امیراحمدی، هوشنگ و منوچهر پروین (1382)، ایران پس از انقلاب، ترجمۀ علی مرشدزاد، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
13. بریر، کلبر و پیربلانشه (1358)، ایران: انقلاب به نام خدا، ترجمه قاسم صغوی، تهران: انتشارات سحاب کتاب.
14. بهزادی، رقیه (1380)، «نماد در اساطیر: فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب»، کتاب ماه هنر، مرداد و شهریور.
15. بهمنی، پردیس و الیاس صفاران (1389)، سیر تحول و تطور نقش نماد در هنرهای سنتی ایران، تهران: انتشارات پیام نور.
16. بی‌نام (1375)، پیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینیe، پدید آورنده: معاونت پژوهش مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیe.
17. پیردیگار، ژان، و دیگران (1377)، ایران در قرن بیستم، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران: البرز.
18. پورسید آقایی و دیگران (1383)، تاریخ عصر غیبت (نگاهی تحلیلی به عصر غیبت امام دوازدهم)، قم: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی حضور.
19. تنهایی، حسین ابوالحسن (1377)، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعهشناسی، نشر مرندیز.
20. جعفری، محمدتقی (1381)، امام حسین شهید فرهنگ، پیشرو انسانیت، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
21. جلیلی، هدایت (1374)، «نهاد مرجعیت در دوران نهضت و نظام»، ج1، تهران: معاونت امور اساتید و معارف.
22. جعفریان، رسول (1381)، جریان‌ها و جنبش‌های مذهبی سیاسی ایران: از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، سال‌های ۱۳۲۰ ۱۳۵۷، تهران.
23. جنکینز، ریچارد (1384)، پیر بوردیو، ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
24. خرمشاد، محمدباقر و سیدابراهیم سرپرست سادات (1392)، «جریان‌شناسی سیاسی به‌مثابه روش»، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، دوره پنجم، ش2.
25. خمینی، روح‌الله (1384)، تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی و قاضی‌زاده، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
26. ــــــــــــــ (1378)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی، چاپ اول.
27. ــــــــــــــ (1357)، ولایت فقیه: حکومت اسلامی، تهران: امیرکبیر.
28. رجبی، محمدحسن (1378)، زندگینامه سیاسی امام خمینیe، ج1، تهران: کتابخانه ملی ایران.
29. روحانی، حمید (1361)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، قم: انتشارات دارالفکر.
30. ریترج، جرج (1386)، نظریههای معاصر در دوران جامعهشناسی معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
31. ستوده، امیررضا (1373)، پابه‌پای آفتاب، گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام‌ خمینی، ج3، تهران: نشر پنجره.
32. سجودی، فرزان (1382)، نشانهشناسی کاربردی، تهران: نشر قصه.
33. سیدمن، استیو (1386)، کشاکش آرا در جامعهشناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
34. سید ناصری، حمیدرضا (1377)، پاره‌ای از خورشید، تهران: انتشارات صدرا.
35. سینا، حسین (1370)، اندیشه‌ سیاسی‌ شیعی‌ در گذر زمان، به‌ کوشش‌ حسن‌ یوسفی‌ اشکوری، تهران: نشر یادآوران.
36. شریعتی، علی (1355)، شیعه یک حزب تمام، بی‌نام.
37. ــــــــــــــ (1357)، خودسازی انقلابی، تهران: حسینیۀ ارشاد.
38. ــــــــــــــ (1375)، اسلامشناسی، (مجموعه آثار 16)، ج1، تهران: قلم.
39. ــــــــــــــ ( 1377)، با مخاطب‌های آشنا، تهران : چاپخش.
40. شریفی، محمد (1377)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین.
41. فاضلی، محمد (1382)، «نظریه‌ای برای تغییر اجتماعی، دفاعیه‌ای برای سرمایه‌داری»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش75، 76.
42. فاین، بن (1385)، سرمایه اجتماعی و نظریه اجتماعی: اقتصاد سیاسی و دانش اجتماعی در طلیعه هزاره سوم، ترجمه محمدکمال سروریان، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ اول.
43. فوردهام، فریدا (1346)، مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ، ترجمه مسعود میربها، تهران: انتشارات اشرافی.
44. قادری، حاتم (بی‌تا)، «ملاحظاتی پیرامون تفهیم و انتقال پیام عاشورا»، چکیده مقالات کنگره امام خمینی و فرهنگ عاشورا، تهران: نشر موج.
45. کاتوزیان، محمدعلی همایون (1378)، مصدق و نبرد قدرت در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: انتشارات خدمات فرهنگی رسا.
46. لطیف‌پور هنری، یدالله (1380)، فرهنگ سیاسی شیعه و انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
47. مجلسی، محمدباقر (1363)، بحارالانوار، ترجمه ابوالحسن موسوی، تهران: کتابخانه مسجد ولی عصرf.
48. محتشمی، علی‌اکبر (1376)، خاطرات سیدعلیاکبر، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
49. محرمی، غلامحسن (1382)، «تاریخ عزاداری برای امام حسین»، تاریخ در آئینه پژوهش، س1، ‌ش۳.
50. محسنیان‌راد، مهدی (1385)، انقلاب، مطبوعات و ارزش‌ها (مقایسه انقلاب اسلامی و مشروطیت)، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
51. مطهری، شهید مرتضی (۱۳۷1)، پیرامون انقلاب اسلامی، انتشارات صدرا.
52. ـــــــــــــ (1372)، علل‌گرایش به مادی‌گری، تهران: انتشارات صدرا.
53. ـــــــــــــ (1380)، امامت و رهبری، تهران: انتشارات صدرا.
54. مسعود، پدرام (1376)، «قدر شریعتی»، ماهنامه ایران فردا، ش34.
55. منظور الاجداد، محمدحسین (بی‌تا)، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست: اسناد و گزارش‌هایی از آیات عظام نائینی: اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، تهران: شیرازه.
56. مولانا، حمید (1384)، ارتباطات جهانی در حال گذار «پایان چندگونگی»، تهران: سروش.
57. نقیب زاده، احمد و مجید استوار (1391)، «بوردیو و قدرت نمادین»، فصلنامه سیاست، تابستان 1391، ش22.
58. نگارش، حمید (1378)، رمز موفقیت استاد مطهری، قم: انتشارات خرم.
59. واعظ‌زاده خراسانی، محمد (1376)، سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
60. وزیرنیا، سیما (1381)، جایگاه نماد در نظام اندیشه یونگ، فصلنامه فرهنگستان هنر، ش4.
61. یاحقی، محمدجعفر (1369)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سروش.
62. Bianchi, C & Gieri, M. (2009). “Eco’s Semiotic Theory”, cited in New Essays on Umberto Eco. Cambridge. Cambridge University Press.
63. Eco, U, (1992), “Over-interpreting Text”, cited in Interpretation and Over-interpretation, ed. Stefan Collini, Cambridge: Cambridge University Press.
Saussure, Ferdinan De, (1966), Courses in General Linguistics, edited by Charles Bally and Albert Sechehaye, Translated by Wade Baskin, London: McGraw-Hill Book Company.