بازتاب اوضاع اجتماعی عصر قبل از حملۀ مغول در شعر انوری وتطبیق آن با سقوط حکومت اسلامی اندلس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مجتمع آموزش عالی سراوان و مدرس دانشگاه فرهنگیان زاهدان

چکیده

آسیب‌شناسی اجتماعی عبارت از مطالعه و شناخت ریشه بی‌نظمی‌های اجتماعی است که باعث یک نوع بی‌نظمی و عدم تعادل در سیستم اجتماعی می‌شود و نگرانی نخبگان سیاسی و علمی جامعه را موجب می‌شود. انواع آسیب‌های اجتماعی در تمام جوامع سنتی و مدرن ظهور و بروز می‌یابد و علل و عوامل متعدد و متنوعی باعث رخداد آن می‌شود. بررسی مکتوبات و ادبیات جامعه ایران نیز مؤید این موضوع است. دیوان اشعار انوری به‌عنوان یکی از منابع مهم که مسائل اجتماعی عصر خود را منعکس کرده است از این قاعده مستثنی نیست. برای شناخت انواع و علل آسیب‌های اجتماعی عصر قبل از حملۀ مغول دیوان انوری با استفاده از روش پژوهش توصیفی و تکنیک کتابخانه‌ای و مراجعه به اسناد و مراجع معتبر شواهدی را به دست آورده است که نشان می‌دهد. اول اینکه، مسائل اجتماعی چون قتل و غارت، عدم امنیت جانی و مالی، باده‌نوشی مفرط، غلام‌بارگی و همجنس‌بازی، تحقیر زن، حرص و طمع، عیش و نوش و ریخت پاش زیاد، شکم‌بارگی و خوشگذرانی، خساست طبع، رباخوری، تملق‌گویی و هجوپردازی، انحطاط اخلاقی، بی‌اعتمادی اجتماعی و جنگ داخلی و خونریزی در عصر انوری شایع بوده است؛ دوم اینکه، این مسائل ریشه در عوامل سیاسی داخلی و خارجی دارد؛ سوم اینکه، اتحاد فقها و حکام به‌عنوان نخبگان جامعه در شیوع مسائل اجتماعی نقش مهمی دارد. و بالأخره اول طبقه حاکم مرتکب انحرافات می‌شوند و بنابر قاعده «الناس علی دین ملوکهم» مردم نیز از آنها تبعیت می‌کنند در نتیجه جامعه دچار انحطاط شده و در معرض فروپاشی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Reflection of the Social Conditions before the Mongol Invasion in the Anwari’s Poetry and Comparing it to the Era of the Fall of the Islamic State of Andalusia

نویسنده [English]

  • Mansur Nik-Panah
Assistant Professor in Sarawan Higher Education Complex and Educator in Farhangian University of Zahedan
چکیده [English]

Social pathology is the study and identification of the roots for social disorders leading to some non-equilibrium in social system and causing the political and scientific elites to be worried. A variety of social harms arises in all traditional and modern societies, with numerous causes. An investigation of the writings and the literature of the Iranian society supports this idea. The collection of the Anwari’s poems as an important source reflecting the social issues of his era is no exception. To know various social harms and their causes before Mongol invasion, we have used a descriptive research method and library sources in studying the Anwari’s collection of poems to show that, firstly, social issues such as murder and plunder, no security, carousing, slavery and homosexuality, disdaining women, greed, dissipation and extravagance, free-living and hedonism, miserliness, usury, flattery and lampoonery, moral decline, social distrust and civil wars, and bloodshed have been common in the Anwari’s time. Secondly, these issues have their roots in domestic and foreign political factors. Thirdly, the union among jurists and rulers as the elites has an important role in spread of social issues. And finally, initially the ruling caste indulge in deviation and people follow them according to the principle that says “people are following their rulers’ religion”. As a result, the society decline and would be subject to breakup.

کلیدواژه‌ها [English]

  • social harms
  • Anwari
  • Mongol invasion
  • Andalusia
  1. آریان‌پور ،عباس و منوچهر (بی‌تا)، فرهنگ دوجلدی دانشگاهی، انگلیسی، فارسی، ج2.
  2. ابن‌حزم الأندلسی، علی بن احمد (1380ق/ 1960)، الردّ علی ابن النغزیلۀ الیهودی و رسائل اخری، تحقیق احسان عباس، مکتبة دارالعروبة.
  3. اسلامی ندوشن، محمدعلی (1387)، فرهنگ و شبه فرهنگ، چاپ چهارم، تهران: یزدان.
  4. براوان، ادوارد (1366)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه فتح‎الله مجتبایی و غلامحسین صدری افشار، تهران: مروارید.
  5. پروین اعتصامی (1386)، دیوان اشعار، با مقدمه بهار و زرین‌کوب، چاپ اول، تهران: صدای معاصر.
  6. ترابی، علی‌اکبر (1382)، جامعه‌شناسی ادبیات فارسی، تهران: فروزش.
  7. چلبی، مسعود (1375)، جامعه‌شناسی نظم، تهران: نشر نی.
  8. حافظ، شمس‌الدین محمد (1359)، دیوان حافظ، تصحیح دکتر پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات خوارزمی.
  9. دورانت، ویل (1367)، تاریخ تمدن، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.

10. رزمجو، حسین (1369)، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، جلد اول و دوم، مشهد: آستان قدس رضوی.

11. ریپکا، یان (1381)، تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمه عیسی شهابی، تهران: علمی فرهنگی.

12. زرین‌کوب، عبدالحسین (1371)، شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران: علمی.

13. ستوده، هدایت‌الله (1372)، آسیب‌شناسی اجتماعی،تهران: آوای نور.

14. ــــــــــــ (1387)، جامعه‌شناسی ادبیات فارسی، تهران: آوای نور.

15. سخاوت، جعفر (1377)، جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی، تهران: دانشگاه پیام نور.

  1.  شعاع کاظمی، مهرانگیز؛ مهرآور مؤمنی جاوید (1393)، آسیب‌شناسی اجتماعی، تهران: آوای نور.

17. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، مفلس کیمیافروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، تهران: سخن.

18. شکیب ارسلان (2007)، تاریخ فتوحات اسلامى در اروپا، ترجمه على دوانى، چاپخانه علمیه.

19. صاعد الطلیطلی، صاعد بن احمد بن صاعد التغلبی الأندلسی (1967/ 1387ق)، طبقات الاُمم، نجف: المکتبة الحیدریة.

20. صبحى صالح (1407)، نهجالبلاغه، قم: دارالهجره.

21. صفا، ذبیح‌الله (1363)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: امیرکبیر.

22. طوسی، خواجه نظام الملک (1340)، سیاست‌نامه (سیرالملوک)، به کوشش شعار، تهران: فراهانی.

23. عبداللهی، منیژه (1381)، فرهنگنامهجانوراندرادبفارسی، تهران: پژوهنده.

24. عسگری ‎حسنکلو، عسکر (1386)، «سیر نظریه‎های نقد جامعه‎شناختی ادبیات»، ادبپژوهی، شماره چهارم، ص4264.

25. عنصر المعالی کیکاوس بن وشمگیر (1388)، قابوس‌نامه، تهران: علمی و فرهنگی.

26. فولادی، محمد (1389)، درآمدی بر مبانی جامعه‌شناسی دین، چاپ اول، تهران: ادیان.

27. گیدنز، آنتونی (1377)، جامعه‌شناسی عمومی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.

28. محقق، علی (1361)، اندلس سرزمین خاطره‌ها، چاپ سوم، انتشارات امام علیj.

29. مدرس رضوی، محمدتقی (1364)، دیوان انوری، تهران: علمی و فرهنگی.

30. مطهری، مرتضی (1390)، انسان و سرنوشت، چاپ سی و هشتم، قم: صدرا.

31. المقری، التلمسانی (1419ق)، نفخ الطیب من غصن الأندلس الطیب، بیروت: دارالفکر.

32. نجفی، محمود؛ ایمان بیگدلی و همکاران (1392)، پیش‌بینی آسیب‌های اجتماعی براساس مهارت‌های زندگی در دانش‌آموزان، دوره 2، ش3، ص144163.

33. نورانى اردبیلى، مصطفى (1386ق)، بررسى عقاید و ادیان، قم: علمیه.

34. ولک رنه؛ آوستن، وارن (1373)، نظریۀ ادبیات، ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.

 

نشریات

  1. سلیمی، سیف‎الدین (1379)، «علل و عوامل پیدایش آسیب‌های اجتماعی و راه‌های پیشگیری از آن»، مجله ایران جوان، ش149.