نسبت دین و دین‌داری در پژوهش‌های جامعه‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

سرآغاز پژوهش جامعه‌شناختی در باب وضعیت عینی دین‌داری و تحولات آن از ابتدای شکل‌گیری چنین پژوهش‌هایی محل نزاع و بحث بوده است. آیا می‌توان مبتنی بر تعریفی پیشینی، ابعاد واقعی دین‌داری را مورد مطالعه جامعه‌شناختی قرار داد؟ امکان و استحاله چنین تعریفی در ابتدای پژوهش به دلیل ضرورت ابتناء آن به شواهد عینی از یک‌سو و ممکن نبودن صورت‌‌بندی مسئله بدون تعریف اولی از دین، از جمله مناقشات دائمی در جامعه‌شناسی است. در پژوهش حاضر ضمن مرور ادبیات جامعه‌شناسی در این زمینه، معضلات مربوط به نسبت میان دین و دین‌داری بررسی شده است. به نظر می‌رسد، اتخاذ رویکردی تجربی در بدو بررسی سویه‌های عینی و واقعی دین، بدون توجه به اقتضائات درونی دین، اعتبار کاملی ندارد. به همین منظور، در این مقاله تلاش شده تا ابعاد دین‌داری (باورهای بنیادین، مناسک و اخلاقیات) متناسب با جایگاه آنها در منظومه دین اسلام ارزیابی شود و به لوازم روش‌شناسانه آنها در سنجش ابعاد دین‌داری توجه شود. ابعاد پیش‌گفته نسبت مشترک با دیگر ادیان توحیدی دارند که موجب کارآمدی حداقلی الگوهای سنجش دین‌داری شده که این ابعاد، در آنها لحاظ شده است. در میان الگوی سنجش دین‌داری آنچه بیش از سایر ابعاد مشکل‌ساز و دشواری‌آفرین است، بُعد اخلاقیات است که مراد از آن خلقیات و منش‌های اجتماعی فراگیری است که به تدریج به نوعی عادات جمعی بدل می‌شود. برخلاف الگوهای هستی‌شناسانه، شاخص‌های دین‌داری در پژوهش‌های جامعه‌شناختی متدرّج‌اند و محقق برای بررسی تجربی آنها نیازمند روش‌های تلفیقی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Relationship between religion and religiosity in sociological researches

نویسنده [English]

  • Seyed Mehdi Etemadyfard
Faculty member at Sociology Dept., University of Tehran
چکیده [English]

This issue that where would be a good starting point for research on the objective situation of religiosity and its developments has been remained controversial since the founding of such researches. Is it possible to investigate the actual dimensions of religiosity based on a prior definition? Possibility and alteration of such definition in the beginning of sociological research has been the ground of continued disputes in this field of science due to the necessity for the reliance of that definition to the observations in one hand and the impossibility of formulating the problem without presenting any prior definition of religion on the other hand. In this research paper, first, the related sociological literature is reviewed and then problems concerning determination of relationship between religion and religiosity are explored. It seems that taking an empirical approach at the beginning of examining actual and objective dimensions of religion without regarding internal requirements of a religion does not ensure high reliability. For this purpose, it is tried to evaluate the dimensions of religiosity including fundamental beliefs, rituals and moralities with regard to their status in Islam and investigation of their methodological implications in assessment of religiosity dimensions. These dimensions have common relationship with other monotheistic religions. This helps to the minimal efficiency of religiosity assessment models in which those dimensions were used. In religiosity assessment models, the most problematic aspect was morality. Moral aspect here means social pervasive conducts and characters which gradually change to collective habits. Unlike ontological patterns, religiosity indices in sociological researches are gradual and a researcher in this field needs mixed methods to test the hypothesis of research

کلیدواژه‌ها [English]

  • Morality
  • Fundamental Beliefs
  • Defining Religion
  • Methodology
  • Religiosity Indices
  • Rituals

مراجع

  1. * قرآن کریم

    1. اسدی، علی (1353)، گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی در ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
    2. دورکیم، امیل (1383)، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    3. دورکیم، امیل (1386)، صور بنیانی حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
    4. سراج‌زاده، سیدحسین؛ پویافر، محمدرضا (1386)، «مقایسه تجربی سنجه‌های دین‌داری: دلالت‌های روش‌شناسانه کاربرد سه سنجه در یک جمعیت»، مجله جامعه‌شناسی ایران، ش32، ص37−71.
    5. شجاعی‌زند، علیرضا (1384)، «مدلی برای سنجش دین‌داری در ایران»، مجله جامعه‌شناسی ایران، ش21، ص34−66.
    6. طالبان، محمدرضا (1388)، پیمایش ملی تدین اسلامی ایرانیان، تهران: مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران؛ ایسپا.
    7. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    8. گودرزی، محسن (1382)، موج دوم ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان؛ یافته‌های پیمایش در
      28 مرکز استان کشور، تهران: دفتر انتشارات طرح‌های ملّی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    9. گودرزی، محسن (1387)، گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی ایرانیان کل کشور، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

    10. نوری، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل، قم: مؤسسه آل‌البیتj لاحیاء التراث.

    11. محسنی، منوچهر (1379)، بررسی آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی−فرهنگی
    در ایران، تهران: دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی کشور.

     

    1. Brenan, Justin (2006) Old and new logic; an attempt to elucidate how lord Bacon delivered the human mind from its 2000 years' enslavement under Aristotle, Oxford: Oxford University Press.
    2. Kwon, Okyun (2003) Buddhist and Protestant Korean Immigrants: Religious Beliefs and Socioeconomic Aspects of Life, LFB Scholarly Publishing LLC.
    3. Murphy, Tim (2001) Nietzsche, Metaphor, Religion, New York: SUNY Press.
    4. Glock, Charles Y. & Rodney Stark (1965) Religion and Society in Tension, Chicago: Rand McNally.
    5. Troeltsch, Ernst (1991) Religion in History, Michigan: The University of Michigan.
    6. Weber, Max (1965) The Sociology of Religion, London: Methuen.
    7. Whaling, Frank (2008) Contemporary approaches to the study of religion, Virginia: the University of Virginia.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار