Anthropological Foundations of the Islamic Social Science Paradigm

Document Type : Research Paper

Author

Faculty Member of the Research Institute of Hawzah and University

Abstract

Given the important role that foundations of anthropology play in identification of social science paradigm and discriminating it from competing paradigms, this paper has a descriptive-interpretive approach to the Islamic texts – the Holy Quran and Hadith – and tries to introduce some of the anthropological foundations of Islamic social science paradigm using a literature survey method. These foundations are as follows: features of activities, rationality, decision, choice, mutual interaction with surrounding variables, association with paranormal variables and eventually a common nature, human nature and evolution. At the beginning, they are linked through fewer intermediaries to an Islamic explanation of human behavior.
 

Keywords


اعرافی، علیرضا (1380)، «اسلام و ابعاد وجودی انسان» (گفتگو)، فصلنامۀ شورای فرهنگ عمومی، ش29 (ویژه تربیت و فرهنگ عمومی)، دسترسی روی خط در:
http://www.iranpress.ir/farhang/template1/news.aspx?NID=44.
امیری، علی‌نقی (1386)، «تبیین رفتار مبتنی بر اختیار»، فرهنگ مدیریت، ش15، ص161_183.
ایمان، محمدتقی (1388)، مبانی پارادایمی روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بستان (نجفی)، حسین (1390)، گامی به سوی علم دینی(2): روش بهره‌گیری از متون دینی در علوم اجتماعی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بهشتی، احمد (1383)، «بررسی مسئله اختیار در نظام قضاوقدر»، کلام اسلامی، ش52، ص35_46.
ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (1422)‏، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن‏، ج6، چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
جاویدی کلاتۀ جعفرآبادی، طاهره (1384)، «رویکردهای فلاسفه اسلامی به نفس و دلالت‌های تربیتی آن (ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا)»، نامۀ انسان‌شناسی، ش7، ص5_27.
جعفری، محمدتقی (1362)، شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی، تهران: امیرکبیر.
جعفری، محمدتقی (1375)، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، ج16، چ5، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1379الف)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج12: فطرت در قرآن، تنظیم و ویرایش محمدرضا مصطفی‌پور، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1379ب)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج14: صورت و سیرت انسان در قرآن تنظیم و ویرایش غلامعلی امین‌دین، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1384)، تفسیر انسان به انسان: نظریۀ جدید پیرامون معرفت‌شناسی انسان، تحقیق و تنظیم: محمدحسین الهی‌زاده، چ2، قم: اسراء.
جوادی یگانه، محمدرضا و سیدضیاء هاشمی (1387)، «نگاهی جدید به مناقشه فردگرایی و جمع‌گرایی در جامعه‏شناسی»، نامۀ علوم اجتماعی، ش33، ص131_161.
حائری تهرانی، میرسیدعلی (1377)، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، ج‏1، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
حرّ عاملی (1409)، وسائل الشیعه، ج8، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
خسروپناه، عبدالحسین (1382)، گسترۀ شریعت، قم: نشر معارف.
خطیبی، کریم (1386)، «مبانی کلامی انسان‌شناسی دینی»، کلام اسلامی، ش62، ص105_126.
رجبی، محمود (1380)، انسان‌شناسی (سلسلۀ دروس اندیشه‌های بنیادین اسلامی)، چ3، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
رحیم‌پور ازغدی، حسن (1378)، عقلانیت: بحثی در مبانی جامعه‌شناسی توسعه، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
ریترز، جورج (1380)، نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علمی.
سبحانی، جعفر (1375)، «تعارض علم و دین (4): علم و اختیار انسان»، کلام اسلامی، ش17،ص5_13.
سروش، عبدالکریم (1366)، تفرج صنع، تهران: سروش.
سلیمی، علی (1376)، «تطور اجتماعی معرفت در نگاه مولوی»، فصلنامه حوزه و دانشگاه، ش11 و 12، ص64_88.
سلیمی، علی (1388)، «رویکرد کارکردی به دین: تأملی در سنجه‌های دینداری از منظر آموزه‌های اسلامی»، اسلام و علوم اجتماعی، س1، ش1، ص11_47.
سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (بی‌تا)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیه‌، ج3، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
شجاعی زند، علیرضا (1385)، «مسیرهای محتمل عرفی شدن در ایران»، مجله جامعه‌شناسی ایران، دورۀ 7، ش1، ص30_65.
صدوق، محمد بن علی بن حسین (1413)، من لا یحضره الفقیه، ج2 و 4، چ3، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
طباطبایی، سیدمحمد‌حسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج11، 13، 15 و 20، چ5، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1406)‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج6 و 9، چ1، بیروت: دارالمعرفه.
طبری، محمد بن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج15، چ1، بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن‌حسن (شیخ‌الطائفه) (1376)، التبیان فی تفسیر القرآن، ‏ج6، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانی و تحقیق احمد قصیر عاملی، چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فضل‌الله، سیدمحمدحسین (1419)، من وحی القرآن، ج14، چ2، بیروت: دارالملاک للطباعة والنشر.
قرشی، سیدعلی‌اکبر (1371)، قاموس قرآن، ج4، چ6، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب (1365)، الکافی، ج1 و 2، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
کوزر، لویس (1370)، زندگی و اندیشۀ بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمۀ محسن ثلاثی، چ3، تهران: انتشارات علمی.
کوزر، لویس و برنارد روزنبرگ (1378)، نظریه‌های بنیادی جامعه‌شناختی، ترجمۀ فرهنگ ارشاد، چ1، تهران: نشر نی.
گلشنی، مهدی (1377)، از علم سکولار تا علم دینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مجلسی (اول)، محمدتقی (1406)، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه‌، ج13، تحقیق و تصحیح: سیدحسین موسوی کرمانی، علی‌پناه اشتهاردی، سیدفضل‌الله طباطبایی‌، چ2، قم: کوشان‌پور‌.
محقق داماد‌ یزدی، سیدمصطفی (1406)، قواعد فقه‌، ج4، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محمدی، مجید (1378)، دین علیه ایمان: مباحثی در جامعه‌شناسی دین، تهران: کویر.
مزیدی، محمد و راضیه شیخ‏الاسلامی (1388)، «مبانی وجودشناختی و انسان‏شناختی روش‌های تربیتی انسان از دیدگاه قرآن و سیرۀ پیامبر اعظم»، اسلام و پژوهش‌های تربیتی، ش1، ص15_52.
مصباح یزدی، محمدتقی (1384)، به سوی خودسازی، نگارش: کریم سبحانی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی (1367)، انسان و سرنوشت، چ7، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1369)، مجموعۀ آثار: جامعه و تاریخ، ج2، تهران؛ قم: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374)، تفسیر نمونه، ج4، 7، 9، 12، 25 و 27، چ1، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
موحد ابطحی، سیدمحمدتقی (1379)، «مبانی انسان‌شناسانه در جامعه‌شناسی دورکیم»، مصباح، ش35، ص77_112.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1371)، مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام: رینولد الین نیکلسون، چ11، تهران: امیرکبیر.
نصری، عبدالله (1368)، مبانی انسان‌شناسی در قرآن، چ2، تهران: جهاد دانشگاهی.
نیومن، ویلیام لاورنس (۱۳۸۹)، شیوه‌های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمّی، ج1، ترجمه حسن دانایی‌فرد، سیدحسین کاظمی، تهران: مهربان نشر.
وایت، رابرت و فیونا هینز (1383) [1386]، جرم و جرم‌شناسی: متن درسی نظریه‌های جرم و کجروی، ترجمه علی سلیمی، چ3، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 
Bouffard, J. A. & K. Wolf (2007), "Rational Choice Theory: A Crime-Related Perspective", The Blackwell Encyclopedia of Sociology, George Ritzer (ed.), pp.3807-3810.
Chanlat, J. F. (2007), "Management Theory", The Blackwell Encyclopedia of Sociology, George Ritzer (ed.), pp.2744-2752.
Cornish, D. & R. Clarke (1987), "Understanding Crime Displacement", Criminology 25, pp.933-947.
Engel, P. (2006),"Logic", The Blackwell Dictionary of Modern Social Thought, William Outhwaitte (ed.) (2nd ed.), Oxford: Blackwell Publishing Ltd, pp.360-363.
Lindenberg, S. (2001), "Social Rationality Versus Rational Egoism", Handbook of Sociological Theory, J. Turner (ed.), New York: Kluwer Academic/Plenum, pp.635-668.
Lindenberg, S. (2005), "Social Rationality", Encyclopedia of Social Theory, George Ritzer (ed.), Thousand Oaks, Calif: Sage Publications, vol.1-2, pp.759-760.
Neuman, W. L. (1997), Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approach-es, (3rd ed.), Boston: Allyn and Bacon.
Simpson, B. (2007), "Rational Choice Theories", The Blackwell Encyclopedia of Sociology, George Ritzer (ed.), pp.3802-3807.