رابطه توازن اقتصادی، قشربندی و همبستگی در جامعه اسلامی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

2 عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

موضوع عدالت اجتماعی به لحاظ آن که مبتنی بر مبانی مختلفی نظیر هستی‌شناسی و انسان‌شناسی می‌باشد ابعاد پیچیده‌ای پیدا کرده و همراه با کنکاش ابعاد گوناگون آن غامض‌تر نیز می‌شود. یکی از مبانی مؤثر بر تبیین عدالت اجتماعی نوع نگرش به فرد و جامعه می‌باشد. توازن بر طبق دیدگاه فردگرایانه مجال چندانی برای حضور در نظریه عدالت اجتماعی نیافته و عدالت اجتماعی در قالب «رفع فقر» دنبال می‌شود. اما بنابر دیدگاه امثال شهید صدر و شهید مطهری که به اصالت فرد و جامعه قائل هستند، توازن می‌تواند در تبیین عدالت اجتماعی نقش‌آفرینی کند. بنابر نگرش دوم نابرابری در قالب عدم توازن در تقابل با عدالت اجتماعی قرار می‌گیرد و در نگرش فردگرایانه عدالت اجتماعی تنها در قلمرو رفع فقر معنا دارد و با نابرابری سازگار می‌باشد.
این مقاله در راستای تبیین نگرش «اصالت فرد و جامعه» از توازن به این نکته توجه می‌کند که فهم عدالت اجتماعی در نظام اسلامی از طریق بررسی و شناخت ابعادی از جامعه که با ساختارهای جامعه مرتبط است ممکن بوده و بنابراین به طرح موضوع قشربندی و همبستگی اجتماعی در دانش جامعه‌شناسی و اسلام پرداخته و رابطه عدالت اجتماعی و نابرابری در اسلام را مورد بررسی قرار می‌دهد. نتیجه حاصله این است که اسلام از طریق برقراری عدالت در صدد تأمین کرامت و رضایت عامه افراد جامعه بوده و در این ارتباط از طریق جلوگیری از تمرکز منابعی نظیر ثروت در نزد معدودی از افراد جامعه زمینه دسترسی برابر آحاد جامعه به فرصت‌ها، کرامت و رضایت آنان را دنبال می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Th e Relation between Economic Balance, Stratification and Solidarity in the Islamic Society

نویسندگان [English]

  • Hossein Namazi 1
  • Alireza Lashkari 2
1 Professor, Tehran university
2 Faculty Member of the Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

 
Social justice, based on its various principles such as ontological and anthropological principles, has complex dimensions. While reviewed from different perspectives, it becomes even more complex. One of the defining principles for illustrating social justice is the type of approach to individual and society. According to the individualistic approach balance has not much scope in social justice theory for and Social Justice is followed in the form of "poverty removal".  But according to Shahid Sadr and Shahid Motahari’s views, as they believe in individualism and socialism, the balance can contribute to the explanation of social justice. According to the second approach, inequality is defined in terms of the imbalance and at odds with social justice. The individualistic view of social justice is solely defined by means of poverty removal and in consistence with inequality.  While explaining the attitude toward "individualism and socialism" from balance perspective, the author of the of the present paper takes into consideration that understanding social justice in Islamic system is possible when the dimensions of society which is associated with the structure of society is deeply explored. So he deals with the issue of stratification and social cohesion in the knowledge of sociology and investigates the relation between social justice and inequality in Islam.
 The result is that Islam seeks dignity of people and public consent through establishment of justice in satisfaction. By preventing the concentration of wealth in the hands of a few, Islam provides individual people of society with equal access to opportunities and maintains their dignity and consent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Justice
  • Balance
  • Inequality
  • Social Cohesion
  • Public Consent
افروغ، عماد، (1387)، حقوق شهروندی و عدالت، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر.
بروس، استیو، (1387 )، جامعه‌شناسی، ترجمه بهرنگ صدیقی، تهران، نشرماهی.
تامین، ملوین، روین، (1385)، جامعه‌شناسی قشربندی و نابرابری‌های اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر، تهران، نشرتوتیا.
جعفری، محمدتقی، (1373)‌، حکمت اصول سیاسی اسلام، بنیاد نهج‌البلاغه.
جوادی‌آملی، عبدالله، (1387)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 17، قم، مرکز نشر اسراء.
چلبی، مسعود، (1375)، جامعه‌شناسی نظم، تهران، نشرنی.
حسینی، سیدرضا، (1387)، معیارهای عدالت اقتصادی از منظراسلام(بررسی انتقادی نظریه شهید صدر)، مجله اقتصاد اسلامی، ش 32، صفحه 5 تا 36.
حسینی، سید منیرالدین، http: //www.isaq.ir/vdcebp8xijh8w.9bj.html.
حکیمی، محمدرضا و دیگران، (1384)، ترجمه الحیات، ج6، ترجمه احمد آرام، تهران، انتشارات دلیل ما.
ربانی، رسول- انصاری، ابراهیم (1385). جامعه‌شناسی قشرها و نابرابری‌های اجتماعی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه‌ها(سمت).
رجبی، محمود و دیگران، (1378)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
رفیع‌پور، فرامرز، (1377)، آناتومى جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار.
روتبارد، موری، ؛ برابری‌طلبی طغیانی علیه طبیعت، مترجم: محسن رنجبر- مریم کاظمی، روزنامه دنیای اقتصاد، ش 1701، 8/10/87 ، صفحه 28.
ریتزر، جورج، (1380)، نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، چ5، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی.
ساروخانی، باقر،(1370)، درآمدی بر دایره‌المعارف علوم اجتماعی، تهران، انتشارات کیهان.
صدر، السیدمحمدباقر، (1411)، اقتصادنا، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات.
 صدر، السیدمحمدباقر ،(1417)، الاتجاهات المستقبلة لحرکة الاجتهاد، فقه أهل البیت، - العدد1.
صدر، السیدمحمدباقر ،(1421الف)، السلام یقود الحیاة، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
صدر، السیدمحمدباقر ،(1421ب)، المدرسةالاسلامیة، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
صدیق‌اورعی، غلامرضا، (1382)، بررسی ساختار نظام اجتماعی در اسلام، تهران، اداره کل پ‍ژوهش‌های سیما.
علیخانی، علی‌اکبر، (1388)، نسبت حق، عدالت و رضایت عمومی در اندیشه امام علی، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهارم، ش3.
علی‌دوست، ابوالقاسم، (1390)، عدالت به مثابه یک سند، قاعده، رویکرد و گفتمان عام در کشف حکم و اجرای احکام مکشوف، مجموعه مقالات عدالت دومین نشست اندیشه‌های راهبردی، دبیرخانه نشست اندیشه‌های راهبردی.
عنایتی‌راد، محمدجواد، (1375)، نگرشی به فقه شیعه از دیدگاه عدالت اجتماعی، اندیشه حوزه، ش4.
کوئن، بروس، (1377)، درآمدی بر جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشرتوتیا.
کوزر، لیوییس (1370). زندگی و بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
کیملیکا، ویل، (1376)، جماعت‌گرایی، مترجه، فرهاد مشتاق صفت، فصلنامه قبسات، ش 5 و 6.
گرب، ادواردج، (1373)، نابرابری اجتماعی: دیدگاه‌های نظریه‌پردازان کلاسیک و معاصر، مترجمان، محمد سیاهپوش و احمدرضا غروی‌زاد، تهران، نشرمعاصر.
لهسایی‌زاده، عبدالعلی، (1380)، نابرابری‌ها و قشربندی اجتماعی در ایران، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره شانزدهم، ش 2
مجلسی، محمدباقر، بیتا، بحارالانوار، تهران، اسلامیه‏.
مشکانی‌سبزواری، عباس‌علی، (1389)، مقدمه‌ای بر فقه اجتماعی شیعه از نگاه مقام معظم رهبری، فقه و اصول، ش 65.
مطهری، مرتضی، (1368)، نظری به نظام اقتصادی اسلام، تهران، صدرا.
مطهری، مرتضی ،(1381)، یادداشت‌های استاد مطهری، ج6، تهران، صدرا.
مطهری، مرتضی ،(1409ق)، مبانی اقتصاد اسلامی، چ 1، تهران، انتشارات حکمت.
مطهری، مرتضی ،(1361)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، صدرا.
ملک، حسن، (1382)، جامعه‌شناسی قشرها و نابرابری‌های اجتماعی، تهران،انتشارات دانشگاه پیام نور.
مهریزی، مهدی، (1388)، فقه حکومتی، فصلنامه نقد و نظر، ش 12.
میل، جان‌استوارت، (1349)، رساله درباره آزادی، ترجمه جواد شیخ الاسلامی، تهران، بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
وبر، ماکس،(1384)، دین، قدرت، جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران، انتشارات هرمس.
هادوی‌تهرانی، محمدمهدی، (1379)، مبانی معرفتی و کلامی فقه، فصلنامه قبسات، ش 15 و 16.
 
 Daly, Martin &Wilson, Margo & Vasdev, Shawn (2001), Income inequality and homicide rates in Canada and the United States, Canadian Journal of Criminology, April: 219-236.
 Jerome L Neapolitana (1999) , "A comparative analysis of nations with low and high levels of violent crime", Journal of Criminal Justice, Volume 27, Issue 3, pp 260.
Kennedy, Leslie w. et al (1991), Homicide in urban Canada: Tasting the impact of economic inequality and social disorganition, Canadian journal of sociology, 16(4): 397- 410.
 Messner, Steven F. (1989), Economic discrimination and societal homicide rates: Further\ evidence on the cost of inequality, American sociological review, 54: 597-611.
Muller, Edward N (1988), Democracy, Economic Development and Inequality, American sociological review, 53: 50-68.
London, Bruce and Thomas D. Robinson (1989), the effect of international dependence on income inequality and political violence, American sociological review, 54: 305- 308.
Richard G. Wilkinson and Kate Pickett (2009), The Spirit Level: Why more equal societies almost always do better, Allen Lane, ISBN-978-1-846-14039-6.