جهانی‏شدن و هویت ملی در کُتُب درسی علوم اجتماعی دوره‌های تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه بوعلی سینا

2 کارشناس ارشد مردم‌شناسی

3 کارشناس ارشد پژوهشگری اجتماعی

چکیده

مقاله­ حاضر به بررسی رابطه میان جهانی‏شدن و هویت ملی در کُتُب درسی علوم اجتماعی دوره­های ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و پیش‌دانشگاهی می­پردازد. امروزه هر چند ایده­ غالب، بیانگر نوعی خاص‌گرایی فرهنگی است؛ عام­گرایی فرهنگی نیز با تأکید بر انطباق، تفاهم و آمیزش به صورت یک پروسۀ موازی در حال باز تولید مستمر است. جوامع چند قومی به منظور دست­یابی به تعادل سامان‌مند در زمینه هویت ملی باید با تأکید بر عام‏گرایی فرهنگی در داخل و تولید هویت متکثر، توان رقابت و نوسازی خود را افزایش دهند. این در حالی است که گفتمان ناسیونالیستی حاکم در ایران که در برنامه­ درسی هم لحاظ شده است سرزمین­مدار و مبتنی بر نوعی «قوم­مداریِ» افراطی می­باشد که مجالی به تکثر و آمیزش فرهنگی نمی­دهد و درصدد نابودی تفاوت­های فرهنگی و قومی است. در این مقاله گفتمان مذکور به چالش کشیده می­شود و استراتژی­های فرهنگی و آموزشی در زمینه­ کم و کیف هویت ملی متناسب با عصر اطلاعات و جهانی‏شدن مطرح می­گردد. در بخش اولِ مقاله رویکرد نظری تحقیق، تئوری­های جهانی‏شدن و هویت ملی و تقابل این دو مفهوم بررسی شده است؛ در بخش دوم با روش مطالعه اسنادی و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، وجود مفاهیمی از قبیل بیگانه­هراسی، تلقی یک­سویۀ مثبت­گرایانه به جانب خود و القای جایگاه مطلق ایران در نظام بین­الملل در کُتُب درسی علوم اجتماعی مقاطع ابتدایی تا پیش‌دانشگاهی مورد ارزیابی قرار گرفته و تأیید می­شود. بخش سوم به ارائه راهکارها اختصاص داده شده و به دلیل تناسب با فرایند جهانی‏شدن، ناسیونالیسم مدنی در حوزه­ هویت ملی مطرح می­شود که می­تواند زمینه­ بومی‌ماندن برنامه­ درسی را در عصر مدرن فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Globalization and National Identity in Textbooks of Social Sciences Courses

نویسندگان [English]

  • Ahmad Mohammad Poor 1
  • Hamzeh Mohammadi 2
  • Mosleh Kohne Pooshi 3
1 Assistant Professor, Boo Ali Sina University
2 MA in Anthropology
3 MA in Social research
چکیده [English]

 
This paper examines the relationship between globalization and national identity in textbooks of social science courses in elementary, junior, secondary and pre-university. Nowadays, although the dominant idea demonstrates a certain kind of cultural orientation; general cultural orientation is also reproducing a continuous process with emphasis on the cultural adaptability and understanding in a parallel way. Multi-ethnic communities in order to achieve a systematic balance of national identity with the emphasis on general cultural orientation at home and production of multiple identities should increase their competitiveness and modernization. However, the nationalist discourse in Iran which has also been included in the curriculum is based on a radical "Ethnocentrism" that does not allow diversity and cultural fusion to exist, on the contrary attempts to destroy the cultural and ethnic differences. In this paper, the author challenges this issue and presents cultural and educational strategies on quality of national identity tailored to the information age and globalization. In the first part of the paper, theories of globalization and national identity and their contrast are discussed through theoretical approaches. In the second part of the study, using document and content analysis, he evaluates and approves concepts such as xenophobia, one-side oriented positive self-inductance approach and the absolute position of Iran in the international system in primary to pre-university textbooks of the social sciences. The third section is devoted to providing solutions. Due to its relation with globalization, civil nationalism in the field of national identity is discussed herein which can pave the way for textbooks to remain ethnocentric.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Globalization
  • National Identity
  • social sciences
  • Textbooks.  

مراجع

اسمیت، آنتونی، (1383)، پارادایم­های ناسیونالیسم، ترجمه بختیار سجادی، فصلنامه نویسا، شماره 1.
الطایی، علی، (1378)، بحران هویت قومی در ایران، تهران، نشر شادگان.
حسینی، عدنان، (1383)، هویت­های ملی و جهانی‏شدن، فصلنامه زریبار، شماره 55.
حکیم‌زاده، رضوان، کیامنش، علیرضا، (1386)، «تحلیل محتوای کتب دروه راهنمایی بر اساس مسایل و مباحث روز جهانی در حوزه‏های برنامه درسی» فصلنامه مطالعات درسی، سال دوم ، شماره 5.
خلیلی‌فر، حسین و حداد عادل، غلامعلی، (1386)، تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان، تهران، اداره­ کل چاپ و توزیع کتاب­های درسی.
خلیلی‌فر، حسین و حداد عادل، غلامعلی ، (1386)، تعلیمات اجتماعی چهارم دبستان، تهران، اداره­ کل چاپ و توزیع کتاب­های درسی.
خلیلی‌فر، حسین و حداد عادل، غلامعلی (1386)، تعلیمات اجتماعی سوم دبستان، تهران، اداره­ کل چاپ و توزیع کتاب­های درسی.
رجب‌زاده، احمد، (1384)، جامعه‌شناسی1. تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
رجب‌زاده، احمد (1380)، جامعه‌شناسی1. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
رجب‌زاده، احمد ،(1384)، جامعه‌شناسی2. تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
رجب‌زاده، احمد ،(1380)، جامعه‌شناسی2. تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
رجب‌زاده، احمد و دیگران، (1386)، علوم اجتماعی(جامعه‌شناسی نظام جهانی)، تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
رشیدی، بهروز، (1386)، «مشارکت اجتماعی، اقتدار و اتحاد ملی»، همایش اتحاد ملی؛ سیاست­ها، راهبردها، تهران.
رنان، ارنست، (1380)، «درسنامه­های فلسفه­ سیاسی به پیوست رساله­های ملت چیست؟ آلزاس آلمان است یا فرانسوی؟ درباره آزادی باستان در سنجش با آزادی مدرن­ها» ، تهران، فرهنگ و اندیشه.
ساروخانی، باقر (1373). «روش‏های تحقیق در علوم‏اجتماعی»، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عباسی، مجتبی، (1386)، «بررسی رابطه استفاده از اینترنت و هویت دینی کاربران» دفتر مطالعات و توسعه رسانه‏ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عبدی، عطاء‌الله، و مریم، لطفی،(1387)، «جایگاه هویت ملی در کتب درسی آموزش و پرورش؛ مورد مطالعه کتب تاریخ دوره دبیرستان» فصلنامه مطالعات ملی، شماره 35.
علم‌الهدی، جمیله، (1386)، بررسی مبانی نظری آموزش جهانی، چ1، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
فکوهی، ناصر، (1381)، شکل‌گیری هویتی و الگوهای محلی، ملی و جهانی(مطالعه موردی لرستان)، مجله جامعه­شناسی ایران.
فوکو، میشل، (1379)، ایران، روح یک جهان بی‌روح، تهران، نشر نی.
قریشی، فردین، (1386)، «زمینه­های شکل گیری و استمرار همبستگی ملی»، همایش اتحاد ملی؛ سیاست­ها، راهبردها، تهران.
کریم‌زاده، ئاسو، «تحلیل محتوای مفهوم جهانی‏شدن در کتاب علوم‏اجتماعی پیش دانشگاهی» وبلاگ علمی، فرهنگی، اجتماعی.
کهنه‌پوشی، سیدمصلح، (1387)، «تحلیل محتوای مفهوم هویت کتاب جامعه شناسی1 و 2 رشته علوم انسانی مقطع متوسطه» هفتمین همایش انجمن مطالعات برنامه درسی ایران: برنامه درسی دوره­ راهنمایی و متوسطه؛ چالش­ها و چشم‌اندازها، تهران، فروردین ماه.
گل­محمدی، احمد، (1383)، جهانی‏شدن، فرهنگ و هویت، تهران، نشر نی.
محمدی، حمزه، (1379)، هویت فرهنگی و مدرنیسم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد(رشته مردم‌شناسی)، استاد راهنما ناصر فکوهی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
مردوخی، بایزید، (1386)، «نهادهای نظام تدبیر و اتحاد ملی در ایران»، همایش اتحاد ملی؛ سیاست­ها، راهبردها، تهران.
ملکی، حسن و دیگران، (1386)، تعلیمات اجتماعی سوم راهنمایی، تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
منصوری، علی، (1388)، «تبلور هویت ملی در کتب درسی؛ بررسی محتوایی کتاب فارسی دوره ابتدایی» فصلنامه مطالعات ملی، شماره 38.
میرسپاسی، علی، (1381)، دموکراسی یا حقیقت (رساله­ای جامعه‌شناسی در باب روشنفکری ایرانی)، چ 1، انتشارات طرح نو.
Anderson, Benedict.)1991 (“Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism”, Verso, London.
Isajiw, W. (1992) “Definition and Dimensions of Ethnicity”. Joint Canada – United States Conference on the Measurment of Ethnicity, Ottawa, Ontario, April 2.
Calhoun, C. (1997) “Nationalism”. Open University Press Buckingham
Castells, M. (2006)” Globalization and Identity”. (Transfer)
 Giddens, A. (1990). “The Consequences of Modernity” .Combridge, Polity Press.
 Guibernau, M. (2004). ”‌Anthony D.Smith on Nation and National Identity” In Nation and Nationalism (10), ASEN.
 Kinnvall, C. (2004). ”‌Globalization and Rligious Nationalism” Blackwell, Oxford.
 McCrone, D. (1998). “The Sociology of Nationalism”. Londen, Routledge.
 SpieBberger, S. (2005). “National Identity”. International Marketing Seminar,
Tomilinson, J. (1999). ”‌Globalization and Culture”. Combridge, Polity Press
Wade, p. (1999). “Cultural Identity”. Monograph Sense, the Institute for Cultural Research.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار