ملکوتی نیا, علی. (1399). مؤلّفههای ارتباطات همسایگی در زندگی شهری با رویکرد اسلامی. فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی, 12(24), 27-54. doi: 10.30471/soci.2020.6286.1481
علی ملکوتی نیا. "مؤلّفههای ارتباطات همسایگی در زندگی شهری با رویکرد اسلامی". فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی, 12, 24, 1399, 27-54. doi: 10.30471/soci.2020.6286.1481
ملکوتی نیا, علی. (1399). 'مؤلّفههای ارتباطات همسایگی در زندگی شهری با رویکرد اسلامی', فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی, 12(24), pp. 27-54. doi: 10.30471/soci.2020.6286.1481
ملکوتی نیا, علی. مؤلّفههای ارتباطات همسایگی در زندگی شهری با رویکرد اسلامی. فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی, 1399; 12(24): 27-54. doi: 10.30471/soci.2020.6286.1481
مؤلّفههای ارتباطات همسایگی در زندگی شهری با رویکرد اسلامی
ارتباط بین انسانها اساس نظام اجتماعی و پایۀ پیشرفت جامعه است. این امر امروزه به دلیل مسائلی همچون؛ تغییرات گسترده در زیست شهری، زندگی تحمیلی در مجتمعهای آپارتمانی، تقلید از الگوهای غربی در مدیریت شهری، و گسترش خُرده فرهنگهای اجتماعی، با آسیبهای متعددی مواجه شده است. پیشگیری و رفع اینگونه آسیبها نیازمند به طراحی و ترویج الگوی ارتباطات مطلوب اجتماعی، بهویژه در ساحت همسایگی با دیگران است. پژوهش حاضر در این راستا با بهرهگیری از روش تحلیل محتوای کیفی متعارف کوشیده است مؤلفههای ارتباطات همسایگی را از منابع اسلامی استخراج و تبیین نماید. بدین ترتیب که آیهها و احادیث مرتبط با موضوع به روش ترکیبی (لغتکاوی و معناکاوی) در سه مرحله (رمزگذاری، طبقهبندی و انتزاع مضمون) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند که دستاورد آن، برداشت 420 مفهوم بود. سپس مفاهیم به دست آمده با بررسی بیشتر به زیرطبقات شانزدهگانه تقلیل یافتند و سپس در قالب پنج طبقه (مؤلفه) از جمله: «بیآزاری»، «تابآوری (فعّال)»، «مسئولیتپذیری (اجتماعی)»، «مهرورزی» و «خیررسانی» دستهبندی گردیدند. سرانجام پس از فراوانیسنجیِ مؤلفهها و شاخصهای به دست آمده در این تحقیق، برای ارتباطات همسایگان در زندگی شهری، دو الگوی عملی در قالبهای «پیوستاری» و «چندبُعدی» پیشنهاد گردید.
Neighborhood Relations Components in urban life with an Islamic approach
نویسندگان [English]
ali malakoutinia
ooooo
چکیده [English]
Relations between humans is the basis of the social system and the basis of society's progress. Nowadays, it has suffered a number of damages due to issues such as widespread changes in urban life, forced living in apartment complexes, imitation of Western patterns in urban management and the spread of social micro-cultures. Preventing and removing such injuries requires designing and promoting a pattern of socially desirable Relations, especially in the neighborhood. The present study, using conventional qualitative content analysis method, has attempted to extract and explain neighborhood Relations components from Islamic sources. The verses and hadiths related to the subject were analyzed in three stages (encoding, classification and thematic abstraction), the result of which was the conception of 420 concepts. Subsequently, the concepts were further reduced to sixteen subgroups and then subdivided into five categories including: "harassment", "resilience", "social responsibility", "compassion" and "beneficence". Finally, after evaluating the components and indicators obtained in this study, two practical models in "continuum" and "multidimensional" formats were proposed for neighborhood Relations in urban life.
کلیدواژه‌ها [English]
Neighborhood pattern, Urban life, Residence, Components and characteristics, Islamic teachings
مراجع
قرآنکریم، ترجمۀ مرحوم آیتالله علی فیض مشکینی.
1. ابن‌شعبه حَرّانی (1404ق)، تحفالعقول، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر نشر اسلامی جامعه مدرسین.
6. جوکار، علیقلی؛ مجید کاشانی و حسین فکر آزاد (زمستان 1397)، «مطالعۀ جامعهشناختی پیامدهای فرهنگی زندگی آپارتماننشینی در ایران؛ مورد مطالعه: کلانشهر تهران»، در: فصلنامۀ مطالعات علوم اجتماعی ایران، س15، ش59، ص132−154.
7. حُرّ عاملی، محمد بن حسن (1414ق)، وسائلالشیعه، تحقیق: مؤسسۀ آلالبیت، قم: مؤسسه آلالبیتb.
8. حسینینیا، نرگس و حمیدرضا حاتمی (بهار1398)، «پیشبینی کیفیت زندگی بر مبنای بهزیستی روان‌شناختی و تابآوری در بازنشستگان»، در: فصلنامۀ دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، س20، ش75، ص81−91.
9. خبرگزاری ایسنا: سردار امیری (جانشین پلیس راهور ناجا): «مراکز تجاری باید به خارج از شهر بروند»، در تاریخ: 14/7/1395، کد خبر: 95071409274.
10. خبرگزاری ایسنا: ناصر فکوهی (استاد دانشگاه تهران): «کلانشهرهای غیرقابل زندگی»، در تاریخ: 8/11/1396، کد خبر: 96110804079.
11. دهخدا، علی‌اکبر (1385)، لغتنامۀ دهخدا، به کوشش غلامرضا ستوده و دیگران، تهران: دانشگاه تهران.
12. دیلمی، حسن بن محمد (1412ق)، إرشاد القلوب إلى الصواب (2 جلدی)، چاپ اول، قم: الشریف الرضی.
13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374)، مفردات الفاظ القرآن (4 جلدی)، ترجمه و تحقیق: غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.
14. الرضی، محمد بن حسین (1414ق)، نهجالبلاغه (للصبحی صالح)، چاپ اول، قم: هجرت.
15. سامانی، سیامک؛ بهرام جوکار و نرگس صحراگرد (پاییز1386)، «تابآوری، سلامت روانی و رضایتمندی از زندگی»، در: مجلۀ روانپزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، س13، ش3، ص290−295.
16. سبحانینژاد، مهدی و هاشم فردانش (بهار 1379)، «مسئولیتپذیری اجتماعی در برنامۀ درسی کنونی دورۀ ابتدایی ایران»، در: فصلنامۀ مدرّس، دورۀ 4، ش1، ص95−114.
23. ـــــــــــــ (1413ق)، کتاب من لا یحضره الفقیه، محقق/ مصحح: علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین.
24. طوسی، محمد بن حسن (1414ق)، الأمالی، چاپ اول، قم: دارالثقافة.
25. عادل مهربان، مرضیه (زمستان 1394)، مروری بر تحلیل محتوای کیفی و کاربرد آن در پژوهش، ویراستار: مهری دوستی ایرانی، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان.
26. فخرایی، سیروس (زمستان 1391)، «پیامدهای اجتماعی آپارتماننشینی: مطالعۀ موردی شهر مراغه»، در: فصلنامۀ مطالعات علوم اجتماعی ایران، س9، ش35، ص107−128.
27. فرانکِنا، ویلیام کِی (بهار 1383)، فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ هادی صادقی، چاپ دوم، قم: کتاب طه.
28. قُرطُبی، محمّد بن أحمد الأنصارى (1405ق)، تفسیر القرطبىّ (الجامع لأحکام القرآن)، تحقیق: محمّد عبدالرحمان المرعشلى، بیروت: دارإحیاءالتراث العربى.
29. کامران، فریدون؛ سیداحمد حسینی و خدیجه ذبیحینیا (زمستان 1388)، «بررسی مشکلات فرهنگی−اجتماعی زندگی آپارتمانی شهر جدید پردیس»، در: فصلنامۀ پژوهش اجتماعی، ش5، ص21−40.
30. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافى، محقق/ مصحح: على‌اکبر غفاری و محمد آخوندى، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
31. کوفی اهوازی، حسین بن سعید (1402ق)، الزهد، 1 جلد، چاپ دوم، قم: المطبعة العلمیه.
32. لیثی، على بن محمّد (1376ش)، عیونالحکم و المواعظ، تحقیق: حسین الحسنى البیرجندى، قم: دار الحدیث.
33. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
36. محمدی، اکبر؛ کسری آشوری و محمد بشیر رباطی (بهار 1396)، «تبیین و ارزیابی مؤلفههای تابآوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاههای خودانگیختۀ شهری؛ مطالعۀ موردی: ناحیۀ منفصل شهری نایسر شهر سنندج»، در: فصلنامۀ مطالعات شهری، ش22، ص75−88.
37. مطهری، مرتضی (1382)، یادداشتها، ج4، چاپ دوم، تهران، صدرا.
38. معین، محمد (1385)، فرهنگ فارسی (مجموعه یک جلدی)، چاپ دوم، تهران: راه رشد.
39. ملکوتینیا، علی (1396)، درآمدی بر اخلاق همسایگی براساس آموزههای اسلامی، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
40. ـــــــــــــ (1398)، «طراحی و تبیین الگوی ارتباطات همسایگی در زندگی شهری براساس آموزههای اسلامی با تأکید بر احادیث علوی» [رسالۀ دکتری]، قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
41. المنذری، زکى‌الدین عبدالعظیم بن عبدالقواى (1408ق)، الترغیب و الترهیب، تحقیق: مصطفى محمّد عمارۀ، بیروت: دارالفکر.
42. نوابخش، مهرداد و مریم رفیعی‌پور (1387)، «بررسی جامعهشناختی روابط همسایگی در مجتمعهای مسکونی شهر تهران» (مطالعۀ موردی منطقۀ دو شهرداری)، در: مجلۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، س1، ش1، ص50−70.
43. نوذری، حمزه (پاییز و زمستان 1394)، «تحلیل تعارضات همسایگی و برخی پیامدهای آن در شهر تهران»، در: دوفصلنامۀ بررسی مسائل اجتماعی ایران، دورۀ ششم، شمارۀ 2، ص373−390.
44. نوری، حسین (1408ق)، مستدرکالوسائل، قم: مؤسسۀ آل البیت.
45. هندی، على المتّقى بن حسامالدین (1409ق)، کنزالعمّال، تصحیح: صفوۀالسقّا، چاپ اول، بیروت: مکتبۀالتراثالإسلامی.
قرآنکریم، ترجمۀ مرحوم آیتالله علی فیض مشکینی.
1. ابن‌شعبه حَرّانی (1404ق)، تحفالعقول، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر نشر اسلامی جامعه مدرسین.
6. جوکار، علیقلی؛ مجید کاشانی و حسین فکر آزاد (زمستان 1397)، «مطالعۀ جامعهشناختی پیامدهای فرهنگی زندگی آپارتماننشینی در ایران؛ مورد مطالعه: کلانشهر تهران»، در: فصلنامۀ مطالعات علوم اجتماعی ایران، س15، ش59، ص132−154.
7. حُرّ عاملی، محمد بن حسن (1414ق)، وسائلالشیعه، تحقیق: مؤسسۀ آلالبیت، قم: مؤسسه آلالبیتb.
8. حسینینیا، نرگس و حمیدرضا حاتمی (بهار1398)، «پیشبینی کیفیت زندگی بر مبنای بهزیستی روان‌شناختی و تابآوری در بازنشستگان»، در: فصلنامۀ دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، س20، ش75، ص81−91.
9. خبرگزاری ایسنا: سردار امیری (جانشین پلیس راهور ناجا): «مراکز تجاری باید به خارج از شهر بروند»، در تاریخ: 14/7/1395، کد خبر: 95071409274.
10. خبرگزاری ایسنا: ناصر فکوهی (استاد دانشگاه تهران): «کلانشهرهای غیرقابل زندگی»، در تاریخ: 8/11/1396، کد خبر: 96110804079.
11. دهخدا، علی‌اکبر (1385)، لغتنامۀ دهخدا، به کوشش غلامرضا ستوده و دیگران، تهران: دانشگاه تهران.
12. دیلمی، حسن بن محمد (1412ق)، إرشاد القلوب إلى الصواب (2 جلدی)، چاپ اول، قم: الشریف الرضی.
13. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374)، مفردات الفاظ القرآن (4 جلدی)، ترجمه و تحقیق: غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.
14. الرضی، محمد بن حسین (1414ق)، نهجالبلاغه (للصبحی صالح)، چاپ اول، قم: هجرت.
15. سامانی، سیامک؛ بهرام جوکار و نرگس صحراگرد (پاییز1386)، «تابآوری، سلامت روانی و رضایتمندی از زندگی»، در: مجلۀ روانپزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، س13، ش3، ص290−295.
16. سبحانینژاد، مهدی و هاشم فردانش (بهار 1379)، «مسئولیتپذیری اجتماعی در برنامۀ درسی کنونی دورۀ ابتدایی ایران»، در: فصلنامۀ مدرّس، دورۀ 4، ش1، ص95−114.
23. ـــــــــــــ (1413ق)، کتاب من لا یحضره الفقیه، محقق/ مصحح: علی‌اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین.
24. طوسی، محمد بن حسن (1414ق)، الأمالی، چاپ اول، قم: دارالثقافة.
25. عادل مهربان، مرضیه (زمستان 1394)، مروری بر تحلیل محتوای کیفی و کاربرد آن در پژوهش، ویراستار: مهری دوستی ایرانی، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان.
26. فخرایی، سیروس (زمستان 1391)، «پیامدهای اجتماعی آپارتماننشینی: مطالعۀ موردی شهر مراغه»، در: فصلنامۀ مطالعات علوم اجتماعی ایران، س9، ش35، ص107−128.
27. فرانکِنا، ویلیام کِی (بهار 1383)، فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ هادی صادقی، چاپ دوم، قم: کتاب طه.
28. قُرطُبی، محمّد بن أحمد الأنصارى (1405ق)، تفسیر القرطبىّ (الجامع لأحکام القرآن)، تحقیق: محمّد عبدالرحمان المرعشلى، بیروت: دارإحیاءالتراث العربى.
29. کامران، فریدون؛ سیداحمد حسینی و خدیجه ذبیحینیا (زمستان 1388)، «بررسی مشکلات فرهنگی−اجتماعی زندگی آپارتمانی شهر جدید پردیس»، در: فصلنامۀ پژوهش اجتماعی، ش5، ص21−40.
30. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافى، محقق/ مصحح: على‌اکبر غفاری و محمد آخوندى، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
31. کوفی اهوازی، حسین بن سعید (1402ق)، الزهد، 1 جلد، چاپ دوم، قم: المطبعة العلمیه.
32. لیثی، على بن محمّد (1376ش)، عیونالحکم و المواعظ، تحقیق: حسین الحسنى البیرجندى، قم: دار الحدیث.
33. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
36. محمدی، اکبر؛ کسری آشوری و محمد بشیر رباطی (بهار 1396)، «تبیین و ارزیابی مؤلفههای تابآوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاههای خودانگیختۀ شهری؛ مطالعۀ موردی: ناحیۀ منفصل شهری نایسر شهر سنندج»، در: فصلنامۀ مطالعات شهری، ش22، ص75−88.
37. مطهری، مرتضی (1382)، یادداشتها، ج4، چاپ دوم، تهران، صدرا.
38. معین، محمد (1385)، فرهنگ فارسی (مجموعه یک جلدی)، چاپ دوم، تهران: راه رشد.
39. ملکوتینیا، علی (1396)، درآمدی بر اخلاق همسایگی براساس آموزههای اسلامی، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
40. ـــــــــــــ (1398)، «طراحی و تبیین الگوی ارتباطات همسایگی در زندگی شهری براساس آموزههای اسلامی با تأکید بر احادیث علوی» [رسالۀ دکتری]، قم: دانشگاه قرآن و حدیث.
41. المنذری، زکى‌الدین عبدالعظیم بن عبدالقواى (1408ق)، الترغیب و الترهیب، تحقیق: مصطفى محمّد عمارۀ، بیروت: دارالفکر.
42. نوابخش، مهرداد و مریم رفیعی‌پور (1387)، «بررسی جامعهشناختی روابط همسایگی در مجتمعهای مسکونی شهر تهران» (مطالعۀ موردی منطقۀ دو شهرداری)، در: مجلۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، س1، ش1، ص50−70.
43. نوذری، حمزه (پاییز و زمستان 1394)، «تحلیل تعارضات همسایگی و برخی پیامدهای آن در شهر تهران»، در: دوفصلنامۀ بررسی مسائل اجتماعی ایران، دورۀ ششم، شمارۀ 2، ص373−390.
44. نوری، حسین (1408ق)، مستدرکالوسائل، قم: مؤسسۀ آل البیت.
45. هندی، على المتّقى بن حسامالدین (1409ق)، کنزالعمّال، تصحیح: صفوۀالسقّا، چاپ اول، بیروت: مکتبۀالتراثالإسلامی.
ابتدای صفحه