تبیین مبانی نظم اجتماعی در شهر اسلامی بر اساس شریعت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

نظم یکی از ویژگیهای اصلی خلقت الهی است و جایگاهی بسیار رفیع در مبانی دین مبین اسلام، بویژه قرآن کریم و اندیشه­های متفکران مسلمان دارد. نظم در شهر اسلامی متاثر از اصل بنیادین وحدت در نظام جامعه اسلامی در ابعاد مختلف آن تجلی یافته است. در شهر اسلامی، نظم اجتماعی یا برگرفته از اصول و تعالیم دین مبین اسلام بوده یا هماهنگ با تعالیم اسلامی بوده که در زندگی روزمره مسلمانان جاری می­باشند بطوریکه رعایت این اصول و حقوق در شهر اسلامی به­عنوان جزئی از عقاید و حقوق مسلم برای مسلمانان پذیرفته می­شود. این مقاله با هدف تبیین اصول، مبانی و ویژگیهای نظم اجتماعی در شهر اسلامی از دیدگاه متفکران مسلمان و با روش تحقیق تحلیل کیفی محتوای متون و ابزارهای مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای انجام شده است. در این راستا با اتکاء بر نظریه احکام ثابت علامه طباطبایی، تعاریف و ویژگیهای شهراسلامی مورد تحلیل و مطالعه قرار گرفته است. عمل به قوانین و احکام شریعت و توجه به آنها در تصمیم­ها و اقدام­ها، همان نظم­مداری و وحدت­گرایی است. حیات و پایداری اجتماعی شهر اسلامی با نظم و وحدت عجین بوده و اختلال در نظم شهری با آشوب و بحران و زوال همراه خواهد بود. مهمترین قاعده تنظیم کننده روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در شهر اسلامی نظم اجتماعی همان قوانین و احکام شریعت از جمله قاعده حلال و حرام است که به رفتارها، تعاملات و امورات مسلمانان در شهر اسلامی نظم می­بخشد. نظم اجتماعی می­بایست در اموری همچون نحوه حضور افراد در اجتماع، داد و ستد، خرید و مصرف، گردش و تفریح قابل ملاحظه باشد.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Foundations of Social Order in the Islamic City Based on Islamic Sharia

نویسنده [English]

  • Asghar Molaei
Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Development,Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz
چکیده [English]

Order is one of the main characteristics of creation which has a high position in the principles of Islam, especially in the holy Quran and among the Muslim scholars’ thoughts. In the Islamic city, order is a matter of the more fundamental principle of unity in the Islamic society and has manifested itself in a variety of ways. In the Islamic city, social order is either directly taken from the Islamic ethos and rules or is in congruence with them, which are manifest in the Muslims’ everyday life, so that obeying the rules, herein defined, has become a part of the Muslims’ inalienable rights. The current article aims at explaining the principles, foundations, and characteristics of social order in the Islamic city based on the views of Muslim thinkers adopting the qualitative content analysis of texts through documentary and library methods. For the purpose, relying on Allameh Tabatabaei’s fixed rules theory, the definitions and characteristics of the Islamic city are studied. Following Shariah rules and observing them in decisions and actions is what we know as the criticality of order and unity. The survival and thriving of the Islamic city has always been entwined with order and unity and any interruption in civil order has meant crisis, turbulence, and decline. The main feature in organizing social, cultural, and economic relationships in the Islamic city have been the very shariah rulings, mainly the ruling of halal and haram, which has conducted Muslims’ behaviors, interactions, and affairs in the Islamic city. Social order must be observed in all respects including individuals’ engagement in public, trade, consumption, and leisure

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian-Islamic city
  • social order
  • unity
  • shariah
  • Islamic society
1)       قرآن کریم.
2)       اشرف، احمد (1353): ویژگیهای تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. مجله نامه علوم اجتماعی. شماره 4. صص 7-49.
3)       ابراهیمی دینانی، محمدحسین، نظم الهی و رابطه آن با نظم بشری، مقاله(سخنرانی) ارائه شده در نوزدهمین همایش ملی حکیم ملاصدرا، با محوریت موضوع "فلسفه و نظم عمومی"،1394.
4)       اعوانی، غلامرضا، نظم اجتماعی، نظم جهانی و نظم الهی، مقاله(سخنرانی)  ارائه شده در نوزدهمین همایش ملی حکیم ملاصدرا، با محوریت موضوع "فلسفه و نظم عمومی"،1394.
5)       بمات، نجم­الدین (1387)، اصطلاحات و تشبیهات معماری در قرآن، ترجمه محمدحسین حلیمی، مجموعه مقالات کنگره معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم-کرمان، جلد اول، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
6)       بیات، بهرام (1393)، رویکرد اسلامی به شهر؛ ویژگیهای شهر اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی نظریه­های اجتماعی متفکران مسلمان، سال چهارم، شماره اول، بهار و تابستان 1393، صص 137-167.
7)       پورجعفر، محمدرضا و دیگران(1394): انواع شهر اسلامی و اشاراتی به نحوه شاخص­سازی در راستای شهر آرمانی اسلامی، فصلنامه پژوهشهای معماری اسلامی، تهران، سال سوم، شماره هشتم، صص 3-21 .
8)       خامنه­ای، سیدمحمد (1394)، نظم تشریعی و تکوینی، مقاله(سخنرانی) ارائه شده در نوزدهمین همایش ملی حکیم ملاصدرا، با محوریت موضوع فلسفه و نظم عمومی، مجموعه چکیده مقالات برگزیده همایش.
9)       داوری اردکانی (1394)، سیدمحمد، نظم در فلسفه یونانی، مقاله(سخنرانی)  ارائه شده در نوزدهمین همایش ملی حکیم ملاصدرا، با محوریت موضوع فلسفه و نظم عمومی.
10)    فرج، ابراهیم (1390)، طراحی الگوی سعادت­محور مصرف، دو فصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، سال چهارم، شماره اول، صص 67-91.
11)    کلانتری خلیل­آباد، حسین، حقی، مهدی و دادخواه، محسن (1393) ، مولفه­های اجتماعی الگوی شهرسازی ایرانی و اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی نقش جهان، سال چهارم، شماره یک، صص17-26.
12)    دانشپور، سید عبدالهادی و روستا، مریم (1392)، چارچوب مفهومی اجتماع پایدار در جهان­بینی اسلامی و سنت شهرسازی مسلمانان، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهشهای معماری اسلامی، سال اول، شماره اول، صص 9-24.
13)    حمزه­نژاد، مهدی، معین­مهر، صدیقه و سعادت­جو، پریا (1393)، بررسی اجتماع­پذیری فضاهای تجاری در رویکرد اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی ، شماره 18، صص 25-38. 
14)    راپاپورت، ایمس (1385)، منشاء فرهنگی مجتمع­های زیستی (بخش آخر در کتاب تاریخ شکل شهر)، ترجمه راضیه رضازاده، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ چهارم، صص 409-445.
15)   جوادی آملی، عبدالله (1394)، مفاتیح­الحیاه، چاپ اول، ویراست دوم، قم: نشر اسراء.
16)    خالدیان، ستار و دیگران (1393)، تبیین جایگاه اسلام در روند شهرنشینی و سازمان فضای شهری ایران، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره هفدهم، صص 5-18.
17)    سلطان­زاده، حسین (1393)، تاریخ مختصر شهر و شهرنشینی در ایران از دوره باستان تا سال 1355 ه.ش، انتشارت چهارطاق، تهران، چاپ اول.
18)    کاستللو، فرانسیس وینسنت (1368)، تاریخ مهندسی در ایران، انتشارات گویش، تهران، چاپ اول.
19)    کاستللو، فرانسیس وینسنت (1368)،  شهرنشینی در خاورمیانه، ترجمه پرویز پیران و عبدالعلی رضایی، انتشارات نی، تهران، چاپ اول.
20)    فارابی، ابونصر (1358)، سیاست مدینه، ترجمه سید جعفر سجادی،انتشارات انجمن فلسفه ایران، تهران، چاپ اول.
21)    عمید، حسن (1371)،  فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم.
22)    ابوالحسنی، سید رحیم (1387)، ثبات و تحول در جامعه شناسی سیاسی فارابی، مجله سیاست، صص 17-43.
23)    جوادی آملی، عبدالله (1390)، فطرت در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء.
24)    حکیم، سلیم بسیم (1381)، شهرهای عربی-اسلامی، اصول شهرستزی و ساختمان، ترجمه محمد حسین مالکی و عارف اقوامی مقدم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.
25)    ربانی، رسول (1385)، جامعه­شناسی شهری، باهمکاری فریدون وحیدا، اصفهان، دانتشارات دانشگاه صفهان با همکاری سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، چاپ دوم.
26)    کرباسی، عاطفه (1391)، معماری امروز و ابهامی در باب ثابت و متغیر، فصلنامه علمی و پژوهشی هنرهای زیبا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، دوره 17، شماره 3، صص 61-70.
27)    کلینی، محمدبن­یعقوب(1401)، اصول کافی، تحقیق علی­اکبر غفاری، بیروت، ج 1، ص 58، حدیث 19.
28)    بمات، نجم­الدین (1369)، شهر اسلامی، ترجمه محمدحسین حلیمی و منیژه استامبولچی،تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
29)    جهانگیر ، عیسی (1383)، گذری بر اندیشه های اجتماعی علامه طباطبایی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، مجله معرفت، شماره 80 ، سال سیزدهم، شماره 5، صص 19-28.
30)    صاحبی، محمدجواد (1368)، فلسفه سیاسی از دیدگاه علامه طباطبایی، کیهان اندیشه 1368 شماره 26، قابل دسترسی در پایگاه مجازی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
31)    طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۳۲)، اصول فلسقه و روش رئالیسم، دفتر انتشارات اسلامی، ص45.
32)    طباطبایی، سیدمحمدحسین (1376)، ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ، تدوین: علی اصغر مصلح، انتشارات روزگار نو، تهران.
33)   طباطبایی، محمدحسین(1387)، معنویت تشیع به ضمیمه چند مقاله دیگر، گرداوری توسط محمد بدیعی با مقدمه علامه حسن­زاده آملی، قم، انتشارات تشیع ، چاپ چهارم، صص 75-79
34)   طباطبایی، محمدحسین(1360)، تفسیر المیزان، ج 2، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیه ، صص 122-115
35)   طباطبایی، محمدحسین(1360)، تفسیر المیزان، ج 5، تهران، انتشارات دار الکتب الاسلامیه ، صص 12-17.
36)    طباطبایی، سیدمحمدحسین(1396ق.)، بررسی‌های اسلامی، مجموعة مقالات و رسائل، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
37)    لیتکوهی، ساناز و سنجری، سپیده (1393)، مقایسه معیارهای کیفیت زندگی شهری در نظریات معاصر و مفاهیم استخراج شده در خصوص شهر اسلامی بر مبنای علل چهارگانه معماری ، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهشهای معماری اسلامی، سال اول، شماره دوم، صص 41-64.
38)    مشکینی، ابوالفضل (1394)، تدقیق مفهومی و تشریح راهکارها و شاخص­های تحقق­سنجی چهار اصل مسجدمحوری، محله­محوری، درون­گرایی و طبیعت­گرایی در شهر ایرانی اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهشهای معماری اسلامی، سال سوم، شماره هشتم، صص 18-34.
39)    مطهری، مرتضی (1387)،  فطرت، قم، انتشارات صدرا.
40)    مطهری، مرتضی (1391)، کلیات علوم انسانی، (29: کلام-عرفان-حکمت عملی، قم، انتشارات صدرا.
41)   مطهری، مرتضی (1370)، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
42)   مطهری، مرتضی (1382)، ده گفتار، چاپ نوزدهم، تهران: انتشارات صدرا.
43)   مطهری، مرتضی (1382)، شش مقاله، چاپ اول، تهران: انتشارات صدرا.
44)    فارابی، ابونصر محمد (1393)، اندیشه­های اهل مدینه فاضله، سید جعفر سجادی، تهران، کتابخانه طهوری، چاپ اول.
45)    محقق داماد، محمدحسین(۱۳۹۴)، نظم هستی و بایستی از دیدگاه ملاصدرا کتاب تکوین و تدوین، فصلنامه خردنامه صدرا، شماره 80، صص 5-12.
46)    نقی­زاده، محمد (۱۳۹۴)، آموزه­های قرآنی و شهر آرمانی اسلام، فصلنامه پژوهشهای معماری اسلامی، تهران، سال سوم، شماره هشتم، صص 46-67.