تعاملات مفاهیم «امت اسلامی» و «تکافل اجتماعی» با رویکرد قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

2 استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

نظامات زندگی در هر جامعه‌ای به منظور پاسخ‌گویی به نیازها و متناسب با مبانی اعتقادی و ارزش‌های فرهنگی آن جامعه شکل می‌گیرند. موفقیت و پایداری این نظام‌ها بیش از هرچیز دیگری در گرو سازگاری مبانی آنها با قوانین و واقعیت‌های حاکم بر عالم هستی به‌ویژه عالم انسانی است. نیازهای معیشتی از جمله مهم‌ترین نیازهایی است که برای پاسخ به آن تاکنون انواع متعددی از نظامات سوسیالیستی و لیبرالیستی و... تشکیل شده است. بدون تردید یکی از مبانی اصلی این نظامات نوع نگرش آنها به واقعیت فرد و جامعه و نوع روابط موجود فیمابین آنهاست. مدعای پژوهش حاضر آن است که قرآن کریم برای عالم انسانی مفهوم ویژه‌ای به نام «امت» را مطرح کرده است که متفاوت از مفاهیم رایجی چون فرد و دولت است. این مفهوم دارای آثار و احکام مهمی به‌ویژه در زمینه نیازهای معیشتی انسان است. «تکافل اجتماعی» از جمله مهم‌ترین مفاهیم قرآنی و اسلامی است که در این ارتباط و به‌عنوان یکی از ارکان نظام تأمین اجتماعی و پاسخ‌گویی به نیازهای معیشتی مطرح گردیده است. هدف پژوهش تبیین مفاهیم، مبانی، ویژگی‌ها و تعاملات این دو مفهوم در ارتباط با مسئله تأمین اجتماعی، در رویکرد اسلامی است. روش به‌کار گرفته در این تحقیق از منظر هدف، از قبیل تحقیقات بنیادی−نظری است و از منظر ماهیت و روش در قلمرو تحقیقات توصیفی−تحلیلی به حساب می‌آید. مقاله به این نتیجه می‌رسد که در فرهنگ قرآنی امت اسلامی به مثابه پیکری واحد معرفی شده که ارتباط بین اعضای آن، ارتباطی از جنس ولا و دستگیری است و از‌این‌رو تکافل اجتماعی از خصائص امت اسلامی است که در غیاب آن هیچ سازوکاری قادر به حل موفقیت‌آمیز و پایدار مشکلات معیشتی جامعه نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Conceptual connections between Islamic "Ummah" and Social "Takaful" with a Qur’anic Approach

نویسندگان [English]

  • Mostafa Kazemi Najafabadi 1
  • Seyed Reza Hossieni 2
1 Assistant Professor, Research Institute of Hawzah and University
2 Assistant Professor, Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

Life systems in each society take shape to meet the needs corresponding the belief principles and cultural values of that society. The success and stability of these systems is dependent, more than anything, on the compatibility of their foundations with the rules and realities of the cosmos, especially the human world.  Livelihood is among the main needs that pursuit for satisfaction of which has led to the emergence of various socialist, liberalist, and other schools. Undoubtedly, among the principles of these schools is their view toward the reality of individuals and societies as well as their interactions. The present article claims that Holy Quran has introduced the concept of “ummah” to denote the human world in distinction from the prevalence of concepts such as the individual and the state. The concept is of profound consequential rules especially for the human livelihood. “Social takaful” is one of such Qur’anic and Islamic concepts introduced in this relation and as a major principle in the system of social welfare that addresses the issues of livelihood and maintenance. The aim of this article is to explain the sub-concepts, foundations, characteristics, and interactions between the two concepts i.e. the Islamic ummah and the social takaful with regard to the problem of social welfare in the Islamic approach. Considering the purpose, the method applied is fundamental-theoretical, and concerning the methodology, it is descriptive-analytical. The findings show that in the Qur’anic framework, the Islamic ummah is introduced as a unitary organism in which the relationship among the members is defined in terms of camaraderie and assistance; thus, social takaful is a characteristic of the Islamic ummah, in the absence of which no mechanism would afford solving the livelihood problems constantly and successfully.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Ummah
  • social takaful
  • social security
  • Qur’anic approach
قرآن
* نهج‌البلاغه
1. ابوزهره، محمد (1358ش)، همکاری‌های اجتماعی، ترجمه: محمدمهدی جعفری، تهران، شرکت سهامی انتشار.
2. ابوزهره، محمد (1991)، التکافل الاجتماعی فی الاسلام، قاهره: دارالفکر العربی.
3. احمدی میانجی، علی (1419ق)، مکاتیب الرسول، طهران: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث،
چاپ اول.
4. بخاری، محمد بن اسماعیل (بی‌تا)، صحیح البخاری، ترکیه: استانبول: المکتیه الاسلامیه للنشر و التوزیع.
5. البهی الخولی (1401)، الثروة فی ظلّ الاسلام، کویت دارالقلم.
6. پاینده، ابو القاسم (1382ش)، نهج‌الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول‌n)، تهران، چاپ چهارم.
7. جعفرعباس حاجی (1408هـ ـ 1987م)، المذهب الاقتصادی فی الاسلام، القسم الاول، کویت: مکتبة الأثنین.
8. جمعی از محققین، موسوعه الفقیه، باب الاستغاذه، الجزء الرابع، کویت: وزاره الاوقاف و الشون الاسلامیه.
9. جوادى آملى، عبدالله (1373)، شریعت در آینه معرفت، مرکز نشر فرهنگى رجاء، چاپ دوم.
10. حر عاملی، محمد حسن (1403ق)، وسائل الشیعه (الاسلامیه)، بیروت: دارا احیاء التراث العربی، چاپ پنجم.
11. حسینی، سیدرضا (1379)، الگوی تخصیص درآمد و رفتار مصرف کننده مسلمان، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
12. حمیدی، عبدالکبیر (1431ھ)، مفهوم الامه فی القران الکریم و الحدیث الشریف، قاهره: دارالسلام.
13. ری‌شهری، محمدمهدی و سیدرضا حسینی (1386ش)، التنمیة الأقتصادیة فی الکتاب و السنة، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
14. زمخشری (1995م)، الکشاف عن غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، ترتیب و ضبط و تصحیح: محمدعبدالسلام شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیه، ط‌‌1، ///
15. زمخشری، محمود بن عمر (1417ق)، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیة.
16. صالح، احمد العلی (1375)، حجاز در صدر اسلام، ترجمه: عبدالحمید آیتی، نشر مشعر، چاپ اول.
17. صدوق، محمدبن علی (1404)، من لا یحضره الفقیه، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، الطبعه الثانیة.
18. طبرسی، ابوالفضل علی (1418ق)، مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، قم: دارالحدیث، الطبعه الاولی.
19. عبدالجبار، محمد (1989م)، الامه فی المفهوم الاسلامی، المنطلق، ع59.
20. عبدالله ناصح علوان (بی‌تا)، التکافل الاجتماعی فی الاسلام، www.abdullahelwan.net، مصر: رشف: دارالسلام للطباعه و النشر و التوزیع، الاصدار الاول.
21. عسکری‌نیا، ابوالفضل و منا لطفی (1390)، روش تحقیق در مدیریت، تهران: انتشارات فرانما.
22. علامه حلّى (1413)، قواعد الاحکام، قم: مؤسسه النشر الاسلامى، ج‌1.
23. فرحات، احمد حسن (1983م)، الامه فی دلالاتها العربیه و القرانیه، بیروت: دار عمار، ط1.
24. قابل، احمد (1383)، اسلام و تأمین اجتماعی، مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، چاپ اول.
25. قرضاوی، یوسف (1996م)، الامه الاسلامیه حقیقه لا وهم، مؤسسه الرساله، بیروت: لبنان، ط1.
26. کتانی، عبد‌الحی (1384)، نظام اداری مسلمانان در صدر اسلام، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اول. ///در منابع نیست///
27. کلینی، محمد بن یعقوب (1369ش) اصول کافی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامی.
28. مجلسى، محمدباقر (1403)، بحارالأنوار، بیروت: مؤسسه الوفاء، الطبعة الثانیة.
29. محمد زاهدی اصل (1387)، مقدمه‌ای بر خدمات اجتماعی در اسلام، تهران: دانشگاه علام طباطبائی.
30. محمد عبده و رشید رضا (1980م)، تفسیر القران الکریم (المنار)، بیروت: دارالفکر و دارالمعرفه، (د.ت).
31. محمد فاروق التبهان (1970م)، الاتجاه الجماعی فی التشریع الاقتصاد الاسلامی، بیروت: دارالفکر.