مؤلفه‌های تمدنی جامعۀ اسلامی در تفکر اجتماعی شیعی و سلفی: مقایسۀ تطبیقی آرای شهید مطهری و سیدقطب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی جامعه‌شناسی فرهنگی دانشگاه تهران (نویسندۀ مسئول)

2 استاد گروه علوم اجتماعی اسلامی علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

ایده‌پردازی برای شاخصه‌های تمدن اسلامی یا مؤلفه‌های تمدنی جامعۀ اسلامی از جمله تلاش‌های مشترک شهید مطهری و سیدقطب بوده است. شهید مطهری یکی از متفکران برجسته در جریان فکری انقلاب اسلامی و سیدقطب یکی از متفکران تأثیرگذار در جریان‌های سلفی­گرایی معاصر (از جمله القاعده و داعش) به‌شمار می‌روند. این مقاله، با استفاده از روش‌شناسی بنیادین و روش پژوهش اسنادی، پنج مؤلفۀ زیر دربارۀ تمدن اسلامی را از نظر این دو متفکر به‌طور تطبیقی تحلیل می­کند: 1. هستی‌شناسی و جهان‌بینی اسلامی؛ 2. منزلت و جایگاه باورهای اسلامی در تمدن‌آفرینی؛ 3. نقش جهاد، تحرک و اصلاح اجتماعی در تمدن‌سازی؛ 4. چگونگی رابطۀ تمدن اسلامی در مصاف با سایر تمدن‌ها و جوامع؛ 5. کیفیت تولید و انتقال علم در تمدن اسلامی. در مجموع، به نظر می‌رسد که با وجود برخی اشتراکات (از جمله در مبانی هستی‌شناختی)، تفاوت‌های آشکاری در ابعاد معرفتی متأثر از سنت‌های فکری متفاوت (تفکر عقلانی شیعی در مقابل نگرش کلام اشعری و ظاهرگرایی) در نزد آن دو متفکر قابل شناسایی هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Civilizational Characteristics of the Islamic Society in Shiite and Salafi Thinking: Comparative Study of Shahid Motahari and Sayyid Qutb’s Thinkin

نویسندگان [English]

  • Iman Erfanmanesh 1
  • Gholamreza Jamshidiha 2
1 PhD candidate in Cultural Sociology, University of Tehran
2 Professor, faculty member of Islamic Social Sciences, University of Tehran
چکیده [English]

Ideation for the characteristics of the Islamic civilization or the civilizational characteristics of an Islamic society is the common point between
Shahid Motahari and Sayyid Qutb. Shahid Motahari is an outstanding thinker of Iran’s Islamic Revolution and Sayyid Qutb is an influential thinker of contemporary Salafism (manifest in the ideology of Al-Qaedah and Daesh). This article is a fundamental documentary research for the comparative analysis of the following five elements of Islamic civilization in the view of the two thinkers: 1) Islamic ontology and worldview; 2) the status of Islamic beliefs in civilization building; 3) the role of jihad, dynamism, and social reform in civilization-building; 4) the quality of the relationship between Islamic civilization and other civilizations and societies; 5) the quality of the production and communication of science in the Islamic civilization. In general, it seems that certain similarities (including ontological) and evident differences (in epistemic dimensions as a result of belonging to different thinking traditions, i.e. Shiite rational thinking against Ash’ari theology and formalism) are there.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahid Motahari
  • Sayyid Qutb
  • Islamic civilization
  • Civilization
  • jihad
  • culture
  • Science

مراجع

1. اصغری، محمود (1385)، «مبانی دین و توسعه در اندیشۀ شهید مطهری»، پژوهش­های اجتماعی اسلامی، شمارۀ 57، ص178−143.
2. بلیکی، نورمن (1387)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
3. پارسانیا، حمید (1392)، «نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی»، راهبرد فرهنگ، شمارۀ 23، ص7−28.
4. جعفری، محمدتقی (1375)، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
5. زاهدی، سعید (1391)، ماضی استمراری: سلفی‌گری در جهان اسلام از وهابیت تا القاعده،
تهران: عابد.
6. عرفان‌منش، ایمان و پارسانیا، حمید (1391)، «روش‌شناسی بنیادین معرفت اجتماعی سیدقطب»، نظریه­های اجتماعی متفکران مسلمان، شمارۀ 2، ص63−92.
7. عرفان‌منش، ایمان و جمشیدیها، غلامرضا (1392)، «واکاوی حدود و شاخصه‌های رئالیسم علمی در معرفت اجتماعی سیدجمال‌الدین اسد آبادی»، نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، شمارۀ 2، ص301−322.
8. ـــــــــ (1394)، «رابطۀ علوم انسانی اجتماعی با گفتمان و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، معرفت فرهنگی اجتماعی، شمارۀ20، ص5−245.
9. عرفان‌منش، ایمان و صادقی فسایی، سهیلا (1393)، «مبانی روش‌شناختی روش پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، شمارۀ 29، ص61−91.
10. ـــــــــ (1395)، «بازنمایی و تحلیل گفتمان انتقادی−لاکانی الگوی خانوادۀ داعش در فضای مجازی»، مطالعات فرهنگ−ارتباطات، شمارۀ 35، ص51−33.
11. قطب، سید (1343)، عدالت اجتماعی در اسلام، جلد 1، ترجمه: محمدعلی گرامی و سیدهادی خسروشاهی، قم: مصطفوی.
12. ـــــــــ (1345)، آینده در قلمرو اسلام، ترجمه: آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای، مشهد: سپیده.
13. ـــــــــ (1355)، زیر بنای صلح جهانی، ترجمه: سیدهادی خسروشاهی و زین‌الدین قربانی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
14. ـــــــــ (1378)، نشانه‌های راه، ترجمه: محمود محمودی، تهران: احسان.
15. کاشفی، محمدرضا (1376)، «علم و دین از دیدگاه استاد مطهری»، قبسات، شمارۀ 3، ص39−57.
16. کشفی، عبدالرسول (1384)، «بررسی و نقد نظریه‌های معرفت‌شناختی تلائم‌گروی»، اندیشۀ دینی، شمارۀ 16، ص29−46.
17. گارده، لوئی (1352)، اسلام، دین و امت، ترجمه: رضا مشایخی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
18. محمودیان، محمد (1391)، «تأثیر اندیشه‌های نئو سلفیسم بر روند فکری ایدئولوژیک القاعده»، پژوهش­نامۀ علوم سیاسی، سال 7، شمارۀ 3، ص79−114.
19. مطهری، مرتضی (1387)، مجموعه آثار، جلدهای 1، 2، 3، 4، 5، 6، 13، 14، 15، 16، 18، 19، 20، 21، 22، 23، 24، 25، 26 و 27، قم: صدرا.
20. نصر، سیدحسین (1384)، جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه: مرتضی اسعدی، تهران: طرح نو.
21. ولایتی، علی‌اکبر (1382)، پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
22. Brown, D. (1996), Rethinking Tradition in Modern Islamic Thought, Cambridge: Cambridge University.
23. Rodinson, M. (1979), Marxism and the Muslim world, Translated by Michael Pallis, London: Zed.
24. Sage, A. B. (2009), “Islamism and Modernity: The Political Thought of Sayyid Qutb”, Totalitarian Movements and Political Religions, Vol. 10, No. 2, pp189–203.
25. Ushama T. (2007), “Extremism in the Discourse of Sayyid Qutb: Myth and Reality”, Intellectual Discourse, Vol 15, No 2, pp167-190.
26. https://en.oxforddictionaries.com/definition/civilization.
27. http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1712.
28. http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=2634.
29. http://shafaqna.com/persian/shafaqna/item/93907.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار