پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
9
18
1397
06
01
تعاملات مفاهیم «امت اسلامی» و «تکافل اجتماعی» با رویکرد قرآنی
5
28
FA
مصطفی
کاظمی نجف ابادی
استاد یار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
mostafakazemi@rihu.ac.ir
سید رضا
حسینی
استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
srhosini@rihu.ac.ir
10.30471/soci.2018.1455
نظامات زندگی در هر جامعهای به منظور پاسخگویی به نیازها و متناسب با مبانی اعتقادی و ارزشهای فرهنگی آن جامعه شکل میگیرند. موفقیت و پایداری این نظامها بیش از هرچیز دیگری در گرو سازگاری مبانی آنها با قوانین و واقعیتهای حاکم بر عالم هستی بهویژه عالم انسانی است. نیازهای معیشتی از جمله مهمترین نیازهایی است که برای پاسخ به آن تاکنون انواع متعددی از نظامات سوسیالیستی و لیبرالیستی و... تشکیل شده است. بدون تردید یکی از مبانی اصلی این نظامات نوع نگرش آنها به واقعیت فرد و جامعه و نوع روابط موجود فیمابین آنهاست. مدعای پژوهش حاضر آن است که قرآن کریم برای عالم انسانی مفهوم ویژهای به نام «امت» را مطرح کرده است که متفاوت از مفاهیم رایجی چون فرد و دولت است. این مفهوم دارای آثار و احکام مهمی بهویژه در زمینه نیازهای معیشتی انسان است. «تکافل اجتماعی» از جمله مهمترین مفاهیم قرآنی و اسلامی است که در این ارتباط و بهعنوان یکی از ارکان نظام تأمین اجتماعی و پاسخگویی به نیازهای معیشتی مطرح گردیده است. هدف پژوهش تبیین مفاهیم، مبانی، ویژگیها و تعاملات این دو مفهوم در ارتباط با مسئله تأمین اجتماعی، در رویکرد اسلامی است. روش بهکار گرفته در این تحقیق از منظر هدف، از قبیل تحقیقات بنیادی−نظری است و از منظر ماهیت و روش در قلمرو تحقیقات توصیفی−تحلیلی به حساب میآید. مقاله به این نتیجه میرسد که در فرهنگ قرآنی امت اسلامی به مثابه پیکری واحد معرفی شده که ارتباط بین اعضای آن، ارتباطی از جنس ولا و دستگیری است و ازاینرو تکافل اجتماعی از خصائص امت اسلامی است که در غیاب آن هیچ سازوکاری قادر به حل موفقیتآمیز و پایدار مشکلات معیشتی جامعه نخواهد بود.
امت,تکافل اجتماعی,تأمین اجتماعی,رویکرد قرآنی
https://soci.rihu.ac.ir/article_1455.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1455_428fab06a377d2f808a16f67644a2fca.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
9
18
1397
06
01
نظریۀ معنا، مطالعۀ تطبیقی پرس و علّامه طباطبایی
29
52
FA
آرزو
نیکوییان
دانشجوی کارشناسی ارشد تبلیغ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم
nikueian@yahoo.com
حمید
پارسانیا
دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
parsania@yahoo.com
سید حسین
شرف الدین
دانشیار موسسه امام خمینی قم
حسین
پرکان
دانشجوی دکتری سیاستگزاری فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم (ع)
h.parkan@isca.ac.ir
10.30471/soci.2018.1456
«معنا» از پردامنهترین موضوعات علوم اجتماعی مدرن و پستمدرن است. یکی از بدیعترین و جامعترین تفسیرها دربارۀ معنا را چارلز ساندرز پرس در زمان حیات خود ارائه نموده است. این مقاله میکوشد به بررسی ویژگیهای نشانهشناسی پرس، ازجمله فرایند نشانگی، تولید معنا، کاربرد نشانهها، دلالت و نگاه عملی به نشانه و ساخت معنا بپردازد. از آنجایی که، نظریۀ نشانهشناختی پرس در بعد معرفتشناختی و وجودشناختی، بر تحلیل تفکّر و ساخت معنا استوار شده است، به نظر وی، جهان و هر آنچه در آن است، از منظر نشانه و معنا شناخته میشود، و برداشت وی از نشانه، در نگرش او به جهان، تعیینکننده است.<br /> زیربنای نشانهای پرس تمایز پیچیده از مقولههاست. پرس نشانه را در ارتباط با این سه مقوله تعریف کرده و آن را در فرایندی سهگانه به نام دلالت نشانهای قرار میدهد. به نظر پرس، دلالت بر سه رکنِ نشانه، تعبیر (تفسیر) و شئ تکیه میکند و بر پایۀ سه طرف استوار شده است و نظریه معنایش از فرایند این سه رکن ایجاد میشود.<br /> پرس از جمله منتقدان و فیلسوفان مغرب زمین است که به نظریۀ معنا اهتمام نشان داده است و این نظریه را در فرایند نشانهشناختی خود مطرح کرده است. در میان فیلسوفان مسلمان، علامه طباطباییe نیز در این باب مطالبی ارائه کرده است. در این مقاله تلاش میشود با طرح نظریۀ معنا از منظر ایشان، امکان مقایسه نظریه معنای پرس با نظریه معنای علامه طباطباییe، فراهم گردد.<br /> نظریه معنا نزد علامه در معرفت حضوری و حصولی و در امتداد مباحث اعتباریات ایشان طرح میگردد. در نظر ایشان، نظام اعتباری انسانی و معنا قائم به یک نظام طبیعی و حقیقی است؛ که به حسب باطن و در حقیقت با نظام طبیعی و حقیقی به سر میبرد؛ زیرا در نظر وی هر اعتباری ناگزیر یک تکیهگاه حقیقی دارد و نظام اعتباری انسانی تنها در ظرف اجتماع و تمدن موجود میشود.
معنا,نشانهشناسی,علامه طباطبایی,پرس,مکتب اصالت عمل,اعتباریات
https://soci.rihu.ac.ir/article_1456.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1456_5aac74842b49448c1acdcea98a716c67.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
9
18
1397
06
01
بازسازی نظریه گفتمانی هویت لاکلاو و موفه براساس نظریه فطرت آیتالله شاهآبادی
53
76
FA
غلامرضا
پرهیزکار
هیئت علمیاستادیار مؤسسه امام خمینی (ره)
gpicac@gmail.com
10.30471/soci.2018.1457
نظریه گفتمانی لاکلاو و موفه در عین حال که در پی تحلیل گفتمان است، نظریهای در باب شکلگیری هویت فردی و جمعی نیز محسوب میشود. در این مقاله، از طریق جایگزینی نظریه فطرت آیتالله شاهآبادی با نظریه ناخودآگاه لاکان که مورد استفاده لاکلاو و موفه قرار گرفته است، زمینه برای تحول نظریه گفتمانی هویت به نظریهای غیر خودش با رویکرد دینی فراهم شده است. از جمله پیامدهای این تغییر در نظریه، قائل شدن به نقش بیشتر برای سوژه در انتخاب هویت فردی، بالا رفتن قدرت تبیینی نظریه، اجتماعیتر شدن آن، خارج کردن نظریه از نگاه به هویت بهمثابه امری صرفاً فرهنگی و تاریخی که حاصل نزاع بین دیگریها است، به امری که حاصل تلائم یا تضاد میان جوهره انسانی با دیگریها است. ضمن آنکه کار صورت گرفته را میتوان نمونهای برای رویکرد تهذیبی در تولید علم دینی به حساب آورد. روش به کار رفته در این پژوهش توصیفی، تبیینی و انتقادی است.
بازسازی نظری,نظریه گفتمانی هویت,ناخودآگاه,فطرت
https://soci.rihu.ac.ir/article_1457.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1457_6451fea4bebaf81d01b1d485ca1f74b5.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
9
18
1397
06
01
فرهنگ از منظر عرفان اسلامی (فرهنگ؛ تجلی ارتباط درونفردی)
77
102
FA
مصطفی
همدانی
دانشآموخته خارج فقه و فلسفه حوزۀ علمیه قم
ma13577ma@gmail.com
10.30471/soci.2018.1458
فرهنگ چیست؟ مؤلفههای آن کدام است؟ خاستگاه فرهنگ چیست؟ اینها و پرسشهایی از این دست، تأملات فلسفی در شناخت فرهنگ را تشکیل میدهند که در محافل علمی معاصر جدی انگاشته شدهاند. از طرف دیگر، هر فرهنگی محمول ارتباط است و بدون ارتباط اصلاً فرهنگ وجود ندارد. در ضلع سوم، ارتباط درونفردی مبنای انواع ارتباطات انسانی است. بدینسان تبیین خاستگاه فرهنگ با عزیمت از ارتباطات درونفردی، مسئلهای مهم مینماید که پرسشی این چنین را در پیش روی محققان مینهد: رابطۀ فرهنگ با ارتباطات درونفردی چیست؟ در راستای تبیین این مسئله، پژوهۀ فرارو با روش تحلیل اسنادی، آموزههای عرفان اسلامی را دستمایه قرار داده است تا فرهنگ را از منظر ارتباط درونفردی و با رویکرد عرفان اسلامی بکاود. نتیجه نشان داده است فرهنگ بهعنوان یکی از محصولات انسان در قوس صعود، فرآوردۀ ارتباط انسان با نفس مطمئنه یا اماره است که اولی را فرهنگ طیب و دومی را فرهنگ خبیث مینامند و در صورت اول، نفس اماره عامل اخلالگر است و در صورت دوم، نفس لوامه عامل مانع است؛ همانطورکه این دو فرهنگ هریک دارای ماهیتی تشکیکی (طیفوار) هستند.
فرهنگ,ارتباطات انسانی,ارتباط درونفردی,نفس مطمئنه,نفس اماره,نفس لوامه
https://soci.rihu.ac.ir/article_1458.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1458_7ecd8ff4332427d4bd810876e4f3e0c9.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
9
18
1397
06
01
بررسی نقش همنشینی در پیشگیری از انحرافات اجتماعی از دیدگاه علی در نهجالبلاغه
99
116
FA
محمود
رجبی
استاد موسسه امام خمینی ره
حفیظ الله
فولادی
استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
hfooladi@riha.ac.ir
داود
صفا
دکتری جامعهشناسی و مدرس دانشگاه
davood_safa@yahoo.com
10.30471/soci.2018.1459
پژوهش حاضر با هدف شناخت، توصیف و تحلیل پیشگیری از انحرافات اجتماعی در جامعه بر مبنای بهرهگیری از کلام حضرت علیg در خصوص بررسی نقش همنشینی بوده است. جهت پاسخ به سؤال اصلی پژوهش، با استفاده از روش نظریه مبنایی، گزارههای مرتبط با موضوع همنشینی از <em>نهجالبلاغه</em> استخراج شده، و سپس در طی مراحلی دادهها کدگذاری و مقولهبندی و نتایج مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفتند. طبق یافتههای پژوهش، اتخاذ مجموعهای از رویکردها در مقوله همنشینی، مانع فراگیری و ارتکاب کنشهای انحرافی است. این مهم با تمرکز بر توجه به اهمیت جایگاه همنشینی و انتخاب همنشین در تعاملهای اجتماعی، پرهیز از برخی همنشینیها، پرهیز از حضور در برخی مکانها و نقش وضعیت مکانی در رفتارهای اجتماعی انسان، معرفی برخی از الگوهای نقش برای همنشینی، دستیافتنی میشود.
همنشینی,پیشگیری,انحرافات اجتماعی,نظریه مبنایی,علی,نهجالبلاغه
https://soci.rihu.ac.ir/article_1459.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1459_751f3d8f947b40b90ac1b6889bfed606.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
9
18
1397
06
01
ارزیابی دیدگاه جانبازان از کیفیت زندگی (مورد مطالعه: جانبازان ساکن شهر قم)
117
138
FA
یحیی
علی بابایی
دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
yalibabaie@yahoo.com
یوسف
ایرانی
دانشجوی دکتری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
iraniyousef44@yahoo.com
10.30471/soci.2018.1460
با گذشت حدود سه دهه از پایان دفاع مقدس، تعداد زیادی از جانبازان با مسائل متعددی در زندگی روبهرو بوده و همین امر میتواند کیفیت آنها را تحت تأثیر قرار دهد، به همین علت میطلبد که به وضعیت و کیفیت زندگی آنها پرداخته شود. اینکه جانبازان در مورد کیفیت زندگی خود چگونه میاندیشند، مسئله اساسی این تحقیق است. برای یافتن پاسخ، تعداد 30 نفر از جانبازان با درجات متفاوت جانبازی و با روش کیفی بررسی شدند. تمام پاسخگویان، در زمان انجام تحقیق ساکن شهر قم بودهاند. پرسشهای تحقیق مبتنی بر پرسشنامه استاندارد کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، به صورت یکسان از تمام پاسخگویان پرسیده شد. نتایج مشخص ساخت که از نظر جنبههای عینی کیفیت زندگی بهویژه در بعد سلامت فیزیکی، بسیاری از جانبازان دچار مشکل میباشند. این موضوع در مورد شرایط محیط فیزیکی خارج از منزل نیز صدق میکند و جانبازان از کمبود امکانات و نبود استانداردهای لازم برای جانبازان و معلولان در اماکن عمومی و دولتی شکایت دارند. در مقابل، وضعیت سلامت روحی و روانی بسیاری از جانبازان حد خوب و حتی عالی ارزیابی میشود که علت عمده آن، اعتقادات و ارزشهای شخصی میباشد. وضعیت شرایط محیط مسکونی و محله جانبازان بهطور عمده در حد انتظار و رضایت آنها میباشد. ارزیابی کلی وضعیت کیفیت زندگی جانبازان حاکی از سطوح بالا و مناسب آن میباشد که این به خوبی پرهیز از نگاه کلیشهای و از پیش فرضشده به زندگی جانبازان را نشان میدهد.
جانباز,کیفیت زندگی,روش کیفی,مصاحبه نیمه ساختیافته,شهر قم
https://soci.rihu.ac.ir/article_1460.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1460_40c324586f2fb77e72f50142e86d07ef.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
9
18
1397
06
01
رابطه ابعاد دینداری، جنسیت و تأهل با میزان رضایت از زندگی در میان دختران و پسران دانشجوی دانشگاه مازندران
139
160
FA
سید مهدی
متولیان
دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه مطالعات زنان
m.motevaliyan@umz.ac.ir
زهرا
نوری
کارشناس ارشد جامعهشناسی، گروه مطالعات زنان
www.zahranouri49@yahoo.com
سید مهدی
حسینی شروانی
دانشجوی دکتری الهیات دانشگاه مازندران
www.sm.hosseini@umz.ac.ir
10.30471/soci.2018.1461
رضایت از زندگی چنان با اهمیت است که میتوان گفت هدف برتر هر فرد در زندگی است؛ اما گزارشها نشان میدهد که میزان آن در جامعه ما پایین است. ازاینرو تحقیق حاضر به دنبال بررسی رابطه بین میزان دینداری و میزان رضایت از زندگی در بین نمونه آماری 407 نفری از دانشجویان است. نتایج تحقیق نشان میدهد بیشتر دانشجویان 3/54 درصد از میزان دینداری بالایی برخوردار هستند. میزان دینداری در بین دختران بیشتر از پسران است. تنها 91/47 درصد از دانشجویان از رضایت بالای زندگی برخوردار هستند. رضایت از زندگی در بین دختران بیش از پسران است. همچنین نتایج نشان میدهد که بین میزان دینداری با میزان رضایت از زندگی رابطه معناداری وجود دارد؛ همچنین نتایج نشان میدهد که بین بعد اعتقادی، مناسکی و بعد تجربی با میزان رضایت از زندگی رابطه معناداری وجود دارد؛ اما بین بعد پیامدی با میزان رضایت از زندگی رابطه معناداری وجود ندارد. رگرسیون نشان داد که متغیرهای بعد دینداری تجربی و جنسیت قادر به تبیین 5 درصد از رضایت از زندگی شدند. پیشنهاد میشود با توجه به وجود آسیبهایی چون پدیده فرار مغزها، برای افزایش رضایت از زندگی دانشجویان، دینداری آنان تقویت گردد.
ابعاد دینداری,جنسیت,تأهل,رضایت از زندگی,دانشجو
https://soci.rihu.ac.ir/article_1461.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1461_01d476b93c663aa545a3881b52d05b23.pdf