پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
4
7
1391
04
01
رابطه توازن اقتصادی، قشربندی و همبستگی در جامعه اسلامی
127
167
FA
حسین
نمازی
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران
علیرضا
لشگری
عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
موضوع عدالت اجتماعی به لحاظ آن که مبتنی بر مبانی مختلفی نظیر هستیشناسی و انسانشناسی میباشد ابعاد پیچیدهای پیدا کرده و همراه با کنکاش ابعاد گوناگون آن غامضتر نیز میشود. یکی از مبانی مؤثر بر تبیین عدالت اجتماعی نوع نگرش به فرد و جامعه میباشد. توازن بر طبق دیدگاه فردگرایانه مجال چندانی برای حضور در نظریه عدالت اجتماعی نیافته و عدالت اجتماعی در قالب «رفع فقر» دنبال میشود. اما بنابر دیدگاه امثال شهید صدر و شهید مطهری که به اصالت فرد و جامعه قائل هستند، توازن میتواند در تبیین عدالت اجتماعی نقشآفرینی کند. بنابر نگرش دوم نابرابری در قالب عدم توازن در تقابل با عدالت اجتماعی قرار میگیرد و در نگرش فردگرایانه عدالت اجتماعی تنها در قلمرو رفع فقر معنا دارد و با نابرابری سازگار میباشد. <br />این مقاله در راستای تبیین نگرش «اصالت فرد و جامعه» از توازن به این نکته توجه میکند که فهم عدالت اجتماعی در نظام اسلامی از طریق بررسی و شناخت ابعادی از جامعه که با ساختارهای جامعه مرتبط است ممکن بوده و بنابراین به طرح موضوع قشربندی و همبستگی اجتماعی در دانش جامعهشناسی و اسلام پرداخته و رابطه عدالت اجتماعی و نابرابری در اسلام را مورد بررسی قرار میدهد. نتیجه حاصله این است که اسلام از طریق برقراری عدالت در صدد تأمین کرامت و رضایت عامه افراد جامعه بوده و در این ارتباط از طریق جلوگیری از تمرکز منابعی نظیر ثروت در نزد معدودی از افراد جامعه زمینه دسترسی برابر آحاد جامعه به فرصتها، کرامت و رضایت آنان را دنبال میکند.
عدالت اجتماعی,توازن,نابرابری,همبستگی اجتماعی,رضایت عمومی
https://soci.rihu.ac.ir/article_999.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_999_5b723aeabc6b893682587fce0cfd591d.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
4
7
1391
04
01
نسبت اجتماعی«حق – وظیفه» در گفتمان دینی ( تحلیل محتوای موردی نهجالبلاغه و نهج الفصاحه)
25
65
FA
محمود
نجاتی حسینی
مدیر بخش «جامعه شناسی دین و اسلام» – مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران
بحث«حق– وظیفه»[1] اصالتاً مملوک مفهومی فلسفه غربی (فلسفههای سیاسی- اجتماعی و اخلاقی- حقوقی) و علوم اجتماعی مدرن (نظریه شهروندی) است. از این حیث و به خصوص از جهات نظری این مفهوم مرکب، که البته باید آن را نوعی معادله اجتماعی متوازن در تعامل اجتماعی خود - دیگری نیز تلقی کرد، انصافاً خوش درخشیده و از لحاظ عملی نیز به ارتقای شأن مدنی فرد مدرن انجامیده و به تبع منجر به تبدیل [2]رعیت (مکلف نامحق) [3]به شهروند (فرد مسئول محق) شده است. در ادبیات فقهی اسلامی (اعم از شیعه و سنی) به خاطر گفتمانی نبودن جاپایی از این نسبت کمتر میتوان دید، اما در ذیل و متن معارف اسلامی و شیعی جاری میشود مبانی فکری و عقیدتی این نسبت اجتماعی مهم میان مسلمین، که ناظر به ادای وظیفه و زان سو مطالبه حق به مثابه یک امر عقیدتی که مبتنی بر حقانیت عمل به آموزههای دینی اسلامی در زندگی فردی مسلمین است، را استنباط نمود. <br />با توجه به این مهم، در این مقاله با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا[4] ،تلاش شده است تا مبانی فکری و عقیدتی نسبت اجتماعی حق – وظیفه از این منظر دینی واکاوی شود. به این منظور- و نه در سویه مقایسه- لازم دیدیم تا ابتدا برخی از ملاحظات معرفتی نظری این نسبت، که مندرج در فلسفه غربی و علوم اجتماعی مدرن است و به طور معمول در متن نظریه شهروندی مرتب شده است، را به صورتی فشرده مرور نماییم. به همین منوال نیز لازم شد که مبانی فکری عقیدتی نسبت اجتماعی حق – وظیفه در گفتمان دینی هم در ادامه بحث اول به دست داده شود. و در نهایت واجب شد که مستنداتی هم از گفتمان دینی متعارف در زیست جهان اسلامی ارائه شود. و به این قرار به تحلیل <em>نهجالفصاحه</em> (گفتارهای منسوب به پیامبراسلام 6 و <em>نهجالبلاغه</em> (متعلق به امام علی 7 اکتفا کردیم. <br />از یافتههای استنباطی از این دو متن دینی مهم و مقبول میتوان به خاستگاههای شکلگیری شهروندی دینی [5]رسید، که متأسفانه مفهومی غریب و پدیدهای مهجور در زیست جهان اسلامی معاصر است. درست همانگونه که غربیها از بطن فلسفه سیاسی اجتماعی و اخلاقی حقوقی مدرن و عرفیشان به مفهوم- پدیده شهروندی عرفی [6]ن
نسبت اجتماعی حق- وظیفه مدنی,شهروندی عرفی غربی,شهروندی شرعی اسلامی,نسبت اجتماعی حق - وظیفه عقیدتی,گفتمان دینی
https://soci.rihu.ac.ir/article_995.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_995_3cb07b3291c22af5c19ea8a63ebc382e.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
4
7
2025
03
21
مروری بر عوامل مؤثر در تغییر ارزشها در جامعه دینی
7
24
FA
حفیظ الله
فولادی
دانشجوی دکتری جامعهشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
hfooladi@riha.ac.ir
امتیاز جامعه انسانی بر سایر جاندارانِ دارای زیست جمعی، در فرهنگی بودن آن است. هنجارهای فرهنگی به مثابة قواعد رفتار و با ابتنا بر ارزشهای اجتماعی و دینی، سامانبخش رفتارهای جمعیاند که نتیجه تبعیت از آنها در جامعه، همنوایی اجتماعی است. پذیرش تغییرات در بخش فرهنگ مادی و ارزشهای برخاسته از آن، غالباً با موافقت سریع عمومی همراه است؛ ولی پذیرش تغییرات در بخش فرهنگ معنوی با کندی و عدم همراهی عمومی مواجه میشود. دگرگونی در ارزشها، موجب بروز تغییرات در رفتار افراد جامعه میشود. هدف در این مقاله، بررسی این مسأله است که برخی از مهمترین عوامل مؤثر در تغییر ارزشها در جامعه دینی شناسایی شوند. روش پژوهش با استناد به منابع دینی و علمی، با رویکردی نظری تحلیلی دنبال شده است. مجموعهای از عواملِ زمینهسازِ تغییرِ در ارزشها، رویکرد افراد جامعه را در پایبندی به ارزشهای اجتماعی و دینی تحتالشعاع قرار میدهند. برخی از مهمترین این عوامل عبارتند از: بازیچهشدن دین، برخورد گزینشی با ارزشها و عناصر دینی، ناسازگاری میان عمل و ادعای مدعیان دینداری، عدم رعایت اصول رفتاری در دعوت به دین، ناتوانی در تأمین نیازمندیهای ضروری عمومی در جامعه دینی و... . <br />
فرهنگ,تغییر ارزشها,هنجار,دین,جامعه دینی.
https://soci.rihu.ac.ir/article_994.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_994_046045d90873f33cafbc4d158da193c0.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
4
7
1391
04
01
نقش عوامل دینداری و ایمانی در بهبود روابط اجتماعی از دیدگاه قرآن
84
105
FA
رضا
اقاپور
عضو هیأت علمی گروه الهیات دانشگاه مازندران
در مقاله حاضر نقش عوامل دینداری و ایمانی در بهبود روابط اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته و از دیدگاه جامعهشناسان و نظریهپردازان علوم اجتماعی و همچنین متفکران و اندیشمندان الهی و اسلامی بهرهگیری شده است. در این میان نقش علمای اسلامی از بروز ظهور بیشتری برخوردار میباشد، آنان معتقدند دین مبین اسلام و آموزههای دینی فارغ از زمان و مکان، دارای کارکرد انسجامآور و انضباطآفرین و آرامشبخش میباشد در نهایت آیاتی از قرآن کریم که مستقیم یا غیرمستقیم به بحث روابط اجتماعی می پردازد جامعه آماری تحقیق را تشکیل دادند. از میان آنها 19 آیه شریفه انتخاب و به طور توصیفی و تحلیلی مورد بازبینی و مطالعه کامل قرار گرفته است. <br />
دینداری,ایمانی,روابط اجتماعی,خانواده,قرآن
https://soci.rihu.ac.ir/article_997.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_997_cbe6401cc9f7702b0b50418963d9e99e.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
4
7
1391
04
01
جهانیشدن و هویت ملی در کُتُب درسی علوم اجتماعی دورههای تحصیلی
102
130
FA
احمد
محمدپور
استادیار دانشگاه بوعلی سینا
حمزه
محمدی
کارشناس ارشد مردمشناسی
مصلح
کهنه پوشی
کارشناس ارشد پژوهشگری اجتماعی
مقاله حاضر به بررسی رابطه میان جهانیشدن و هویت ملی در کُتُب درسی علوم اجتماعی دورههای ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و پیشدانشگاهی میپردازد. امروزه هر چند ایده غالب، بیانگر نوعی خاصگرایی فرهنگی است؛ عامگرایی فرهنگی نیز با تأکید بر انطباق، تفاهم و آمیزش به صورت یک پروسۀ موازی در حال باز تولید مستمر است. جوامع چند قومی به منظور دستیابی به تعادل سامانمند در زمینه هویت ملی باید با تأکید بر عامگرایی فرهنگی در داخل و تولید هویت متکثر، توان رقابت و نوسازی خود را افزایش دهند. این در حالی است که گفتمان ناسیونالیستی حاکم در ایران که در برنامه درسی هم لحاظ شده است سرزمینمدار و مبتنی بر نوعی «قوممداریِ» افراطی میباشد که مجالی به تکثر و آمیزش فرهنگی نمیدهد و درصدد نابودی تفاوتهای فرهنگی و قومی است. در این مقاله گفتمان مذکور به چالش کشیده میشود و استراتژیهای فرهنگی و آموزشی در زمینه کم و کیف هویت ملی متناسب با عصر اطلاعات و جهانیشدن مطرح میگردد. در بخش اولِ مقاله رویکرد نظری تحقیق، تئوریهای جهانیشدن و هویت ملی و تقابل این دو مفهوم بررسی شده است؛ در بخش دوم با روش مطالعه اسنادی و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، وجود مفاهیمی از قبیل بیگانههراسی، تلقی یکسویۀ مثبتگرایانه به جانب خود و القای جایگاه مطلق ایران در نظام بینالملل در کُتُب درسی علوم اجتماعی مقاطع ابتدایی تا پیشدانشگاهی مورد ارزیابی قرار گرفته و تأیید میشود. بخش سوم به ارائه راهکارها اختصاص داده شده و به دلیل تناسب با فرایند جهانیشدن، ناسیونالیسم مدنی در حوزه هویت ملی مطرح میشود که میتواند زمینه بومیماندن برنامه درسی را در عصر مدرن فراهم آورد.
جهانیشدن,هویت ملی,کُتُب درسی علوماجتماعی
https://soci.rihu.ac.ir/article_998.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_998_678d67d6c49ecff2a883dee3ddcdd1e2.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
4
7
1391
04
01
میزان اثربخشی برنامههای مذهبی شبکه یک تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در ایام خاص (ماه مبارک رمضان) با تأکید بر دیدگاه دانشجویان ارشد ارتباطات واحد تهران مرکزی
64
86
FA
امیرمسعود
امیرمظاهری
استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی(1)
لیلا
دانا
کارشناسی ارشد ارتباطات تهران مرکزی
با وجود آن که سی و چند سال از پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز میگذرد هنوز هم بسیاری از افراد جامعه ایران که یک جامعه مذهبی است معلومات و آگاهی اندکی از اسلام دارند و این مسأله باعث میشود تا وظیفه رسانههای همگانی و به طور اخص تلویزیون اهمیت بیشتری پیدا کند. اما نکته اساسی این است که نمیتوان از این وسائل مانند سیستمهای ارتباطی پیشین استفاده نمود و باید برای استفاده از این وسائل دانش جدید را آموخت تا پیامهای ارتباطی دینی بیشترین تأثیر را بر مخاطبان داشته باشد. بر این اساس یکی از سؤالات قابل طرح در این زمینه این است که تلویزیون تا چه حد در ارائه پیامهای مذهبی در قالبهای جدید (فیلم، سریال، نمایش و ...) و سنتی موفق بوده است؟ <br />چرا بعضی از برنامههای دینی در ارائه پیام خود موفق نبودهاند؟ و این که چرا برخی از برنامههای مذهبی جاذبهای برای مخاطبان پیدا نمیکنند؟ دلایل توجه و عدم توجه مخاطبان به این برنامههای مذهبی چیست؟ و این که تلویزیون تا چه اندازه توانسته نیاز مذهبی مخاطبان خود را برطرف سازد و در اثربخشی و جذب مخاطبان موفق عمل نماید؟ در این پژوهش که به روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شده میزان اثربخشی برنامههای مذهبی شبکه یک تلویزیون جمهوری اسلامی ایران در ایام خاص (ماه مبارک رمضان) از دیدگاه دانشجویان ارشد ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مورد بررسی قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس فراوانی دادهها و ضریب همبستگی پیرسون انجام شده است و نتایج به دست آمده بیانگر این است که تلویزیون میتواند به گونهای غیرمستقیم و با توجه به واقعیات و سادهگویی و به دور از افراط و تفریط و با مدد گرفتن از نظرات علمای آگاه و خبرگان فن و ارائه الگوهای مناسب مذهبی تولیدات رسانهای متناسب با نیازها و علایق مخاطبان ارائه نمایند.
تلویزیون,برنامههای مذهبی,اثربخشی,جذابیت,نیاز مخاطب
https://soci.rihu.ac.ir/article_996.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_996_7c36b323fb1dfd3c26bc0f0b0ff0e896.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
4
7
1391
04
01
بررسی نقش دین در رفتارهای فردی و عمومی دانشجویانِ دانشگاه صنعتی شریف
164
181
FA
محمدحسین
بادامچی
کارشناس ارشد جامعه شناسی و مدیر آموزش و پژوهش مرکز علمی کاربردی شهرستان نورآباد
بسیاری از جامعهشناسان بر این باورند که فرآیند مدرنیزاسیون در کشورهای جهان سوم منجر به سکولارشدن افراد و دین میشود به این معنا که دین نقش اجتماعی خویش را در شکلدهی و هنجاربخشی امور مربوط به حوزه عمومی و اجتماعی را از دست میدهد و به قلمرو خصوصی افراد میخزد. آیا چنین فرآیندی در میان نسل جدید دانشجویان ایرانی که در دوره اوج مدرنیزاسیون جامعه ایرانی به دنیا آمده و در مهمترین حاملهای نهادی فرهنگ مدرن یعنی دانشگاهها و مدارس مدرن زیستهاند اتفاق افتاده است؟ برای پاسخ به این پرسش دو پارامتر «نقش دین در رفتارهای فردی» و «نقش دین در رفتارهای عمومی» را تعریف کرده و آن را به صورت پرسشنامهای در میان دانشجویان ورودیهای 84 تا 91 دانشگاه شریف مورد سنجش قرار میدهیم. در نهایت به نظر میرسد که نه تنها نقش دین در رفتارهای عمومی دانشجویان بسیار کمرنگ است و تنها حدود 31 درصد به دخالت دین در رفتارهای عمومی خود قائلند، بلکه ابعاد غیر فقاهتی دین هم در حال از دست دادن اهمیت خود در شکلدادن رفتارهای فردی دانشجویان هستند، به طوری که در برابر 55 درصد معتقدین صرف به احکام فردی فقهی، تنها 26 درصد دانشجویان به ابعاد غیر فقاهتی دین نیز قائلند
سکولار شدن,دینداری,نقش دین در رفتارهای فردی و عمومی,مدرنیزاسیون,دانشگاه شریف
https://soci.rihu.ac.ir/article_1000.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_1000_347b3a8e3119623f0677c436a626aad4.pdf