پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
6
11
1393
02
01
نقش انسان در فرایند تأثیرگذاری معرفتشناختی عوامل اجتماعی
5
24
FA
قدرت الله
قربانی
استادیار فلسفه دانشگاه خوارزمی
qorbani48@yahoo.com
انسان به دلیل اینکه موجودی اجتماعی است و کمالات او در بستر زندگی اجتماعی رشد میکنند، لاجرم در تعامل مستمر با عوامل اجتماعی است. عوامل مزبور در قالب سازمانها، ساختارها، گروهها، طبقات، ارزشها و فرهنگ از ابعاد گوناگون و در شرایط متفاوت، روی اندیشه و معرفت انسان تأثیر میگذارد. ازاینرو، این پرسش مطرح است که تأثیرپذیری انسان از عوامل اجتماعی بهطور مطلق است یا اینکه نسبی است. بررسی صفات خاص انسان، مانند چگونگی خلقت خدادادی، موهبت عقل و دل، آزادی و اختیار، گرایش عدالتجویی و حقیقت، در مجموع نشان میدهد که اگرچه انسان به درجههای متفاوتی تحت تأثیر این عوامل است، اما مطلقاً منفعل و مجبور نیست، بلکه قدرت مقاومت، کنترل و مدیریت آنها را نیز دارد و حتی میتواند جریان تأثیرگذاری را متوقف کند یا تغییر دهد. <br />
انسان,عوامل اجتماعی,صفات خدادادی,جبرگرایی,گروهها و طبقهها
https://soci.rihu.ac.ir/article_553.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_553_8592fad565f7747aa007c2dfcae50e40.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
6
11
1393
02
01
پارادایم اسلامی روششناختی علوم انسانی
25
51
FA
مجید
کافی
استادیار جامعه شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
mkafi@rihu.ac.ir
تحقق علوم انسانی براساس دو رکن اصلی است: یکی، رکن روششناختی؛ یعنی تنظیم مدل و تدوین پارامترهای پارادایمی علوم انسانی از دیدگاه اندیشة اسلامی و دوم، نظریهپردازی که برای فهم و تبیین واقعیت اجتماعی لازم است. در این مقاله به رکن اول از دیدگاه اسلام پرداخته شده است. <br />باتوجه به روششناسی علوم انسانی، هر علمی یکسری مفروضها و پیشفرضهای هستیشناختی، انسانشناختی، معرفتشناختی و روششناختی بنیادینی دارد. نظام معرفتی این مجموعه از پیشفرضها که در اصطلاح پیکرة نظری، یا دیدگاه نظری یا «پارادایم» نامیده میشود، یکی از مباحث جدی در روششناسی هر علمی است. حال پرسش این است که چه جایگاه و نقشی پارادایم میتواند در روششناسی علوم انسانی داشته باشد؟ پارادایم اسلامی علوم انسانی، چگونه پارادایمی است؟ الگو و پارادایم اسلامی علوم انسانی با الگوی و پارادایم غیردینی علوم انسانی چه تفاوت یا تفاوتهایی دارد؟ <br />روش این مقاله براساس تفسیر موضوعی، تحلیل متن است. مبنای کار براساس روش تحلیل متن، اینگونه است که ابتدا پرسشهایی طرح میشود و بعد به جستجوی پاسخ آن در متن پرداخته میشود. در روش تحلیل متن ارتباط بین رجوع به متن و نتیجهگیری دربارة هر مطلب، دو سویه و مکرر است؛ یعنی با طرح پرسش، جستجو در متن آغاز میشود و پس از مطالعة متن ممکن است، برخی از قسمتهای آن معنای قسمتهای دیگر را عوض کند. نتیجه اینکه مؤلفههای پارادایمی علوم انسانی از دیدگاه آیات در دو بُعد تنظیم میشود: بُعد نخست، جهانبینی است که شامل مؤلفهها و مفروضهای هستیشناختی و انسانشناختی است و بُعد دوم، فرانظریه است که مؤلفهها و مفروضهای معرفتشناختی و روششناختی را در بردارد. <br />
علوم انسانی−اسلامی,پارادایم,جهانبینی,فرانظریه,روششناسی,نظریهپردازی
https://soci.rihu.ac.ir/article_555.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_555_57372919ffcee1ec91c2300e19e082c2.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
6
11
1393
02
01
ملاحظات اجتماعی مترتب بر مناظره و گفتگو در آموزههای قرآن
53
69
FA
محمدباقر
آخوندی
استادیار دانشگاه بیرجند
akhondi@birjand.ac.ir
پرسش اصلی این مقاله بررسی روش، اصول و راهبردهای مناظره با رویکردی تفسیری است. براساس تحلیل محتوای کیفی تفاسیرآیات شریفه قرآن، مناظره یکی از روشهای نفوذ، تأثیرگذاری و دعوت به دین و ارزشهای الهی است. اگر مخاطب عقاید و نظرهای موافقی نداشت، روش قرآن برای نفوذ در او، «جدل احسن» است. جدل احسن که با مناظره وگفتگو در فارسی هماهنگی دارد، یکی از روشهایی است که چنانچه شرایط لازم در آن، از جمله اعتماد، دوستانه بودن روابط، نرمی سخن، رعایت انصاف و غیره رعایت شود. زمینه نفوذ را در مخاطب را فراهم میکند. در چنین شرایطی، او بدون احساس ظلم، بیعدالتی یا بیانصافی، نظرها و عقاید موردنظر را از آن خود و درخود احساس میکند. به همین دلیل تغییر نگرش و رفتار در او تدریجی، منظم و در چند مرحله انجام میشود و او همه این تغییرها را از خود و در خود احساس میکند. <br />
ملاحظات اجتماعی,مناظره و گفتگو,قرآن کریم,جدال احسن
https://soci.rihu.ac.ir/article_556.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_556_7787b9625cc0ff76a11064d3c57f772a.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
6
11
1393
02
01
تغییرها و دگرگونیهای اجتماعی در اندیشه شهید مطهری
71
97
FA
حفیظالله
فولادی
استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
hfooladi@rihu.ac.ir
حمید
دهقانیان
دانشجو دکتری جامعهشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
h.dehghanian63@gmail.com
پرداختن به موضوع تغییرهای اجتماعی همواره در بین اندیشمندان اجتماعی به عنوان مسئلهای جدی مطرح و بحثهای فراوانی را در تاریخ تفکر اجتماعی به خود اختصاص داده است. تغییر جامعه در برابر نظم و ثبات، مکانیسم تغییر و تبیین آن، تکامل و غایت تغییر در جوامع و مسائل دیگر بیان شده، صحنه صفآرایی اندیشههای متفاوتی تا به امروز بوده است. در این میان، استاد شهید مرتضی مطهری، به عنوان متفکر و فیلسوف اجتماعی مسلمان و با اتکا به مبانی دینی و فلسفه اسلامی، علاوهبر نقد و بررسی نظریههای موجود در اینباره، نظر خود را طرح و با استناد به مبانی اسلامی، افقی نو درباره تحلیل و تبیین تغییرهای اجتماعی گشوده است. تفاوت مهم مشهود در آرای استاد شهید با نظریههای صاحبنظران این عرصه فرا رفتن از تبیین مادی تغییر در جامعه و بیان نقش علل معنوی در ایجاد تغییرها، نقد خودبنیادی مکانیسم تغییر و جمع بین نظریههای فردمحور و کلمحور است. ایشان علاوهبر ضروری دانستن تغییر در زندگی بشر، از یک طرف با توجه به مبانی انسانشناسی اسلامی، نقش نیازهای اولی و ثانوی انسان را ذیل نقش علم و اراده در ایجاد تغییرها برجسته میکند و از سوی دیگر، شرایط محیطی و اجتماعی را نیز در تحقق تغییر مؤثر میداند. در این مقاله سعی شده با روش اسنادی و با تکنیکهای تحلیل محتوای کیفی، علاوهبر تشریح نظریه استاد مطهری درباره تغییر اجتماعی، مکانیسم تغییر با توجه به مبانی فلسفه اجتماعی و انسانشناسی ایشان تبیین شود.
انسانشناسی,تغییرهای اجتماعی,مکانیسم تغییر,نیازهای اولی و ثانوی.
https://soci.rihu.ac.ir/article_557.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_557_6e08bb63049f56fc3181cfc54803360b.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
6
11
1393
02
01
مدلی برای تحلیل جامعهشناختی عدالت
99
114
FA
محمدصادق
طلوع برکاتی
ارشد جامعهشناسی
s.barakati@gmail.com
نوشتار حاضر درصدد ارائه چارچوبی جامعهشناسانه برای تحلیل موضوع «عدالت اجتماعی» است. مطالعه عدالت به مثابه فضیلتی فردی و اجتماعی، بیش از هر چیز موضوع بررسی فلاسفۀ اخلاق و فلاسفۀ سیاست بوده است. ایشان عدالت را در حیطه عقل عملی دانسته و به عقلی بودن حُسن عدل و کلّی عدالت حکم دادهاند. در این معنا، عدالت موضوعی نیست که بتوان صدق و کذب را بر آن حمل کرد؛ بلکه عدالت نوعی تجویز است، خواه خطاب به همه مردم باشد و خواه طیف خاصی از مخاطبان را در نظر گیرد. چنانچه قائل باشیم جامعهشناسی به مثابه یک علم، هستها و نه بایدها را موضوع بررسی قرار میدهد، در این صورت، بررسی علمی یک «تجویز» چه معنایی خواهد داشت؟ پاسخ این است که اگر تجویزی، فارغ از سرچشمه و ریشه آن، خصلتی بینالاذهانی یافت و بخشی از یک فرهنگ یا خردهفرهنگ قرار گرفت؛ در آن صورت، یک «وجود اجتماعی» بهدست آمده که مانند هر «امر واقعی» منشأ اثر بوده و میتوان آن را بررسی علمی کرد. بنابراین، چارچوب یک پژوهش علمی و تجربی درباره عدالت اجتماعی موضوعیت خواهد یافت. با فرض اینکه عدالت اجتماعی بر عادلانه بودن توزیع کالا و خدماتی ناظر است که به جهت کمیاب بودن مورد توجه آحاد جامعه است، تحلیل جامعهشناختی عدالت اجتماعی، منطقاً دو گام خواهد داشت: بررسی آنچه که باید به نحوی عادلانه توزیع شود؛ کشف معنا و محتوای بینالاذهانیِ «عادلانه بودن»؛ در پاسخ به پرسش اول به فهرستی از امور دست مییابیم؛ پس پرسش دوم نیز به تفکیک امور توزیعشده قابل طرح خواهد بود. پاسخ به این دو پرسش، فراهمکنندۀ چارچوبی است که آرای فلاسفه و اندیشمندان اجتماعی اعصار مختلف را میتوان ذیل آن سامان بخشید؛ بهطوری که بتوان تشخیص داد نظر هر صاحبنظری درباره «موضوع توزیع» و «چگونگی توزیع آن» چیست؟ <br />
عدالت,عدالت اجتماعی,هنجار عدالت,موضوع توزیع,چگونگی توزیع
https://soci.rihu.ac.ir/article_558.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_558_49c52173ef8e9007d6551e99805885f3.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
6
11
1393
02
01
بررسی نقش مطالبات اقتصادی در انقلاب و خیزش کشورهای عربی
115
148
FA
سید هادی
عربی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
sharabi@rihu.ac.ir
محسن
معارفی
عضوی هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه
mohsen.nodehi@gmail.com
از اواخر سال 2010 کشورهای عربی شاهد انقلاب و خیزش عظیم تودههای مردمی است. پرسش مهم این است که عامل وحدت بخش نیروهای مخالف برای آنکه صف واحدی بر ضد نظام سیاسی حاکم تشکیل دهند و این قدرت عظیم را به وجود آوردند، چیست؟ برخی تحلیلگران مطالبه اصلی توده مردم، را «مطالبات اقتصادی» معرفی کرده و نام «انقلاب نان» را بر این خیزشهای بزرگ اطلاق کردهاند. با مطالعه آخرین وضعیت اقتصادی این کشورها این نتیجه به دست آمد که گرچه عوامل اقتصادی را میتوان به عنوان یکی از انگیزههای خیزشهای مردمی در کشورهای عربی شناخت؛ با این وجود آنچه باعث شده تودههای عظیم مردمی متحد شوند و خیزشهایی در سطح انقلاب به وجود آورند، فراتر از عوامل اقتصادی است و باید ریشه این عوامل را در «تغییر ارزشها» جستجو کرد.
انقلاب,کشورهای عربی,مطالبات اقتصادی
https://soci.rihu.ac.ir/article_559.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_559_30aaea6467f7d2c9cd640879c26a9307.pdf
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی
2322-2506
2588-4700
6
11
1393
02
01
بررسی تطبیقی قدرت نرم ایران و ترکیه در عراق و سوریه
149
167
FA
سید اسدالله
اطهری
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و احد تاکستان، دانشکده حقوق و علوم سیاسی
athary.asadolah@yahoo.com
علی
عنایتی شبکلائی
دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی؛ واحد علوم و تحقیقات گروه علوم سیاسی تهران و پژوهشگر مرکز تحقیقات صدا و سیما
a.enayati@irib.ir
سی محمدامین
حسینی
کارشناس ارشد علوم سیاسی دانشگاه آزاد آشتیان
smhoseini@rihu.ac.ir
این مقاله درصدد است تا دیپلماسی عمومی ترکیه و ایران را در عراق و سوریه پس از دگرگونیهای این کشورها بررسی کند. ایران و ترکیه، بهعنوان دو قدرت تأثیرگذار بر تحولات خاورمیانه، میکوشند طبق ماهیت دولتها، اهداف و خطمشیهای خود، دیپلماسی عمومیشان را در عراق و سوریه پیش برند. پرسش اصلی مقاله این است که دیپلماسی عمومی ایران و ترکیه در عراق و سوریه چگونه است؟ تحولات جدید در این کشورها چه تأثیری بر دیپلماسی عمومیایران و ترکیه داشته است؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیه مقاله این است که دو کشور در رقابت منطقهای خود از دیپلماسی عمومی و قدرت نرم در کنار قدرت سخت خود استفاده میکنند تا بتوانند نفوذ و هژمونی منطقهای خود را تثبیت و تقویت کنند. دو کشور فرصتها و امکانات مناسب و متفاوتی برای بهرهگیری از دیپلماسی عمومی در عراق و سوریه دارند. اما موفقیت نسبی ایران و ترکیه به استراتژی دو کشور بستگی دارد و این موفقیتها و ناکامیها همیشه و در همه زمینهها نیست. در این مقاله، از روش توصیفی−تحلیلی استفاده شده است و ابزار گرد آوری اطلاعات از نوع اسنادی−کتابخانهای است.
ایران,ترکیه,عراق,سوریه,دیپلماسی عمومی,قدرت نرم
https://soci.rihu.ac.ir/article_560.html
https://soci.rihu.ac.ir/article_560_116dfb24f49f68587f461461064b14f9.pdf