تحلیلی جامعه‌شناختی از علت تداوم رویکرد پوزیتویستی به علوم انسانی در ایران و عدم شکل‌گیری علم دینی و بومی با بهره‌گیری از رویکرد ترکیبی ساخت و عامل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای فلسفة علم و فناوری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، قائم‌مقام سردبیر فصلنامة روش‌شناسی علوم انسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

تحقیقات انجام شده نشان از آن دارد که رویکرد پوزیتویستی، بر نظام آموزشی و پژوهشی کشور حاکم است. از سوی دیگر ادعا شده است که رویکرد پوزیتیویستی، از یک‌سو با معارف اسلامی تعارض دارد و از سوی دیگر نتوانسته است مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... کشورمان را حل کند. شواهد موجود حاکی از آن است که با وجود گذشت بیش از سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مطرح شدن مکرر مشکلات موجود در نظام علمی و تحقیقاتی کشور و اقدامات انجام شده برای مقابله با رویکرد غالب و جانشینی رویکرد دینی و بومی به علوم، به‌خصوص علوم انسانی و اجتماعی، هنوز این مشکل به قوت خود باقی است. این مقاله می‌کوشد با تحلیلی جامعه‌شناختی و با تکیه بر رویکرد ترکیبی ساخت و عامل، به این دو سؤال پاسخ دهد که:
الف) چرا با گذشت بیش از سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و حساسیت‌هایی که به حضور رویکرد پوزیتیویستی در جامعه علمی وجود داشته است، هنوز این نگاه به علم در کشور سیطره دارد؟
ب) با وجود اقداماتی که به‌ویژه در سه دهة اخیر در زمینة تولید علم دینی و بومی انجام شده است، چرا هنوز چنین فعالیت‌هایی در کشور به ثمر ننشسته است؟
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در خوش‌بینانه‌ترین حالت، بازتولید تلقی پوزیتیویستی از علم در فضای آموزشی، پژوهشی، برنامه‌ریزی و اجرایی کشور، نه به صورت آگاهانه و با قصد و نیت توسط نظام حاکم، بلکه به صورت ناآگاهانه و از طریق عمل در ساختارهای موجود انجام می‌گیرد و از سوی دیگر، مواجهة صرفاً فلسفی با بحث علم دینی و بومی و بی‌توجهی به ابعاد جامعه‌شناختی و سیاست‌گذاری آن، مانع عمده بر سر راه شکل‌گیری علم دینی در کشور است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Sociological Analysis of the Continued Positivist Approach toward Science and Lack of Religious Science in Iran

نویسنده [English]

  • Mohammad Taqi Movahhed Abtahi
PhD Student in Philosophy of Science and Technology, Institute of Humanities and Cultural Studies l Deputy Editor-in-Chief of the Quarterly Journal of Methodology of Social Sciences and Humanities (MSSH), Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

It has been proposed that the positivist approach that is dominant in the educational system of Iran, contrasts theology and has been unable to solve the cultural, social, and economical problems of the country. The research employs the mixed approach of structure and agent in sociology to answer the following two questions:
Why is the positivist approach still dominant in the country three decades after the Islamic revolution, despite the existing sensitivities on the issue?
Why have the numerous attempts to produce localized and religious science been fruitless?
The research findings show that the best case scenario is that reproducing a positivist view of science in educational design takes places unconsciously by social constructs rather than by the will of the dominant system. Additionally, an absolute philosophical treatment of religious science and neglecting the sociological and policy dimensions is the main obstacle in formation of religious science in Iran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious science
  • positivism
  • sociological analysis
  • mixed approach of structure and agent

مراجع

 
اباذری، یوسف (1382)، «حل مسئله»، نامة علوم اجتماعی، ش21، پاییز.
امانی تهرانی، محمود، «چرا کتاب‌های علوم تجربی دورة ابتدایی تغییر کرده است؟»، رشد معلم، دی 1374، ش114 و اسفند 1374، ش116.
امانی تهرانی، محمود (1388)، دستاورد کتاب‌های علوم در مسابقة جهانی تیمز، روزنامة شاپرک، 12/10/1388، آدرس اینترنتی:
http://www.shaparakdaily.ir/shaparak/news.aspx?NID=12293.
بهداد، سهراب (1377)، «جریان اسلامی کردن رشتة اقتصاد در ایران»، نقد و نظر، س5، ش1، زمستان.
پوپر، کارل (1374)، شناخت عینی، ترجمة احمد آرام، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
دادگر، یدالله (1384)، «اصلاح ابعادی از آموزش اقتصاد ایران به مثابة نزدیک شدن به اقتصاد بومی و دینی»، مجموعه مقالات چهارمین همایش دوسالانة اقتصاد اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس.
رضایی، محمد (1384)، «چالش‌های بازتولید هژمونی دولت، از طریق گفتمان مدرسه»، جامعه‌شناسی ایران، ش24، زمستان.
زیباکلام، سعید (1381)، فصلنامة پیوند نامبارک پوزیتیویسم و علوم سیاسی، فصلنامة حوزه و دانشگاه.
سایر، آندرو (1385)، «روش در علوم اجتماعی»، رویکرد رئالیستی، ترجمة عماد افروغ، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سوزنچی، حسین (1388)، «نقدهایی دربارة نقشة جامع علمی کشور (1 و 2)»، پگاه حوزه.
غنی‌نژاد، موسی (1385)، «نهادگرایی لباس جدید چپ ایرانی»، روزنامة دنیای اقتصاد، دوشنبه 3 مهر 1385.
فریدمن، مایکل، «بازنگری در پوزیتویسم منطقی»، معرفی کتاب توسط مهدی نسرین، فصلنامة حوزه و دانشگاه، ش34، بهار 1382.
کچوئیان، حسین و جلیل کریمی (1385)، «پوزیتیویسم و جامعه‌شناسی در ایران»، نامة علوم اجتماعی، ش28، پاییز.
کرایب، یان، تد بنتون (1386)، فلسفة علوم اجتماعی، ترجمة شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر آگه.
کردبچه، محمد (1388)، «نگاهی به روند تدوین برنامه چهارم توسعه کشور»، هفته‌نامة برنامه، 4/11/1388،
http://isna.ir/ISNA/newsview.aspx?ID=News-1479424.
کریمی، محمدحسن، محمد مزیدی و محمود مهرمحمدی (1386)، «نقد و بررسی کتاب علوم پایة اول راهنمایی از منظر فلسفة علم»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش52، پاییز.
گیلیس، دانالد (1381)، فلسفة علم در قرن بیستم، ترجمة حسن میانداری، انتشارات سمت و طه.
لطف‌آبادی، حسین (1386)، «بررسی آموزش روش‌شناسی پژوهش در روان‌شناسی و علوم تربیتی در ایران»، نوآوری‌های آموزشی، ش21، پاییز.
لطف‌آبادی، حسین (1386)، «کاستی‌های معرفت‌شناسی و روش‌شناسی در مقالات پژوهشی روان‌شناسی در ایران»، حوزه و دانشگاه، ش51، تابستان.
مؤمنی، فرشاد (1379)، «رویکرد نهادگرا در اقتصاد ما ضروری است»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش36 و 37، مهر و آبان.
مؤمنی، فرشاد (1382)، شأن برنامة سوم و چهارم توسعه،
http://www.rajanews.com/detail.asp?id=21400.
متوسلی، محمود (1379)، «زمان جدی گرفتن اقتصاد نهادگرا فرا رسیده است»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش36 و 37، مهر و آبان.
محسن‌پور، بهرام (1379)، «مقایسة سیمای انسان در کتاب‌های دبیرستانی ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران»، مدرس علوم انسانی، ش14، بهار.
نادران، الیاس (1384)، «برنامة چهارم توسعه در بوتة نقد»، دو هفته‌نامة فرهنگی، سیاسی، اجتماعی خیزش، آذر.
نوروزی، رضاعلی (1385)، «درآمدی بر نظرات هابرماس در روش‌شناسی علوم انسانی»، روش‌شناسی علوم انسانی، س12، ش47، تابستان.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار