غلبة نگاه کارکردی به دین؛ عامل تقویت دین یا زمینه‌ساز عرفی شدن در جامعه ایران؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

محققان عوامل متعددی را در سطوح مختلف برای احتمال عرفی شدن جامعة ایران، مطرح کرده‌اند. یکی از عواملی که در حوزة دین می‌تواند احتمالِ روند عرفی شدن در جامعة ایران را تقویت کند، «غلبة نگاه کارکردی به دین» است. با تشکیل حکومت دینی و دخالت دین در عرصه‌های مختلف زندگی، برخی از دینداران برای نشان دادن مفید بودن دین و نیز حفظ و جلب مخاطبان، در رقابت با سایر مسلک‌ها، به معرفی کارکردی دین، به‌ویژه کارکردهای این‌جهانی آن که برای همگان محسوس و قابل درک است، رو می‌آورند. غلبة این نگاه، در تبیین و تحلیل دین می‌تواند درنهایت، اصالت ذاتی دین را با تردید روبه‌رو سازد و زمینه را برای حضور رقیب‌هایی که با تحمیل هزینة کمتری، توان برآوردن این کارکردها را دارند، فراهم سازد و درنهایت به تضعیف دین و زمینه‌سازی برای عرفی شدن جامعه بینجامد. بنابراین، دقت در نگاه کارکردی به دین، برای کاهش این اثر منفی، ضروری به نظر می‌رسد. حفظ هدف اصلی دین و تمرکز بیشتر در معرفی دین، بر اهداف اخروی آن، با توجه به تعالیم دینی و تفکیک کارکردهای اخروی و دنیوی هر یک از دستورهای دینی، از اثرگذاری این عامل بر روند عرفی شدن جلوگیری می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Dominance of ّFunctional View toward Religion Strengthening Religion or Causing Secularization in Iran?

نویسنده [English]

  • Mohammad Davari
Faculty Member of Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

Researchers have proposed various micro and macro reasons of the possibility of secularization of Iranian society. One of the main micro reasons in the field of religion, can strengthen the possibility of secularization in Iran is the dominance of a functional view toward religion. After the formation of Islamic government, in order to prove the functionality and usability of religion in various aspects of life and to preach and save it against other religions, some introduced the functionality of religion. Specifically, materialistic functionality was introduced which was more feasible and understandable by all. The dominance of this view, in analysis and explanation of religion can seriously threat the nature of religion and set the ground for expansion of other religions.
Therefore, special attention must be paid in functional view toward religion to minimize its negative impacts.  Preserving the ultimate aim of religion and concentrating on introducing it with respect to religious teachings can prevent the aforementioned factor to cause secularization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religion
  • religion’s function
  • Secularization
  • social institutes
قرآن کریم.
اسدی‌نسب، محمدعلی (1386)، قرآن و سکولاریسم، چ1، قم: دفتر نشر معارف.
الویری، محسن (1383)، «مبانی رفتار سیاسی علمای شیعه از قرن هفتم تا دهم هجری»، مجموعه مقالات اسلام و ایران (بررسی تاریخی)، چ1، به اهتمام حسن حضرتی، قم: دفتر نشر معارف.
امام خمینی (1378)، چهل حدیث، چ20، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امامی، مسعود (1383)، روشنفکران دینی و مدرنیزاسیون فقه، فقه اهل‌بیت (فارسی)، ص205 ش39‐40.
بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضرهٔ فی أحکام العترهٔ الطاهرهٔ، ج2، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
جعفری، محمدتقی (1375)، «تحلیل سکولاریزم(2)»، فصلنامه قبسات، زمستان، ش2.‏
جعفریان، رسول (1385)، «جایگاه و اهمیت توحید و اخلاق در سیر دعوت رسول خدا(ص)»،‌ مجله مطالعات بسیج، ش32.
جوادی آملی، عبدالله (1384)، انتظار بشر از دین، چ3، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1415ق)، اسرار الصلاهٔ، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، منزلت عقل در هندسة معرفت دینی، چ3، قم: مرکز نشر اسراء.
حکیم، سیدمحسن (1416ق)، مستمسک العروهٔ الوثقی‏، ج2، چ1، قم: مؤسسهٔ دارالتفسیر.‏
‌حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، چ1، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیهٔ.
حلّی، محقق نجم‌الدین جعفر بن حسن (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، ج1، چ1، قم: مؤسسة سیدالشهداء(ع).‏
ربانی گلپایگانی، علی (1379)، ریشه‌ها و نشانه‌های سکولاریسم، چ1، تهران: مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر.
رشاد، علی‌اکبر (1379)، دمکراسی قدسی، چ1، قم: مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
سبحانی تبریزی، جعفر (1383)، «عرفی شدن دین»، فصلنامة کلام اسلامی، ش49.
شاهرخی، سیدعلاء‌الدین (1380)، «نقش ایرانیان در شکل‌گیری فرهنگ اسلامی در ایران تا پایان قرن چهارم هجری»، مجموعه مقالات مناسبات دین و فرهنگ در جامعه ایران،‌ ج1، چ1، قم: دبیرخانة دین‌پژوهان کشور.
شجاعی‌زند، علیرضا (1380)، «الگوهای عرفی شدن جوامع»،‌ مجموعه مقالات مناسبات دین و فرهنگ در جامعة ایران، ‌ج1، چ1، قم: دبیرخانة دین‌پژوهان کشور، ص139‐171.
شجاعی‌زند، علیرضا (1376)، «تعامل‌های دین و دولت»، فصلنامة قبسات، ش4.
شجاعی‌زند، علیرضا (1378)، «تعریف دین و معضل تعدد»، فصلنامة نقد و نظر، تابستان و پاییز، ش19‐20.
شجاعی‌زند، علیرضا (1378‐1379)، «عرفی شدن دین، فرد و جامعه»، فصلنامة نقد و نظر، ش21‐22.
شجاعی‌زند، علیرضا (1379)، «سلسله‌های اسلامی در ایران و مسئلة مشروعیت»،‌ اطلاعات سیاسی ‐ اقتصادی، ش153‐154.
شجاعی‌زند، علیرضا (1380)، «اسلام و عرفی شدن»، فصلنامة نقد و نظر، ش27‐28.
شجاعی‌زند، علیرضا (1380)، «عرفی شدن در مصاف با عرفی‌زدایی»، کتاب‌ماه علوم اجتماعی، ش43‐44.
شجاعی‌زند، علیرضا ، عرفی شدن در تجربة مسیحی و اسلامی.
شجاعی‌زند، علیرضا (1385)، «مسیرهای محتمل در عرفی شدنِ ایران»، مجلة جامعه‌شناسی ایران، بهار، دورة هفتم، ش1.
شهید اول، محمد بن مکی عاملی (بی‌تا)، القواعد والفوائد، ج1، چ1، قم: کتابفروشی مفید.‏
طباطبایی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، ج16، 17 و 18، چ5، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.‏
‏ طباطبایی، محمدحسین (1388)،‌ مجموعة رسائل، به کوشش سیدهادی خسروشاهی،‌ قم: مؤسسة بوستان کتاب.
عباس مقدم، مصطفی و سید محمدباقر حجتی (1377)، «برجسته‌ترین شیوه‌های تبلیغی رسول اکرم(ص)»، مجلة مدرس علوم انسانی، ش9.
عربیان، طیبه (1380)، «تعاریف دین و فرهنگ از نگاه متفکران شرق و غرب»،‌ مجموعة مقالات مناسبات دین و فرهنگ در جامعة ایران،‌ ج1، چ1، قم: دبیرخانة دین‌پژوهان کشور.
علوی، احمد (1386)، «مبانی تحلیل نواندیشی (دین به مثابة نهاد، باور، دستگاه نظری)»، ماهنامة چشم‌انداز ایران، تیر و مرداد، ش44.
علیدوست، ابوالقاسم (1388)، فقه و مصلحت، چ1، قم: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
فاضل مقداد، جمال‌الدین مقداد بن عبدالله (1403ق)، نضد القواعد الفقهیهٔ علی مذهب الإمامیهٔ، چ1، قم: کتابخانة آیت الله مرعشی نجفی.
‏‏فیض کاشانی، محمدمحسن (1406ق)، الوافی، ج4، چ1، اصفهان: کتابخانة امام امیرالمؤمنین علی(ع).
قطیفی آل‌طوق، احمد بن صالح‏ (1422ق)، رسائل آل‌طوق القطیفی، ‏ج2، چ1، بیروت: دارالمصطفی لإحیاء التراث.‏
کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر (بی‌تا)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعهٔ الغراء، ج1، چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
‏کلینی، محمد بن یعقوب ‏(1407ق)، الکافی، ج4، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
کوز، علی (1382)، «سفر از جهان مقدس (تجربه‌های بومیان بریتانیایی به اسلام‌گرویده)»، ترجمة سیدهادی و سیدحسین سراج‌زاده، نامة پژوهش، ش7.
کیوپیت، دان (1376)، دریای ایمان، ترجمة حسن گامشاد، تهران: طرح نو.
مجلسی، محمدباقر (1404)، مرآهٔ العقول، ج7، چ2، تهران: دارالکتب الإسلامیه‏.
مددپور، محمد (1372)، سیر تفکر معاصر، کتاب اول (زمینه‌های تجدد و دین‌زدایی در ایران)‌، چ1، تهران: انتشارات تربیت.
مدرسی، سیدحسین (1410ق)، مقدمه‏ای بر فقه شیعه‏، چ1، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.‏
مریجی، شمس‌الله (1382)،‌ سکولاریسم و عوامل شکل‌گیری آن در ایران،‌ قم: مرکز انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1360)، ایدئولوژی تطبیقی، ج1‐2، قم: مؤسسة در راه حق.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378)، نظریة سیاسی اسلام، ج1‐2، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
‌مقدم، عباس و حجتی، سیدمحمدباقر (1377)، «برجسته‌ترین شیوه‌های تبلیغی رسول اکرم(ص)»، مجلة مدرس علوم انسانی، ش9.
ملکی تبریزی، میرزا جوادآقا (1416ق)، المراقبات، چ1، ایران: دارالاعتصام للطباعه والنشر.
ملکیان، مصطفی (1385)، «ایمان و کارکردهای شریعت»، ماهنامة آیین، اسفند، ش6.
ملکیان، مصطفی (1379)، «دویدن در پی آواز حقیقت: ایمان دینی»، کیان، ش52.
میرداماد، محمّدباقر بن محمّد حسینی (1397ق)، عیون المسائل، چ1، تهران: سیدجمال‌الدین میرداماد.‏
نبویان، سیدمحمود (1383)، «دین سکولار یا دین عرفی‌شده»، ماهنامة رواق اندیشه، آبان، ش35.